کد خبر: 229736تاریخ: 1399/11/6 00:00
پرونده «وطن امروز» از ساخت آثار سینمایی ـ تلویزیونی درباره زندگی فرماندهان دفاع‌مقدس به بهانه ساخت فیلم «منصور»
لاله‌های سرخ روی پرده نقره‌ای
عباس اسماعیل گل: سینمای دفاع‌مقدس به عنوان ژانر اختصاصی سینمای ایران، در طول 40 سال گذشته همواره تصاویر ویژه‌ای از رشادت‌ها و زاویه‌های پنهان جنگ را به تصویر کشیده است. ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان تخصصی‌ترین نیروی نظامی کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب نقش انکارناشدنی در پیشبرد اهداف دفاع‌مقدس دارد و در زمینه‌های مشورتی در کنار سپاه تازه‌تاسیس و بسیج مردمی توانستند در روزهای سخت جنگ و دفاع، حافظان بی‌ادعای این سرزمین باشند. نگاهی به فیلم‌های ساخته‌شده پیرامون فرماندهان، نقش آنها در جنگ و عملیات‌های جمهوری اسلامی ایران در دوران 8 سال دفاع‌مقدس را نشان می‌دهد. دوربین سینمای ایران همواره توجه ویژه‌ای به قهرمان‌های دوران دفاع‌مقدس داشته است. همچنین آثار سینمای ایران نشان داده پتانسیل خوبی برای ساخت آثاری از این دست با مشارکت نهادهای مختلف دارد و در چهل‌و‌یکمین سال پیروزی انقلاب اسلامی هنوز نام‌های درخشانی هستند که جای‌شان در ویترین سینمای ایران خالی است که امیدواریم روزی فرا رسد فداکاری و خدمات همه شهدا در آثار مختلف هنری روایت شود. اما دوران 8 سال دفاع‌مقدس آنقدر نام‌های افتخارآمیز در خود جا داده است که ساخت فیلم‌هایی بر اساس زندگی آنها تا سال‌ها می‌تواند سوژه فیلمسازان دغدغه‌مند باشد. همچنین خبرهایی می‌رسد که در آینده قرار است روایت‌های متفاوتی از برخی چهره‌های تاثیرگذار 8 سال دفاع‌مقدس در قالب فیلم سینمایی ساخته شود. در تازه‌ترین محصول سینمای ایران، موسسه اوج با ساخت فیلم «منصور» سراغ زندگی سردار شهید منصور ستاری رفته است که سیاوش سرمدی در مقام کارگردان و جلیل شعبانی در مقام تهیه‌کننده، آن را برای حضور در سی‌و نهمین جشنواره ملی فیلم فجر آماده می‌کنند. به این بهانه در این گزارش به مرور برخی آثار درخشان سینمای دفاع‌مقدس در وصف فرماندهان و نام‌آوران این دوران می‌پردازیم.
***
چ / شهید مصطفی چمران، شهید فلاحی / ابراهیم حاتمی‌کیا / 1392
روایت ابراهیم حاتمی‌کیا در «چ» یکی از متفاوت‌ترین آثار فیلمساز مطرح سینمای دفاع مقدس درباره واقعه پاوه و نقش ارتش در بازپس‌گیری این شهر مرزی است. اگر چه منتقدان این فیلم معتقدند چون داستان فیلم، روایت آزادسازی پاوه است و چمران یکی از شخصیت‌های این داستان و حتی شاید کم‌رنگ‌تر از اصغر وصالی است، باید نام «پ» را برای آن برگزید اما در هر صورت، «چ» فیلمی است از یک مقطع زمانی زندگی شهید مصطفی چمران.
«چ» روایت ۲ شبانه‌روز حضور دکتر چمران (فریبرز عرب‌نیا) در مقام نماینده دولت به اتفاق تیمسار فلاحی (سعید راد) و... در پاوه کردستان است. دکتر وقتی می‌رسد که شهر در آستانه سقوط است. اصغر وصالی (بابک حمیدیان) فرمانده نیروهای پاسدار با تعدادی رزمنده تنها حافظان مردم در برابر هجوم سر تا پا مسلح ضدانقلاب به سرکردگی دکتر عنایت (مهدی سلطانی) هستند و در نهایت این پایداری مردم با دستور مستقیم رهبر کبیر انقلاب به ارتش برای نجات و حمایت همه‌جانبه از پاوه، به سرانجام خوبی ختم می‌شود.
۲ روز از زندگی چمران جز چند موقعیت ساده و چند اتفاق روزمره چیز خاصی ندارد که تصویر کاملی از او ارائه دهد اما همین که حاتمی‌کیا باز سراغ سینمای دفاع مقدس از نگاه امروزی‌اش رفته و آن را با ساخت خوب و پروداکشن قوی، تحویل مخاطب می‌دهد، جای شکر و سپاسگزاری دارد. توجه ویژه حاتمی‌کیا به نقش ارتش در فیلم «چ» با حضور تیمسار فلاحی با بازی سعید راد نشان از نقش تاثیرگذار ارتش در دوران دفاع مقدس دارد. در نمایی از فیلم، تیمسار فلاحی با صدای بلند اعلام می‌کند که ارتش هیچ‌گاه به انقلاب و کشور خیانت نمی‌کند و این ایستادگی همواره مرهون رشادت‌های فرزندان این سرزمین است.
***
به کبودی یاس/ شهید عبدالحسین برونسی/ جواد اردکانی/ سال 1387
مرور کارنامه کاری جواد اردکانی نشان می‌دهد که وی عرصه‌های مختلف سینمایی نظیر کودک، داستانی و دفاع‌مقدس را تجربه کرده است اما چند فیلم دفاع مقدسی او بیش از دیگر آثارش مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. فیلم سینمایی «به کبودی یاس» بر اساس کتاب «خاک‌های نرم کوشک» به روایت زندگی شهید عبدالحسین برونسی با نقل خاطرات اطرافیان، آشنایان و همرزمان ایشان می‌پردازد. رهبر فرزانه انقلاب ۲۶ خرداد ۱۳۸۵ در جمع فیلمسازان و کارگردانان سینما و تلویزیون به تمجید از این کتاب می‌پردازند و این امر جرقه‌ای می‌شود برای جواد اردکانی و ساخت فیلمی پیرامون این سردار جنگ. «به کبودی یاس» چند داستان مرتبط و منفک از هم دارد. به کارگیری بازیگران گمنام و غیرسینمایی، گرچه از جذابیت گیشه‌ای فیلم کاسته اما با نوآوری تکنیکی در روایت غیرخطی قصه، رفت‌وآمد دوربین بین جبهه و پشت جبهه و دیدن بسیجی‌ها در جبهه زندگی، در کنار زندگی در جبهه از امتیازات این فیلم است. فیلم در سکانس‌هایی به نقد درون‌گفتمانی هم می‌پردازد و در مجموع توانسته اثری دراماتیک و تأثیرگذار از زندگی سرداری شهید به مخاطب ارائه دهد. جواد اردکانی، جایزه سیمرغ زرین «نگاه ملی» را که از جشنواره فجر دریافت کرده بود به خانواده شهید برونسی تقدیم کرد.
***
زیباتر از زندگی/ شهید حسین علم‌الهدی/ انسیه شاه‌حسینی / سال 1390
انسیه شاه‌حسینی پس از چند تجربه نویسندگی و کارگردانی در حوزه دفاع مقدس، سراغ نقل داستان یک سردار جنگ رفت.
فیلم «زیباتر از زندگی» روایتگر زندگی شهید علم‌الهدی است. با شروع جنگ تحمیلی، حسین علم‌الهدی فرمانده سپاه هویزه، به همراه نیروهای مردمی و با دست‌های خالی به کمک مردم روستاها می‌شتابند. نیروهای ارتش اگر چه از بنی‌صدر دستور عدم همکاری گرفته بودند اما با کمک‌های تسلیحاتی، در یک عملیات مشترک، همراه با سپاه و مردم به مقابله با متجاوزان می‌روند.
فیلم روایتی ناقص از شخصیت شهید علم‌الهدی ارائه می‌دهد و شاید یکی از اصلی‌ترین علل آن، بازی تصنعی و نه‌چندان دلچسب حامد کمیلی در نقش علم‌الهدی است. برخی منتقدان، فیلم را روایت زنانه از دفاع مقدس می‌دانند و دیگران چهره بشدت رئوف، مهربان و لطیف علم‌الهدی در این فیلم را خالی از صلابت و اقتدار یک فرمانده جنگ بیان می‌کنند. اگر چه فیلم در صحنه‌های بسیاری دچار شعارزدگی و مستقیم‌گویی می‌شود اما صحنه‌های تأثیرگذاری همانند درگیری نیروهای عراقی با مردم بومی منطقه دهلاویه را بخوبی به تصویر می‌کشد. هر آنچه که هست، زندگی شهدا اگر دقیق و همه‌جانبه و به همراه داستان‌های پرکشش، برای مخاطب به تصویر کشیده شود، می‌تواند در عین جذب مخاطب، الگوسازی مناسبی برای جوانان نیز محسوب شود.
***
منصور/ شهید ستاری/ سیاوش سرمدی/ سال 1399
جلیل شعبانی، تهیه‌کننده سینما که امسال فیلم سینمایی «منصور» به تهیه‌کنندگی او متقاضی حضور در سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر شده، درباره این فیلم سینمایی گفته است: این فیلم هنوز آماده نمایش نشده است و در ۲ روز آینده کارهای فنی این فیلم به پایان رسیده و آماده نمایش می‌شود. شعبانی خاطرنشان کرد: فیلم «منصور» به ماجرای زندگی شهید ستاری می‌پردازد که در زمان جنگ تحمیلی کارگاهی راه‌اندازی کرد تا یک سری تجهیزات لازم برای ساخت هواپیما را به ایران آورده و ساخت هواپیما را در کشور انجام دهد و بسیاری از مشکلات کشور را در زمان جنگ حل کند. وی افزود: قطعا فیلم «منصور» شرایط لازم برای حضور در جشنواره فجر را دارد و همانطور که تأکید کردم خیلی زود مراحل فنی و نهایی این فیلم به پایان رسیده و آماده نمایش می‌شود.
***
شور شیرین / شهید محمود کاوه / جواد اردکانی / سال 1388
جواد اردکانی، دومین فیلمش پیرامون سرداران دفاع مقدس را یک سال پس از ساخت «به کبودی یاس»، به زندگی سردار شهید محمود کاوه، اختصاص داد. اردکانی این‌بار برخلاف ساخته قبلی‌اش و شاید به دلیل بالا بردن میزان تأثیرگذاری اثرش، از بازیگران مطرح سینما استفاده کرد. جز نقش شهید کاوه، رضا رویگری، جواد عزتی، احمد نجفی، پردیس افکاری و شبنم قلی‌خانی بازیگران این فیلم بودند. این امر اگر چه به بالاتر رفتن کیفیت بازی برخی بازیگران منجر شده اما بازی نقش اول فیلم که تجربه اولین کار حرفه‌ای حمیدرضا عمارلو است، در کنار رضا رویگری باعث توجه و تمرکز کمتر به شخصیت شهید کاوه شده است. داستان «شور شیرین» در اوایل انقلاب و حوادث اشغال کردستان روایت می‌شود که طی آن، منطقه بوکان و سقز توسط حزب دموکرات اشغال و نهایتا با عملیات‌های متعدد سپاه پاسداران با فرماندهی محمود کاوه بازپس گرفته می‌شود. موضوع و سوژه فیلم از نکات و امتیازات برجسته فیلم است و با فضاسازی خوب و روایت مستند و دقیق، حوادث آن روزهای کردستان را به تصویر می‌کشد.
ضعف شخصیت‌پردازی نقش اول داستان و البته بازی تصنعی بازیگر نقش شهید محمود کاوه از نکاتی است که تماشاچی را آزار می‌دهد و فرمانده‌ای جوان، با درایت و تیزهوشی و قدرت فرماندهی بالا را در خلال فیلم حس نمی‌کند اما از سکانس‌های خوب فیلم می‌توان به صحنه‌های دردناک بریدن سر پاسداران و همچنین قتل دسته‌جمعی توسط حزب دموکرات و سکانس تلخ به آتش کشیده شدن مسجد روستا اشاره کرد. شور شیرین البته یک مینی‌سریال هم داشت که بالاخره در هفته دفاع مقدس امسال روی آنتن تلویزیون رفت ولی تفاوت چندانی با نسخه سینمایی در سطح کیفی نداشت.
***
خلبان/ سال 1374؛ عبور از خط سرخ/ سال 1376/ شهید عباس دوران/ جمال شورجه
جمال شورجه یکی از کارگردان‌های صاحب سبک در فیلم‌های دفاع‌مقدس است. تقریبا تمام ۱۱-۱۰ کار سینمایی وی در این حوزه است و از برجسته‌ترین کارهایش ۲ فیلمی است که با محوریت شهید عباس دوران ساخته است.
عباس دوران، خلبان موفق نیروی هوایی ارتش که دشمن چند بار در ترور او ناکام مانده است، سرپرستی عملیات دشواری بر فراز خاک بغداد را به عهده می‌گیرد و همراه با یک اسکادران شامل 10 هواپیمای جنگنده به بغداد هجوم می‌برد تا علاوه بر گذشتن از دیوار مستحکم پدافند بغداد، با پرواز در ارتفاع پایین دیوار صوتی را بشکند. هدف از این عملیات ناامن نشان دادن بغداد است که پس از فتح خرمشهر توسط رزمندگان اسلام، جامعه بین‌الملل برای تجدید روحیه ارتش بعثی تلاش می‌کند تا کنفرانس غیرمتعهدها را در آن شهر برگزار کند. ایران به عنوان عضو غیرمتعهدها و کشور در حال جنگ با عراق، به محل برگزاری کنفرانس اعتراض می‌کند و با یک عملیات برون‌مرزی توسط نیروی هوایی (بویژه شهید عباس دوران) و بمباران مراکز حساس، بغداد را به عنوان شهری ناامن معرفی می‌کند و محل برگزاری کنفرانس، از عراق به هندوستان منتقل می‌شود. فیلم به سبب جذابیت داستان‌های هوایی و همچنین موضوع ملی آن، مورد توجه مردم قرار گرفت.
***
یوسف هور / شهید علی هاشمی / علی‌اصغر شادروان / 1392
علی‌اصغر شادروان که در کارنامه خود یکی از اولین فیلم‌ها یا به عبارتی تله‌فیلم‌هایی که به زندگی یک انقلابی شهید پرداخته است، یعنی فیلم «تیرباران» درباره زندگی و شهادت سیدعلی اندرزگو را دارد، این‌بار پس از 20 و اندی سال، سراغ ساخت فیلم دیگری با محوریت یک سردار جنگ رفت. «یوسف هور» به زندگی شهید علی هاشمی می‌پردازد. تصویربرداری این فیلم در ابتدا با نام «مرغابی دشت سرخ» شروع شد اما در هفته‌های پایانی کار تغییر نام داد؛ همان‌گونه که قرار بود نقش شهید هاشمی را شهاب حسینی بازی کند اما در نهایت آرش مجیدی این نقش را بازی کرد. «یوسف هور» درباره زندگی، مبارزات و شهادت سردار شهید «علی هاشمی» در منطقه هور است. علی هاشمی یکی از فرماندهان سپاه در جبهه جنوب در استان خوزستان بود که از ابتدای جنگ حضور فعالی داشت و بویژه در زمانی که جنگ در جبهه سوسنگرد شدت داشت، وی در آن منطقه فعال بود اما نام شهید علی هاشمی با قرارگاه نصرت و گروه وی برای بررسی منطقه هورالهویزه برای انجام عملیات خیبر و بدر گره خورده است. وی سال 66 در جزیره مجنون شهید و مفقود شد و سال 89 پیکر وی را در جست‌وجوی مفقودان یافته و به کشور بازگرداندند. در این فیلم نقش محسن رضایی را «سام رضایی» پسر عموی وی و نقش «علی شمخانی» را برادر وی ایفا می‌کند. جالب اینجاست که این فیلم اگر چه پروانه نمایش دریافت کرده اما هنوز بلاتکلیف است و به سبب دعوا بر سر تهیه‌کنندگی آن، هیچ اقدامی برای اکرانش صورت نمی‌گیرد.