فاطمه فهیمی: در دوره تحریم‌ها، ایران باید در تعاملات و تجارت بین‌المللی‌اش، بازنگری و برنامه‌ریزی دقیق‌تری نسبت به سابق داشته باشد. تکیه اقتصاد کشور بر نفت و گاز اگر چه بر مبنای سند‌های چشم‌انداز کشور باید در حوزه خام‌فروشی کم شود اما در هر ‌حال یکی از مسائل مبتلابه ما از قدیم بوده و در آینده نیز خواهد بود. لذا برنامه‌ریزی دقیق و حرکت‌های هوشمندانه مبتنی بر شناخت نیاز‌های مشتریان‌مان می‌تواند دستاورد‌های بهتری را برای ما رقم بزند. در این میان یکی از راهبردهای مهم برای ایجاد موازنه در مقابله با فشارهای اقتصادی آمریکا که در قالب تحریم علیه ایران اعمال می‌شود، همکاری اقتصادی با چین به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است. 

چین از قدیم جزو مشتریان بزرگ نفت و مشتقات نفتی ایران بوده است. در دوره تحریم‌ها نیز چین سعی کرده خط خرید خود از ایران را حفظ کند. چین پرجمعیت‌ترین کشور جهان (4/1 میلیارد نفر در سال 2019) با رشد سریع اقتصادی است که از آمریکا پیشی گرفته و توانسته به بزرگ‌ترین اقتصاد جهان تبدیل شود. بر اساس گزارش جدید صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد چین اکنون یک‌ششم بزرگ‌تر از اقتصاد آمریکاست. این رشد اقتصادی منجر به آن شده تا چین به بزرگ‌ترین مصرف‌کننده و تولید‌کننده انرژی در جهان تبدیل شود. افزایش سریع تقاضا برای انرژی، چین را در بازارهای انرژی جهان تأثیرگذار کرده است. با توجه به تغییرات ساختاری در اقتصاد چین طی چند سال گذشته، انتظار‌ می‌رود تقاضای انرژی چین همچنان افزایش یابد. نیاز به امنیت انرژی امروز جزو مسائل مهم امنیت ملی چین محسوب می‌شود. متنوع کردن راه‌های تامین انرژی یکی از استراتژی‌های چین برای تضمین این امنیت است. 

شناخت جایگاه و ظرفیت‌های داخلی و نیز شناخت دقیق‌تر نیاز‌های چین در عرصه انرژی می‌تواند ما را به بازیگری فعال در عرصه انرژی و امنیت چین تبدیل کند. 

 

* وضعیت مصرف انرژی در چین

مصرف انرژی در 25 سال اخیر در چین بیش از 4 برابر افزایش داشته است. 

نگاه دقیق‌تر به سبد مصرفی انرژی چین می‌تواند حقایق بیشتری را برای ما آشکار کند. زغال‌سنگ زیربنای مصرف انرژی چین بوده و بیش از 70 درصد سبد مصرف انرژی چین را تشکیل می‌داده است اما از سال ۲۰۱۴ بنا به دلایل زیست‌محیطی و آلودگی بیش از حد سوخت‌های فسیلی، چین تلاش کرده است مصرف این سوخت را کم و سوخت‌های کم‌کربن‌تر و انرژی‌های ‌پاک‌تر را جایگزین آن کند. امروز بعد از زغال سنگ، نفت بیشترین جا را در سبد مصرفی چین اشغال کرده است. اگر چه نفت هم جزو سوخت‌های فسیلی است که چین بشدت تلاش می‌کند مصرف بیش از اندازه آن را مدیریت کند اما به دلیل نقش حیاتی‌ای که این سوخت در توسعه و اقتصاد این غول اقتصادی بازی می‌کند مصرف آن همچنان رو به افزایش بوده و از سال ۲۰۰۸ تاکنون به بیش از ۲ برابر رسیده است. این رقم در برابر توسعه صنعتی که چین در دهه‌های اخیر داشته است رقم چشمگیری نیست. آمار‌های تفکیکی مصرف نفت در حوزه‌های مختلف نشان می‌دهد مصرف نفت در صنایع چین رشدی همپای توسعه این حوزه نداشته است و امروز کمتر از 10 درصد مصرف نفت در بخش صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد و چین توسعه صنعتی‌اش را بر پایه دیگری استوار کرده است. در مقابل مصرف نفت، در حوزه حمل‌و‌نقل چین در 30 سال گذشته بیش از ۱۲ برابر رشد داشته است و بیش از نیمی از مصرف نفت چین را به خود اختصاص می‌دهد. مصارف خانگی دومین جا را در سبد مصرف نفت چین به خود اختصاص داده است که 25 درصد سبد مصرف نفت این کشور را شامل می‌شود.  

قرار دادن این ارقام در کنار استراتژی کمربند و جاده چین و توجه آن به توسعه راه‌های ارتباطی و زیرساخت‌های زمینی در تعاملات بین‌المللی اهمیت این حوزه را برای چین نشان می‌دهد. 

 

* رشد مصرف گاز طبیعی در چین

سیاست چین برای توجه به انرژی‌های پاک‌تر موجب شده است گاز در سبد مصرف انرژی چین جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. در سال‌های اخیر مصرف گاز در چین به‌سرعت در حال افزایش است. این کشور به تنهایی یک‌چهارم رشد جهانی مصرف گاز را در سال 2017 به خود اختصاص داده است. میزان مصرف گاز طبیعی در سال ۲۰۱۹ بیش از ۳۰۷ میلیارد متر مکعب گزارش شده که این میزان بیش از 5/3 برابر مصرف آن در سال ۲۰۰۸ است. انتظار می‌رود گاز طبیعی تا سال 2030، 15 درصد سبد انرژی مصرفی این کشور را تأمین کند. 

 رشد مصرف گاز تقریبا در تمام حوزه‌های مصرف انرژی چین قابل مشاهده است؛ اگر چه رشد مصرف گاز در حوزه صنعتی و خانگی چشمگیر‌تر است. مصرف گاز در حوزه صنعتی چین در ۲ دهه گذشته حدود ۲۰ برابر رشد داشته و در سال‌های اخیر حتی رشد آن شدت گرفته است. امروز بیش از 40 درصد گاز مصرفی چین در حوزه صنعت استفاده می‌شود و این ارقام با شیب تندی در حال افزایش است. مصارف خانگی دومین جایگاه را در سبد مصرف گاز چین دارد که در سال 2020 تقریبا 25درصد مصرف گاز این کشور را شامل می‌شد. از سال 2006 مصرف گاز در بخش خانگی چین افزایش یافته است و در سال‌های اخیر سرعت رشد آن چشمگیرتر شده است. مصرف گاز در حوزه حمل‌و‌نقل و خدمات عمومی نیز در حال افزایش است اما این رشد شیب کمتری نسبت به بخش صنعت و مصارف خانگی داشته است. به نظر می‌رسد در طرح کلی چین برای انتقال از سوخت‌های فسیلی با آلودگی بالا به سوخت‌های کم‌کربن، این کشور تلاش می‌کند توسعه صنعتی و همچنین مصارف خانگی‌اش را بر پایه گاز استوار کند. 

توسعه مصرف نفت و گاز در سال‌های اخیر موجب شده چین استراتژی‌های متعددی برای تامین نیاز خود به این سوخت‌ها طراحی و اجرا کند. واردات نفت و گاز نقش مهمی در تامین امنیت انرژی چین دارد. لذا چین در سال‌های اخیر به دنبال آن است تا منابع تامین انرژی و مسیر‌های ورود آن را به کشورش متعدد و متنوع کند. علاوه بر این چین در این راه به دنبال راه‌های پایدار و باثبات برای تامین انرژی خود می‌گردد و با کشور‌های مختلف طرح‌های متعددی را برنامه‌ریزی کرده است. 

بر اساس آمارهای رسمی، چین در سال‌های اخیر روزانه بین ۵۵۰ تا ۶۵۰ هزار بشکه نفت از ایران خریده است. در دوران تحریم نیز میزان خریدها بالغ بر ۲۵۰ هزار بشکه در روز بوده است و در ماه‌های اخیر نیز بیشترین میزان فروش نفت کشور به چین بوده است. البته صادرات گاز به چین آمار چشمگیری ندارد. با توجه به برنامه‌ریزی چین برای توسعه مصرف گاز و تبدیل شدن مساله تامین انرژی به یک اولویت ملی مهم برای این کشور، به نظر می‌رسد ایران برای آنکه بتواند جایگاه خود را در میان فروشندگان انرژی به چین حفظ کند باید برای آن برنامه‌ریزی و اقدام کند، در غیر این صورت در سال‌های آتی شاهد از دست رفتن موقعیت صادراتی خود در این حوزه به چین خواهیم بود.