یونس مولایی: چهل‌وسومین سال حیات ایران انقلابی، روز گذشته در شرایطی متفاوت از سال‌های پیش آغاز شد. وجه متفاوت برگزاری راهپیمایی 22بهمن امسال را می‌توان تمثیلی از وضعیت موجود و راه‌های طی شده در دهه‌های پیشین دانست؛ زمانی که یک ایده ابتدایی و نظام ارزشی با شرایط بیرونی پیش‌بینی نشده مواجه می‌شود، ۲ انتخاب باقی می‌ماند؛ انتخاب اول تعطیل کردن ایده و انتخاب دوم انعطاف‌پذیری در زمینه چگونگی اجرای آن ایده است. 

طرح ایده اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی

 زمانی که شرایط بیرونی حکایت از عدم امکان بازگشت به ایده دین را می‌داد، بنیانگذار کبیر انقلاب با طرح الگویی نوین و مبتنی بر شرایط روزگار، موفق به احیای اسلام سیاسی و تاسیس حکومت دینی مناسب با اقتضائات زمانی شد. 

حالا در چهل‌و‌سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، در شرایطی دهه پنجم این انقلاب را سپری می‌کنیم که کماکان موقعیت کنونی ما شبیه روزهای نخست انقلاب است؛ شرایطی که در یک سوی آن تمام فشارهای ممکن برای زمین زدن جمهوری اسلامی موجود است و در سوی دیگر انقلابیون باید میان تسلیم یا تعریف الگویی جدید دست به انتخاب بزنند. 

یقینا گذر 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی آنقدر زمان و شواهد برای انقلابیون امروز به جا گذشته است که برخلاف نسل نخست خود حرکت و امتداد انقلاب را بر مبنای تجارب متعدد و پیروزی‌ها و شکست‌هایی که کسب کرده است، تعریف کنند و به دنبال راهکارهایی نوین باشند. جمهوری اسلامی در 4دهه گذشته توانست طعم امکان‌پذیری پیشرفت در سایه اجماع همه قدرت‌های جهانی برای زمین زدن خود را بچشد و در همین قالب پس از تجربه 8 سال دفاع‌مقدس، حدی از بازدارندگی را کسب کند که عملا امنیت خود را در منطقه به عنوان الگویی از موفقیت تعریف کند. متقابلا قدرت و نفوذ فرهنگی انقلاب اسلامی که باعث شکل‌گیری محور مقاومت در منطقه شد و مظاهر آن تا هند و نیجریه نیز خود را عینیت بخشیده است، نشان از ظرفیت حداکثری ایده اولیه انقلاب اسلامی برای ملل آزادی‌خواه جهان دارد. در کنار این موفقیت‌ها اما می‌توان به موارد قابل توجهی از ضعف‌ها نیز اشاره کرد که نشان از عدم تحقق بخشی از اهداف و آرمان‌های اولیه انقلاب دارد؛ مساله‌ای که رهبر انقلاب به عنوان ناخدای کشتی انقلاب بارها به آن اشاره کرده و امتداد مسیر روشن انقلاب را در سایه ترمیم این نقاط ضعف دانسته‌اند، تا جایی که در پیام‌شان به نمایندگان مجلس در آیین بازگشایی مجلس یازدهم نیز به این نکته اشاره کرده و نوشتند: «در حال حاضر، اقتصاد و فرهنگ در صدر فهرست اولویت‌های کشور است. در باب اقتصاد، علاوه بر مشکلات عمده‌ مشهود، باید اذعان کنیم که در دهه‌ پیشرفت و عدالت، نمره‌ مطلوبی در باب عدالت به ‌دست نیاورده‌ایم. این واقعیت ناخواسته باید همه را به تلاش فکری و عملی در باب معیشت طبقات ضعیف، به مثابه‌ اولویت، وادار سازد. توصیه‌ صاحبنظران به ما می‌گوید راه درست برای این مقصود، اصلاح خطوط اصلی اقتصاد ملی یعنی اشتغال، تولید، ارزش پول ملی، تورم، اسراف و امثال آن است».

با این اوصاف دهه پنجم انقلاب اسلامی را باید آغاز تغییرات بنیادین با نیت تثبیت قدرت برون‌مرزی انقلاب و رفع ناکارآمدی‌های داخلی کشورمان دانست. در این میان نمی‌توان هیچ تغییر مشهودی را بدون یک اجماع سیاسی پیرامون اهدافی مشخص متصور بود. رفع معضل ناکارآمدی در سایه یک حرکت جمعی برای از میان برداشتن موانع موجود امکان‌پذیر است و در چنین گامی باید ابهامات موجود پیرامون وظایف نیروهای انقلابی برطرف شود. جریان انقلابی اگر مصمم است در دهه پنجم نقاط ضعف کشور را ترمیم کند، باید با تجربه گرفتن از دهه‌های پیشین، مفهوم کارآمدی را پیش از هر چیز «هدفمند» کند. به بیان ساده‌تر مفهوم کارآمدی زمانی می‌تواند مابه‌ازای بیرونی درخوری داشته باشد که نسبت خود را با «وضعیت موجود» و «وضعیت مطلوب ممکن» مشخص کند. تا زمانی که هدفمندی جریانات انقلابی به سمت این مطلوبیت ممکن نباشد، نمی‌توان انتظار چندانی برای کارآمدی داشت. در مثالی واضح - همان‌گونه که اشاره شد - جمهوری اسلامی به گفته رهبر انقلاب در عرصه عدالت نمره مطلوبی دریافت نکرده است. حرکت از وضع موجود به سمت وضع مطلوب نیازمند تعریفی ممکن و غیرانتزاعی از موقعیت مطلوب و پس از آن ترسیم مسیری برای تحقق آن است. کارآمدی در این لحظه خود را نمایان و امر مطلوب را ممکن می‌کند. 

رفع چالش‌های موجود در سایه نگاه انقلابی، نیازمند مرکزیت یافتن گزاره کارآمدی در چارچوب هدف‌گذاری‌هایی است که جریانات انقلابی باید در دهه پنجم انقلاب داشته باشند. مسیر طولانی انقلاب اسلامی برای محقق کردن تمدن اسلامی نیازمند آن است که به موازات ایده‌های اسلامی، دستور کار عملیاتی برای آن نیز داشته باشیم تا همان‌گونه که با موفقیت‌های خود باعث الگوبخشی به آزادی‌خواهان جهان شده‌ایم، با ترمیم نقاط ضعف خود نیز مانع متوقف شدن خود یا دلسرد شدن مردمی شویم که نتایج مدیریت سیاسی کشور را در زندگی روزمره خود مشاهده می‌کنند. یقینا تفکیک شعارها و اهداف انقلاب از یکدیگر و قضاوت مجزای هر کدام نمی‌تواند امری چندان معقول به نظر آید، چرا که نسبت متقابل تمام این شعارها با یکدیگر است که باعث ارزشگذاری انقلاب و ثمرات آن می‌شود. با این حال مشاهده وضعیت مطلوب و نامطلوب برخی اهداف در دهه پنجم می‌تواند باعث الگوگیری و آسیب‌شناسی برای نسل جدید نیروهای انقلابی در مواجهه با مشکلات موجود ‌شود. 

 نیروهای انقلابی در کنار کارآمدی حداکثری به عنوان وظیفه محوری، همانقدر که در دهه پنجم انقلاب اسلامی باید نسبت به تهدیدها آشنایی داشته باشند، باید برای اهداف خود نیز نسخه عملیاتی داشته باشند. اگر ایران 99 در تحقق ابعاد مختلف عدالت از جمله عدالت اجتماعی و اقتصادی ناکام بوده است، باید شهامت اصلاح و تغییر الگوهای تثبیت شده در نظام تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری خود را داشته باشد. واقعیت آن است که بسیاری از تلاش‌هایی که در سال‌های گذشته برای کارآمدسازی نهادها در پیش گرفته شده، تلاش‌های محدود به خروجی نهادها بوده و عمدتا اینگونه تصور شده که با ایجاد تغییر در راس یک نهاد می‌توان برون‌داد آن را نیز متحول کرد، در حالی که اساسا علت اصلی ناکارآمدی سیستم در نظم نهادی و الگوی فعالیتش بوده است. با این اوصاف محقق کردن کارآمدی در دهه پنجم انقلاب نیازمند نگاهی همه‌جانبه به الگوی فعالیت نهادهای مختلف کشور است. انعطاف‌پذیری در برابر شرایط و بازشناسی غیرمتعصبانه ضعف‌ها و تهدیدها گامی است که باید برداشته شود، آنچنان که موفقیت‌های جریان مقاومت به محوریت انقلاب اسلامی را می‌توان در قالب انعطاف‌های هوشمندانه جریان مقاومت در مواجهه با واقعیت‌های بیرونی دانست. سردار شهید حاج‌قاسم سلیمانی به عنوان نمادی از یک الگوی عملیاتی در منظومه انقلاب اسلامی شناخته می‌شود که از قضا تبحری مثال‌زدنی در پیدا کردن نسبت میان واقعیت‌های بیرونی منطقه و اهداف و اصول تغییرناپذیر انقلاب اسلامی داشت. به نظر می‌رسد حرکت به سمت کارآمدی نیازمند چنین جامعیتی برای حرکت دادن وضعیت موجود به سمت موقعیت مطلوب تا پایان دهه پنجم انقلاب است.