کد خبر: 231381تاریخ: 1399/12/18 00:00
سازمان حفاظت محیط‌زیست نظاره‌گر خشک شدن ۹۰ درصد تالاب‌های کشور است
باتلاق مدیریت
مصطفی خدابخشی: ایران با برخورداری از 140 تالاب بی‌نظیر با مساحت بیش از ۳ میلیون هکتار در زمره چشم‌نوازترین کشورهای جهان است. از مجموع 42 نوع تالاب شناخته‌شده در سطح جهان، ایران دارای 41 نوع تالاب است اما این ریز‌اقلیم و گستره طبیعی چشم‌نواز، هم‌اکنون دستخوش بی‌تدبیری و قربانی تسلط نگاه اقتصادی بر پیکر خود است.
بر اساس یافته‌های علمی، تالاب‌ها از جمله مولدترین محیط‌های جهان و گهواره‌های تنوع زیستی دنیا به حساب می‌آیند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه، نقش مهمی در بقای گونه‌های بی‌شماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می‌کنند. این موهبت الهی به تجدید ذخیره آب‌های زیرزمینی کمک کرده و مانند فیلترهایی برای آلودگی‌های طبیعی کاربرد دارد. با وجود کارکردهای متنوع تالاب‌ها، متأسفانه این بستر طبیعی گاه به دلیل عدم مدیریت شایسته در نوع نگهداری و حفاظت و در نهایت تصمیمات نادرست که برگرفته از نگاه‌های سیاسی و اقتصادی است، دچار خسارت شده و تهدیداتی جدی پیش روی آن قرار می‌گیرد.
* تخریب محیط‌زیست؛ بلایی بزرگ
تالاب‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های ملی چنان دارای اهمیت هستند که ضرورت حفظ و نگهداری درست از آنها حتی توسط رهبر فرزانه انقلاب اسلامی نیز مورد تاکید قرار گرفته است. ایشان همزمان با روز درختکاری و هفته منابع طبیعی فرمودند: فعالیت‌های محیط‌زیستی، فعالیت‌های دینی و انقلابی است و نباید به آنها نگاه تجملاتی و تزئینی شود.
ایشان تنوع زیستی و اقلیمی کشور را بستری مناسب برای فعال شدن آحاد مردم و جوانان در زمینه محیط‌زیست خواندند و با ابراز تأسف از تخریب جنگل‌ها، منابع طبیعی و سفره‌های زیرزمینی به دست افراد سودجو، تأکید کردند: تخریب محیط‌زیست بلای بزرگی است که آینده بشر را هدر می‌دهد، بنابراین مسؤولان و همه مردم باید در مقابل آن بایستند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به حوادثی مثل آتش‌سوزی جنگل‌ها یا خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، گفتند: این حوادث قابل پیشگیری است و مسؤولانی که به وظایف خود عمل نمی‌کنند، دچار تقصیر هستند.
* قلب اکوسیستم ایران در خطر
بر اساس آخرین پایش ماهواره‌ای تغییرات یک‌ساله مساحت آبی کشور مشخص شد سطح آب ۱۱ دریاچه و تالاب اصلی کشور با کاهش روبهرو شده است. این آمار حکایت از مرگ تدریجی تالاب‌ها دارد؛ تالاب‌هایی که به دلیل بی‌توجهی به سیاست‌های توسعه پایدار و مصرف بیش از حد آب، حیات‌شان به خطر افتاده و هر روز یک گام به سوی حذف شدن از بستر طبیعی ایران برمی‌دارند.
در همین زمینه عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست چندی پیش با اشاره به تخصیص ۲۰ هزار میلیاردتومان اعتبار برای حراست از تالاب‌ها گفته بود: «تالاب‌ها در جهان و بویژه در ایران در شرایط مناسبی نیستند. با توجه به اینکه در ایران نیز در ۳ دهه گذشته سیاست‌های توسعه پایدار مورد توجه نبوده است، بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب، محیط‌زیست و تالاب‌ها را با خطر جدی مواجه کرده است».
باید تالاب‌ها را قلب اکوسیستم ایران دانست که برای حفظ تنوع زیستی، تنظیم اقلیم و تامین معیشت انسان‌ها لازم و ضروی هستند اما متاسفانه بر اثر سیاست‌های فاقد تدبیر، امید چندانی برای آینده آنها نمی‌توان متصور بود، به طوری که بر اساس آمار رسمی ارائه‌شده از سوی سازمان محیط‌زیست، از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار تالابی که در کشور شناسایی شده، یک میلیون و ۴۶۳ هزار هکتار یعنی معادل ۴۴ درصد مستعد و دارای پتانسیل غبارخیزی است.
بر همین اساس رئیس سازمان محیط‌زیست گفت: تالاب‌ها در ایران به ۲ دلیل شرایط خوبی ندارند؛ نخست اینکه به توسعه پایدار توجه نشده است و با مصرف بیش از حد آب و توسعه نامتوازن روبهرو هستیم، دوم اینکه تغییر اقلیم بر حیات تالاب‌ها تاثیر گذاشته است. رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست افزود: دولت برای حفاظت و حراست از تالاب‌ها سرمایه‌گذاری‌های سنگینی انجام داده است اما به دلیل اینکه سیاست‌های توسعه پایدار در کشور بویژه در ۳ دهه گذشته مورد توجه نبود، بهره‌برداری بیش از حد از منابع آبی کشور، محیط‌زیست کشور و حیات تالاب‌ها را با خطر جدی مواجه کرده است.
بر اساس آمار، تالاب‌ها به تنهایی ۴۰ درصد کربن دنیا را در خود ذخیره و تثبیت کرده‌اند. اگر این منابع آبی خشک شوند، کربن آزاد شده و در هوا پراکنده می‌شود که در نتیجه پدیده گرمایش کره زمین به وجود می‌آید.
* سندبازی با تالاب‌ها
در شرایطی که حال این روزهای تالاب‌ها خوب نیست و برای نجات بختگان، شادگان و دریاچه ارومیه دست به دامان ژاپنی‌ها شده‌ایم تا شاید با قرارداد ۳ میلیون دلاری این تالاب‌ها نفسی تازه کنند، اخباری از تلاش وزارت نیرو برای مالکیت 42 تالاب به گوش می‌رسد تا زنگ خطر برای ادامه حیات اکوسیستم ایران به صدا درآید. این در حالی است که برخی آمار حکایت از آن دارد که حدود 70 درصد تالاب‌های کشور از دست رفته‌اند و این شائبه وجود دارد که با این تصمیم، این آمار رقم بالاتری را به خود اختصاص دهد. وزارت نیرو چندی پیش در یک اقدام تأمل‌برانگیز که گلایه بسیاری از فعالان محیط‌زیست را به همراه داشت، سند تالاب انزلی را به نام خود زد و حالا به دنبال انتقال سند ۴۲ تالاب دیگر است. این اقدام در شرایطی انجام شده که طی سال‌های اخیر این وزارتخانه به وظایف قانونی خود برای حفاظت از تالاب‌ها عمل نکرده است.
به گفته علی ارواحی، مشاور مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی وزارت نیرو، در قانون «حفاظت و احیای تالاب‌ها» مصوب سال ۱۳۹۶ آمده است مدیریت تالاب‌ها در کشور با سازمان حفاظت محیط‌زیست است. همچنین در ماده ۱۶ قانون «حفاظت و بهسازی محیط‌زیست» نقش سازمان جنگل‌ها در مالکیت عرصه‌های تالابی و نقش سازمان حفاظت محیط‌زیست در مدیریت این عرصه‌ها مشخص شده است.
وی ادامه داد: با توجه به این قوانین، واگذاری تالاب انزلی و سایر تالاب‌ها به وزارت نیرو تطبیقی با قوانین و عرف ندارد. موضوع مدیریت تالاب‌ها موضوعی کاملا تخصصی همراه با مسائل اکولوژیک، کارکردهای اقتصادی و اجتماعی و درهم کنش جوامع بهره‌بردار و مسائل حفاظتی است، بنابراین نباید به تالاب‌ها شبیه سدها نگاه کنیم.
ارواحی در ادامه گفت: درحال حاضر با توجه به قوانین موجود که از مالکیت سازمان جنگل‌ها بر عرصه‌های تالابی و قائم‌مقامی سازمان حفاظت محیط‌زیست حمایت می‌کند، بهترین راهکار این است که قانون‌گذار این مساله را روشن کند. البته وزارت نیرو برای مالکیت عرصه‌های تالابی به قانون جامع حدنگار یا کاداستر استناد کرده است اما باید بررسی کرد که بر اساس این قانون مسؤولیت وزارت نیرو چیست؟
در حالی که هنوز چگونگی و چرایی واگذاری 42 تالاب به وزارت نیرو در هاله‌ای از ابهام است و این دل‌نگرانی وجود دارد که تالاب‌ها قربانی منافع اقتصادی شوند، وزیر نیرو بر این باور است که هیچ حرکت غیرقانونی درباره تالاب‌ها صورت نگرفته و نخواهد گرفت. رضا اردکانیان گفت: بنده در هر عرصه دیگری مرتبط با مسؤولیتم این اطمینان ۱۰۰ درصدی را می‌دهم که ما تابع قانون هستیم و به وظایف قانونی خود عمل می‌کنیم.
وی با اشاره به صدور سند برای تالاب‌های کشور، یادآور شد: دولت و حاکمیت بر انفال مالکیت داشته که مراجع قضایی و سازمان ثبت اسناد کشور به عنوان دستگاه‌های مسؤول در این رابطه به نمایندگی از دولت این مالکیت را احراز می‌کنند.
وزیر نیرو ادامه داد: سیل وسیع بهار ۹۸ از جمله موجب شد موضوع اعمال حاکمیت بر بستر و حریم رودخانه‌ها به طور جدی‌تری دنبال شود و دستگاه قضایی بدرستی در مقاطع مختلفی از دولت و وزارت نیرو خواست که موضوع حفظ حریم و بستر رودخانه‌ها را به حکم قانون به شکلی جدی دنبال کنند تا از ساخت‌و‌سازهای غیرقانونی جلوگیری شود. حرکت‌های در حال انجام، در راستای صیانت و حفاظت از اموال عمومی است.
***
90 درصد تالاب‌های کشور در حال خشکیدن است
عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران می‌گوید: محیط‌زیست کشور در بخش‌های مختلف به دلیل بی‌توجهی و ناکارآمدی مدیران در حال تخریب و از بین رفتن است. خشکیدگی حدود 90 درصد تالاب‌های کشور، زمین‌خواری، کوه‌خواری و مرگ آبزیان و پرندگان نمونه‌ای از این بی‌توجهی است که مشاهده می‌شود. محمدرضا محبوب‌فر در گفت‌وگو با «وطن‌امروز»، با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره حفاظت محیط‌زیست در روز درختکاری که ایشان تاکید داشتند «حفظ محیط‌زیست یک فعالیت دینی و انقلابی است نه مسأله تزئینی و تجملاتی»، گفت: سازمان محیط‌زیست و سایر نهادها و دستگاه‌های مرتبط نظیر وزارت صمت، نفت و... متاسفانه با دید تزئینی، تجملاتی، سیاسی و انتخاباتی به محیط‌زیست می‌نگرند، در حالی که حفاظت از محیط‌زیست باید در صدر برنامه‌های کاری مسؤولان قرار گیرد. این کارشناس محیط‌زیست افزود: اکنون حدود 90 درصد تالاب‌های کشور در حال خشک شدن است که نابودی این تالاب‌ها بی‌تردید تغییرات و ناامنی‌های اقلیمی، اقتصادی و مواد غذایی را در پی دارد. محبوب‌فر در ادامه افزود: بی‌توجهی‌ها به حفاظت از محیط‌زیست تا جایی است که گویا یک تراژدی در سطح کشور از زمین‌خواری گرفته تا تخریب طبیعت و محیط‌زیست در حال اتفاق افتادن است اما متاسفانه هیچ‌کس پاسخگوی چنین پدیده شومی نیست. عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران با بیان اینکه متاسفانه دعواهای مدیران و سازمان‌های متولی محیط‌زیست و دستگاه‌های مرتبط چون سازمان جنگل‌ها و... موجب بی‌حیثیت شدن و بی‌اعتباری نهادهای مسؤول در این بخش شده است، خاطرنشان کرد: بی‌نظمی و نابسامانی‌هایی که در سازمان‌های متولی در این بخش این روزها مشاهده می‌شود، بیانگر انتخاب مدیران اجرایی ناکارآمد است. وی ادامه داد: تخریب محیط‌زیست در حال انجام است و نگرانی‌هایی از بابت خشک شدن تالاب‌ها، از بین رفتن گونه‌های گیاهی و پرندگان به چشم می‌خورد، بنابراین چنانچه دستگاه قضا مانع از آن نشود باید شاهد نابودی تدریجی محیط‌زیست بویژه تالاب‌ها بود.