گروه سیاسی: بر اساس اظهارات عباس عراقچی، طرفین مذاکره‌کننده در کمیسیون مشترک برجام فعلا به اشتراکاتی در اهداف رسیده‌اند و می‌توانند نگارش یک متن درباره لغو تحریم‌ها را شروع کنند. 

موضع ایران درباره لغو تحریم‌ها مشخص است. آمریکا طرف بدعهد برجام است. دولت آمریکا از برجام خارج شده است؛ تحریم‌های مندرج در برجام و همین‌طور یک فهرست بلند از تحریم‌های جدید را علیه ایران اعمال کرده است. بارها توضیح داده شد تحریم‌های جدیدتر که در دولت ترامپ علیه ایران اعمال شده، به نوعی همان تحریم‌های مندرج در برجام است یا با آن تحریم‌ها همپوشانی دارد و تحت عناوین جدیدتری علیه ایران اعمال شده است. 

بر همین اساس ایران اعلام کرده است هر نوع مذاکره درباره بازگشت آمریکا به برجام باید شامل این شرط اساسی باشد که همه تحریم‌های مندرج در برجام و تحریم‌هایی که در دولت ترامپ اعمال شده، باید برداشته و لغو شود. این منطق ایران یک سویه دیگر نیز دارد و آن این است که تحریم‌های اعمال شده در دولت ترامپ، خلاف ماهیت و روح برجام نیز هست و از همین رو دولت بایدن باید رویکرد سوءاستفاده از سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران را کنار گذاشته و برای بازگشت به برجام، همه تحریم‌ها را لغو کند. 

دولت بایدن اما در روزهای نخست شروع به کار، تمایل چندانی برای بازگشت به برجام از خود نشان نداد. دموکرات‌ها در زمان رقابت با ترامپ بارها نسبت به خروج او از برجام انتقاداتی مطرح کرده بودند. از همین رو این تلقی ایجاد شده بود که با شروع به کار دولت جو بایدن، واشنگتن به برجام باز خواهد گشت. با این حال بایدن و وزیر خارجه‌اش، بلینکن در اظهارات خود پس از حضور در کاخ سفید میلی به برجام از خود نشان ندادند. 

این رفتار و این بی‌میلی دولت بایدن با انتقادات دولت حسن روحانی مواجه شد و ظریف را به تکاپو انداخت، به‌گونه‌ای که وزیر امور خارجه به صورت علنی دغدغه‌های انتخاباتی خود و جناح متبوعش را درباره عدم ‌تمایل آمریکا به مذاکره اعلام کرد. البته این دغدغه‌ها در ظاهر تغییری در رفتار دولت آمریکا ایجاد نکرد. 

 

* اورانیوم کار می‌کند 

همه کارشناسان و افراد صاحب‌نظر که از نزدیک تحولات مربوط به موضوع بازگشت آمریکا به برجام را رصد کرده‌اند، اذعان دارند قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها  که توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی تصویب شد، یک نقطه عطف در ایجاد اضطرار برای دولت بایدن بود. بر اساس این قانون، بخش عمده‌ای از برنامه هسته‌ای ایران که تعطیل و متوقف مانده بود، مجددا فعالیت خود را از سر گرفت. استفاده از ماشین‌های پیشرفته‌تر و تعیین سطح و حجم و ذخیره مواد غنی شده نشان داد عزم ایران برای ایجاد موازنه هسته‌ای جدی است. تا قبل از اجرای این مصوبه مجلس، ایران بر اساس برجام برنامه هسته‌ای‌ خود را تقریبا تعطیل و متوقف نگه داشته بود و از آن سو، تحریم‌های آمریکا علیه ایران نه تنها برداشته نشد، بلکه در دوره ترامپ این تحریم‌ها به مراتب بیشتر هم شد. کاری که مصوبه هسته‌ای مجلس انجام داد، تغییر این وضعیت و به عبارتی تغییر این معادله بود و توانست موازنه هسته‌ای میان ایران و آمریکا را به وضعیت تا حدودی مطلوب بازگرداند. 

نخستین نشانه‌های عقب‌نشینی آمریکا در مقابل این قانون، در ماجرای عقب‌نشینی آنها از صدور قطعنامه ضد‌ایرانی در شورای حکام خود را نشان داد. پس از آن موضوع بازگشت آمریکا به برجام با سرعت بیشتری از سوی واشنگتن و 3 کشور اروپایی مطرح شد تا در نهایت این اضطرار در آمریکا منجر به تشکیل جلسات کمیسیون مشترک برجام شد. اقدام تروریستی در نطنز نیز دقیقا در راستای تغییر همین موازنه هسته‌ای بود تا به زعم آمریکا و رژیم صهیونیستی، دست ایران در پشت میز مذاکره خالی شود اما اقدام بموقع غنی‌سازی 60 درصد که در ادامه قانون هسته‌ای مجلس انجام گرفت، نشان داد بر خلاف 8 سال گذشته، سیاست ایران در قبال آمریکایی‌ها کاملا تغییر کرده است. ایران قائل به توازن است و هر اقدامی که بخواهد این توازن را از بین ببرد، با واکنش قاطع ایران در زمینه هسته‌ای مواجه خواهد شد. 

ورود ایران به غنی‌سازی در سطح 60 درصد یک فرصت بسیار مناسب برای دیپلماسی است تا از اضطرار ایجاد‌شده در کاخ سفید و پایتخت‌های اروپایی نهایت بهره را برای لغو همه تحریم‌ها ببرد. به عبارتی چرخش مجدد سانتریفیوژها می‌تواند منجر به غنی‌سازی دیپلماسی شده و همه تحریم‌های ظالمانه علیه مردم ایران را از میان بردارد. 

در این میان یک نگرانی بسیار جدی وجود دارد و آن این است که یک بار دیگر دغدغه‌ها و منافع جناحی و غیرملی در اولویت قرار بگیرد و این بار نیز فرصت ایجادشده برای لغو تحریم‌ها پای منافع انتخاباتی ذبح شود. 

آمریکا در وضعیت اضطرار قرار دارد. دولت بایدن از یک سو با از دست رفتن یک زیرساخت برای توافق با ایران مواجه است، از سوی دیگر با سازگار شدن اقتصاد ایران با تحریم‌ها و پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران روبه‌رو است و در نهایت در درون کشور خود با خطر بالقوه ترامپ برای انتخابات 2024 درگیر است. در این وضعیت قطعا فرصت مناسب برای لغو همه تحریم‌ها فراهم شده است. لغو همه تحریم‌ها دور از دسترس نیست؛ اگر یک نگاه ملی و وطن‌پرستانه در مذاکرات حاضر باشد و اجازه سوءاستفاده منافع جناحی - انتخاباتی را ندهد.

******

آغاز  انشاء

گروه سیاسی: دور جدید نشست کمیسیون مشترک برجام ظهر روز گذشته با هدف بررسی نتایج گفت‌وگوهای فنی کارشناسان، با شرکت هیأت‌های مذاکره‌‌کننده ایران و ۱+۴ در سطح معاونان پایان یافت. 

به گزارش «وطن‌امروز»، سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه و رئیس هیأت ایرانی شرکت‌کننده در مذاکرات وین در اظهاراتی پس از پایان این نشست گفت: امروز بعد از ۳ روز که از کار کمیسیون مشترک گذشت یک بار دیگر نشست کمیسیون مشترک را برای بررسی روند پیشرفت بحث‌هایی که تا الان صورت گرفته هم در حوزه رفع تحریم‌ها و هم هسته‌ای تشکیل دادیم و گزارش کار کارگروه‌ها را مرور کردیم و بحث‌های خوبی در داخل نشست صورت گرفت. وی افزود: به نظر می‌رسد تفاهم جدیدی در حال شکل گرفتن است و اشتراک در هدف نهایی الان بین همه وجود دارد. مسیری که باید طی شود الان یک مقدار شناخته شده است. این مسیر آسان نیست و اختلاف‌ نظرها اینگونه نیست که پایان یافته باشد و اختلاف نظرهای بعضا جدی وجود دارد که باید در مذاکرات بعدی کاهش یابد. عراقچی بیان کرد: اصلا علاقه‌مند به مذاکرات فرسایشی نیستیم. مذاکرات به مرحله‌ای رسیده که طرف‌ها می‌توانند روی یک متن مشترک شروع به کار کنند. نگارش متن حداقل در حوزه‌هایی که اشتراک نظر وجود دارد می‌تواند شروع شود و به همین منظور هیأت ایرانی متون مدنظر خود را در حوزه هسته‌ای و رفع تحریم‌ها آماده و این را به همه طرف‌ها ارائه کرده است و این متون می‌تواند مبنای مذاکرات و رسیدن به توافق نهایی باشد. وی خاطرنشان کرد: به نظر ما زمان شروع نگارش متن حداقل در مقداری که اشتراک نظر وجود دارد، فرا رسیده است. 

انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپایی و رئیس جلسه روز گذشته کمیسیون مشترک برجام نیز پس از اتمام نشست در صفحه توئیترش نوشت: «پس از مذاکراتی سنگین یک ارزیابی از امور را در جلسه کمیسیون انجام دادیم. در کاری بسیار سخت، پیشرفت انجام شده است. حالا به فعالیت مفصل‌تری احتیاج داریم. مهم است که همه پایبند به هدف‌های مشترک باشند، یعنی بازگشت آمریکا به برجام و اجرایی شدن کامل آن». «وانگ فون» نماینده چین در سازمان ملل متحد و حاضر در مذاکرات هسته‌ای در وین به خبرنگاران گفت: همه طرف‌های باقیمانده در توافق موافقت کرده‌اند تلاش در مواردی از جمله رفع تحریم‌های ایالات متحده را تسریع کنند. به گفته دیپلمات ارشد چینی، همه طرف‌ها توافق کرده‌اند در روزهای بعدی با کار گسترده‌تر و اساسی در زمینه لغو تحریم‌ها و سایر موضوعات مرتبط، سرعت خود را بیشتر کنند. لازم به ذکر است با پایان مذاکرات روز گذشته مقرر شد گفت‌وگوهای دو و چندجانبه و همچنین رایزنی‌های فنی در روزهای آینده ادامه یافته و در صورت نیاز کمیسیون مشترک بار دیگر تشکیل جلسه دهد. 

 

* مذاکرات در سایه غنی‌سازی 60 درصد

دور جدید مذاکرات کمیسیون مشترک برجام در وین بیش از هر چیز در سایه گام راهبردی ایران در واکنش به حادثه تروریستی هفته گذشته در نطنز قرار گرفته بود. مساله آغاز غنی‌سازی 60 درصدی اورانیوم از سوی کشورمان اما بیشترین بازخورد را پیش از آغاز مذاکرات روز گذشته در فضای رسانه‌های بین‌المللی و مقامات عالی‌رتبه کشورهای مختلف داشت. از سویی جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا بامداد روز گذشته در جریان دیدار با نخست‌وزیر ژاپن به آغاز غنی‌سازی ٦٠ درصدی اورانیوم در ایران واکنش نشان داد. او در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره این مساله، آن را خلاف برجام دانست و گفت که این اقدام کمکی به مذاکرات وین نمی‌کند: ما از این اقدام حمایت نمی‌کنیم و فکر نمی‌کنیم اینکه ایران می‌گوید به سوی غنی‌سازی ۶۰ درصدی حرکت کرده است، مفید باشد. این خلاف توافق (برجام) است. رئیس‌جمهوری آمریکا افزود: با این حال خرسند هستیم که ایران به توافق برای انجام مذاکرات، مذاکرات غیرمستقیم با ما و گفت‌وگو با شرکای‌مان بر سر اینکه چگونه پیش برویم و اینکه برای بازگشت ما به توافق (هسته‌ای) چه چیزی لازم است، ادامه داده است. بنابراین ما دوباره بخشی از آن هستیم. بایدن در ادامه با اشاره به تمایل کشورش برای بازگشت به برجام اظهار داشت با آنکه از مذاکرات مربوط به احیای برجام حمایت می‌کند اما امتیاز عمده‌ای بابت بازگشت به برجام به ایران نخواهد داد.«پیتر استانو» سخنگوی اتحادیه اروپایی هم پیش از این تصمیم ایران برای افزایش غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد را یک «تحول بسیار نگران‌کننده» خوانده و گفته بود: هیچ‌گونه توضیح موثق یا توجیه غیرنظامی برای چنین اقدامی از طرف ایران وجود ندارد. جمهوری اسلامی ایران از ۳ ماه پیش در چارچوب قانون «اقدام راهبردی برای رفع تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» مصوب مجلس شورای اسلامی اقدام به افزایش سطح غنی‌سازی و کاهش نظارت‌های آژانس بر تاسیسات هسته‌ای کشورمان کرده بود؛ مساله‌ای که بیشترین نقش را در روند مذاکرات میان ایران و 1+4 در وین داشت و به گفته بسیاری از تحلیلگران باعث شد با افتادن ابتکار عمل به دست طرف ایرانی مانع ورود مباحث فرابرجامی به متن مذاکرات پیرامون چگونگی بازگشت آمریکا به تعهدات برجامی‌اش شود. 

 

* فرمول ایران برای لغو تحریم‌ها چیست؟

مهم‌ترین موضوع اما در میان اختلافات مذاکراتی را باید در فرمول لغو تحریم‌ها و لیست تحریم‌های منقضی شده دانست. جمهوری اسلامی ایران طی ماه‌ها و روزهای گذشته بارها تأکید کرده است که ایالات متحده برای بازگشت به برجام باید تمام تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند. در نهایت مقرر شد در مذاکرات، ۲ طرف مذاکره‌کننده بر سر لیستی از تحریم‌ها برای رفع‌شان توافق کنند. عراقچی درباره اینکه آیا ۲ طرف توانستند بر سر لیست‌هایی برای برداشته شدن تحریم‌های آمریکا توافق کنند و موارد اختلافی پیرامون این لیست گفت: لیست‌ها در حال آماده شدن است و موضع ما این است که همه تحریم‌ها باید برداشته شود و فهرستی که تهیه می‌شود کامل و شامل باشد. قرار است گروه‌های کاری کار خودشان را جدی‌تر جلو ببرند. همه کشورها از جمله ۳ کشور اروپایی این توافق را دارند که در مرحله‌ای هستیم که دیگر نیازی به بحث‌های کلی وجود ندارد و باید وارد کار شد و لیست‌ها را تهیه و نهایی کرد و بعد درباره اختلافات صحبت کرد تا لیست نهایی تهیه شود. معاون وزیر امور خارجه همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا بعد از این نشست امیدوار به رسیدن به جمع‌بندی هستید؟ اظهار داشت: اگر امیدوار نبودیم الان اینجا نبودیم ولی اینکه مسیر، مسیر آسانی نیست را همه قبول دارند و امیدواریم در این دور از مذاکرات به یک مسیری برویم و به یک جمع‌بندی برسیم که چشم‌انداز حل‌و‌فصل کاملا روشن شده باشد. امیدواریم در طول چند روز آینده به این امر برسیم. 

اما برخی رسانه‌های غربی روز جمعه از قصد آمریکا برای عدم لغو تمام تحریم‌ها خبر دادند. بر اساس این گزارش‌‎ها، تحریم‌هایی هم که آمریکا قصد برداشتن آنها را دارد، تنها پس از امتیازات اضافه‌ای که تهران باید بدهد، برداشته می‌شود. با این حال، یک منبع موثق مطلع از روند مذاکرات وین دیروز در گفت‌وگو با «پرس‌تی‌وی»، تفکیک تحریم‌ها به ۳ دسته قابل رفع، قابل مذاکره و غیرقابل رفع را رد کرد و گفت: مطابق سیاست قطعی نظام، تمام تحریم‌ها اعم از تحریم‌های موسوم به برجامی، تحریم‌های دوره ترامپ ذیل هر عنوانی و تحریم‌های دوره اوباما که پس از اجرایی شدن برجام وضع شده، باید لغو شود و پس از راستی‌آزمایی در مدت ‌زمان معقول، ایران آماده توقف اقدامات جبرانی خواهد بود.  این منبع مطلع افزود: همانگونه که رئیس‌جمهور کشورمان در دیدار با وزیر خارجه روسیه بر ضرورت بازگشت به توافق ۲۰۱۵ تاکید کرد، هر تحریمی که از سال ۲۰۱۵ به بعد، پس از اجرایی شدن برجام وضع شده از جمله ۲ تحریم موسوم به ISA و Visa Program هم باید لغو شوند. وی همچنین با اشاره به سخنان ۲ روز پیش سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه پس از مذاکرات هفته گذشته در وین که تحریم‌های اخیر اروپا را نقض فاحش برجام شمرده بود، تاکید کرد: برای بازگشت ایران به تعهدات برجامی همه تحریم‌ها باید لغو و همه اقدامات ناقض برجام نیز باید متوقف شود. این فرد در پایان تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران لغو یکجای همه تحریم‌ها را تنها راه نجات مذاکرات وین می‌داند. 

بر همین اساس، مهم‌ترین تردیدها و سوالات پیرامون نتایج نشست کمیسیون مشترک برجام در وین را باید در لیست تدوین شده نهایی برای لغو تحریم‌ها علیه کشورمان دانست. 

 

* سناریوی حداقلی آمریکا

روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارش خود نوشت: اگر هیچ پیشرفتی در وین حاصل نشود و تهران به این نتیجه برسد که ایالات متحده تحریم‌ها را لغو نخواهد کرد، مساله هسته‌ای می‌تواند چرخشی خطرناک داشته باشد و به طور بالقوه واشنگتن را به جنگ دیگری در خاورمیانه بکشاند. اکنون دولت بایدن باید با لغو تحریم‌های دوران ترامپ و ارائه یک نقشه راه معتبر برای احیای توافق هسته‌ای که ایالات متحده و ایران می‌توانند بر سر آن توافق کنند، قاطعانه عمل کند. نشریه «فارین پالیسی» هم با اشاره به نقش رابرت مالی به عنوان یک میانجی حاضر در وین بیان داشته است که رابرت مالی- مسؤول پرونده ایران در وزارت امور خارجه آمریکا- نقش میانجی را در مذاکرات ایفا می‌کند. این نشریه اعلام کرده است وی برای رسیدن به راه‌حلی تلاش می‌کند که هم رضایت ایران و هم رضایت مخالفان توافق هسته‌ای [جمهوری خواهان] را دربر داشته باشد. بر اساس گزارش این نشریه آمریکایی، دولت بایدن در پی بازگشت به توافق هسته‌ای است و راب مالی تلاش می‌کند نقشه راهی برای رسیدن به معادله قابل قبول برای طرفین تنظیم کند به‌گونه‌ای که هم رضایت ایران را در پی داشته باشد و هم دولت بایدن را در معرض انتقادات داخلی قرار ندهد. «فارین پالیسی» همچنین در این ‌باره نوشت: منابعی نزدیک به مذاکره‌کنندگان آمریکایی و اروپایی خبر داده‌اند انتظار می‌رود رابرت مالی به تهران توافقی را پیشنهاد دهد که بر اساس آن به ایران کاهش تحریم‌ها در ازای بازگشت تهران به توافق هسته‌ای داده شود اما این کاهش تحریم‌ها به اندازه‌ای نباشد که دولت بایدن نیز از سوی سیاستمداران افراطی در داخل آمریکا از جمله تعدادی از هم‌حزبی‌هایش مورد حمله قرار بگیرد.