سیدحسین موسوی‌انور*: مهم‌ترین ماه به لحاظ معنویت، ماه مبارک رمضان است و مسلما با‌فضیلت‌ترین لحظات و ساعات و ایام را در بین دیگر اوقات سال دارد و شب‌های قدر وعده‌گاه اصلی ارتباط با خداست. شاید بشود از این منظر به موضوع نگاه کرد که برای این ارتباط مقدس ابتدا خداوند متعال پیشقدم شده و در شب قدر که قطعا در ماه مبارک رمضان است با بندگان خود ارتباط برقرار کرده است: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَه الْقَدْرِ... و إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهٍ مُبارَکَه».

یعنی خداوند در شب قدر که شب مبارکی است با بندگانش به سخن نشسته و هر آنچه را برای سعادت لازم بوده بیان فرموده است. 

خداوند در قرآن کریم ماه مبارک رمضان را ماه نزول قرآن و هدایت به وسیله قرآن معرفی کرده، سپس توسط خاتم‌الانبیا(ص) جایگاه و عظمت این ماه مبارک به بشریت تبیین شده است که واضح‌ترین آن در خطبه شعبانیه حضرت محمد(ص) متجلی است: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ‌الله بِالْبَرَکَه وَ الرَّحْمَه وَ الْمَغْفِرَه...». 

بنابراین می‌توانیم ماه مبارک رمضان را ماه ارتباط بنامیم؛ از سویی ارتباط خدا با بندگان و از سوی دیگر ارتباط بندگان با خدا که این اوج عبادت بشری است، یعنی بشر برای عبادت خدا نیازمند معرفت خداست و اگر معرفت به او پیدا کرد عبادت حقیقی خواهد کرد. اما آنچه در این مجال به آن پرداخته می‌شود صورت سومی است که شاید گاهی مغفول مانده باشد و آن ارتباط بندگان با بندگان دیگر است. 

ماه رمضان فرصت بسیار مغتنمی است که انسان‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، چراکه این موضوع علاوه بر برکاتی که دارد، در سنت الهی و سیره نبوی و اهل‌بیت(ع) و نیز در فرهنگ اجتماعی مسلمانان تحسین شده است. 

از یک سو خداوند انسان‌ها را به عبادت دسته‌جمعی دعوت می‌کند و ثواب اجتماع مسلمین در عبادت را بی‌نهایت و گاهی غیرقابل شمارش و احصا می‌داند- مانند نماز جماعت یا دعاهای جمعی ماه مبارک در مساجد، حتی بالاترین وجه آن نماز عید فطر که اجتماع مؤمنین را می‌طلبد- و از سوی دیگر احادیث فراوانی از حضرات معصومین(ع) وجود دارد که مردم را به عبادت در مسجد و به شکل جماعت تشویق می‌کند. اما فرهنگ عمومی مسلمین از گذشته تا به امروز بدین منوال بوده که مردم مشتاقانه در ماه شعبان مساجد را غبارروبی و ابزار لازم را برای حضور مردم فراهم می‌کردند تا در خانه خدا راه‌های ارتباط با خدا فراهم شود و در این رهگذر فضایل و برکات زیادی شامل حال مردم مسلمان می‌شد، مثلا نسل جدید و کودکان با امور عبادتی و اعتقادی آشنا می‌شدند، استحکام عقیدتی در میان بندگان به وجود می‌آمد، تطهیر روحانی در مقدس‌ترین مکان‌ها و مقدس‌ترین زمان‌ها صورت می‌گرفت، علاوه بر همه آنها، افراد از احوال یکدیگر و اهالی محل و اقوام و خویشان مطلع می‌شدند، به گونه‌ای که شاید قبلا بهانه‌ای برای سرکشی به آنها وجود نداشت اما ماه رمضان و عدم حضور برخی در مسجد موجب می‌شد دیگران از آنها خبر بگیرند و اگر دچار مشکل بودند با همت جمع شده و برای رضای خدا در رفع مشکل او می‌کوشیدند که این از برکات ماه مبارک رمضان و مساجد بود. مرحوم آیت‌الله بهشتی، پدر شهید بهشتی به عنوان امام جماعت یک مسجد هر روز بعد از نماز صبح که به جماعت می‌خواندند بعد از تعقیبات و برخی اعمال، هنگامی که هوا روشن می‌شد از مسجد خارج شده و به در منازل همسایگان مسجد می‌رفتند و جویای احوال اهالی منازل می‌شدند و اگر مشکلی داشتند تا مشکل آنان را رفع نمی‌کردند به منزل خویش باز نمی‌گشتند. 

اکنون که در وضعیت ویژه‌ای قرار داریم و مساله منحوس «کووید-۱۹» باعث شده حضور در مساجد و حسینیه‌ها به دلیل توصیه‌ها و گاهی ممانعت‌های قانونی کمرنگ شود، به این معنا نیست که پس باید ارتباط بندگان با بندگان دیگر قطع شود، بلکه با توجه به توصیه‌های مقام معظم رهبری در مسأله کمک مومنانه و مواسات در میان مردم، تا به امروز شاهد آن بودیم که مردم در صحنه حضور پیدا کردند و این وظیفه شرعی را به نحو احسن انجام دادند، لیکن طولانی شدن دوران کرونا و همچنین جنگ ناجوانمردانه دنیای غرب با جمهوری اسلامی و شاید بی‌کفایتی برخی مسؤولان موجب افزایش فقر شده و گرفتاری‌های زیادی در بین آحاد مردم جامعه به وجود آورده است. بنابراین ضرورت ایجاب می‌کند سیره اهل‌بیت(ع) در مواسات به صورت‌های مختلف(أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى) یعنی جمعی یا فردی، مخفیانه یا آشکار تحقق پیدا کند. 

در این فرصت ماه مبارک، با وجود تعطیلی مراسم و تجمعات در مساجد می‌توانیم با همان نیت و اعمال خیرخواهانه مانند شناسایی افراد آسیب‌پذیر محله و جامعه اقدام و آنها را از موهبت الهی بهره‌مند کنیم. 

همان‌طور که مقام معظم رهبری در سال‌های قبل فرمودند درباره اطعام و افطاری دادن لازم نیست افطاری رنگارنگ داده شود، از این رو مساله افطاری ساده در میان مؤمنان راه افتاد و برکات زیادی به دنبال داشت. بر همین اساس می‌توان شیوه‌های نوینی را برای اطعام و افطاری دادن با محوریت مساجد توسط جوانان ایجاد کرد تا علاوه بر اینکه از برکات ایام ماه مبارک رمضان به عنوان یک عبادت بهره‌مند شویم، مرهمی نیز بر زخم‌های اقشار آسیب‌دیده و آسیب‌پذیر جامعه باشیم. در حقیقت، آنچه رسالت امروز جوانان انقلابی و مؤمن است رسیدگی به احوال دیگران و مساعدت و یاری کردن آنهاست، هر چند مساجد و حسینیه‌ها پذیرای جماعت برای مراسم مذهبی نباشند اما اگر مسجد منشأ ایجاد حرکت به سوی خدا شد مسجد است. 

ماه رمضان ماه خود‌سازی به معنی ساخت‌و‌ساز است و ساخت‌و‌ساز در بنایی یعنی ایجاد چیزهایی که وجود نداشته و اصلاح ناهمواری‌ها یا تعمیر خرابی‌ها، لذا وجود انسان نیز چنین است که اگر خصلت‌هایی را که ندارد یا نیاز به تعمیر دارد بسازد و اگر ناهمواری‌هایی وجود دارد آنها را از بین ببرد. 

* نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم