گروه بین‌الملل: بن‌سلمان، ولیعهد عربستان در مصاحبه با العربیه از دولت نجات ملی یمن درخواست کرد برای حضور بر سر میز مذاکره، دیپلماسی را جایگزین نبرد کند. درخواست بن‌سلمان در شرایطی در هفتمین سال جنگ مطرح شده است که اکنون وضعیت میدانی نبرد در یمن کاملا به نفع نیروهای دولت نجات ملی است. این در حالی است که ولیعهد عربستان در آغاز تجاوز به یمن از پیروزی عربستان در کمتر از چند ماه خبر داده بود. اینکه سیاست خارجی عربستان سعودی تابعی از سیاست خارجی آمریکاست تقریبا موضوعی اثبات شده است اما بررسی تحولات سال‌های گذشته و رفتار بن‌سلمان بویژه در 4 سال اخیر نشان می‌دهد که تاثیر پیروزی‌های میدانی یمن و تحولات منطقه‌ای بر تغییر لحن و رفتار سعودی بیشتر از تاثیر‌پذیری از سیاست آمریکاست.

 

* ادبیات نرم و بی‌سابقه محمد بن‌سلمان در قبال انصارالله یمن

به گزارش «وطن‌امروز»، «محمد بن‌سلمان» ولیعهد سعودی در تازه‌ترین مصاحبه خود با ادبیات بی‌سابقه‌ای درباره جنبش انصارالله یمن موضع گرفت و گفت «حوثی‌ها» خلق و منش عربی و یمنی دارند. بن‌سلمان در گفت‌وگو با شبکه العربیه بار دیگر بر طرح دولت سعودی برای پایان درگیری‌ها تأکید کرد و از جنبش انصارالله یمن خواست رو در روی تمام گروه‌ها و جریانات یمنی پشت میز مذاکره بنشیند تا به گفته وی حقوق تمام یمنی‌ها و منافع منطقه حاصل شود. ولیعهد سعودی در ادامه با ادبیاتی که تاکنون سابقه نداشت تلاش کرد از راه دیپلماسی وارد شود و گفت «حوثی‌ها» خوی و منش یمنی و عربی دارند و امیدوار است تا پیش از اولویت قرار دادن هر چیزی، منافع خود و منافع یمن را مدنظر قرار دهند. این ادبیات بن‌سلمان به‌ رغم اینکه درون خود اتهام‌زنی همیشگی علیه جنبش انصارالله را دارد اما با لحن 6 سال گذشته وی متفاوت است، به طوری که وی همواره انصارالله را «شبه‌نظامیان وابسته به ایران» خطاب می‌کرد. او سپس مدعی شد نگرانی عربستان سعودی از قدرت‌یابی انصارالله یمن امری طبیعی است و افزود: «هیچ کشوری نمی‌پذیرد که در مرزهایش شبه‌نظامیان یا یک سازمان مسلح فعالیت داشته باشند». محمد بن‌سلمان سپس گفت که طرح دولت سعودی برای آتش‌بس و ارائه کمک‌های اقتصادی، مشروط به حضور «حوثی‌ها» در میز مذاکره است. او اشاره‌ای به چیستی و ماهیت کمک‌های اقتصادی نکرد. با این حال، دولت نجات ملی یمن که انصارالله نیز جزوی از این دولت است، این طرح را غیرواقع‌بینانه و تکرار زیاده‌‌خواهی‌های متجاوزان دانسته و بر توقف حملات زمینی و هوایی و لغو محاصره شش‌ساله یمن به عنوان نخستین گام به سوی آتش‌بس در این کشور تأکید کرده است. عدم تحقق اهداف ائتلاف متجاوز به یمن در طول این 6 سال از یک طرف و رسوایی سران سعودی به دلیل این جنگ که بزرگ‌ترین فاجعه را رقم زده، ریاض را مجبور کرده است از در صلح سخن بگوید. با این حال یمنی‌ها معتقدند عربستان سعودی آنچه را که با جنگ نتوانسته به دست بیاورد، می‌‌خواهد با طرح‌های تحمیلی تصاحب کند. دولت صنعا تأکید کرده است تا زمان لغو محاصره همه‌جانبه و جدا‌سازی مسائل انسانی و بشردوستانه با پرونده‌های نظامی و سیاسی تن به مذاکره نخواهد داد. 

 

* نخستین واکنش صنعا به سخنان ولیعهد سعودی

عضو تیم مذاکره‌کننده دولت نجات ملی یمن به اظهارات ولیعهد سعودی واکنش نشان داد و گفت هیچ کشوری، حضور نظامی کشوری دیگر در خاک خود را نمی‌پذیرد. «عبدالملک العجری» عضو تیم مذاکره‌کننده دولت نجات ملی یمن در توئیتر نوشت: «محمد بن‌سلمان گفته که هیچ کشوری نمی‌پذیرد هیچ نیروی شبه‌نظامی مسلحی در مرزهایش باشد. این سخن خوبی است اما در مقابل، هیچ کشوری نیز وجود ندارد که بخواهد حضور نظامی یک کشور بیگانه در خاک خود را بپذیرد. مرزها نیز با توافقنامه‌های امضا شده میان ۲ کشور سازماندهی می‌شود. این معادله مناسب‌ترین راه برای زمینه‌سازی به منظور صلح با عربستان و برقراری ثبات در یمن است». عربستان سعودی ۲ ماه پیش و در اواخر ششمین سال تجاوز نظامی به یمن، یک طرح ابتکاری را پیشنهاد کرد که به ادعای ریاض به دنبال تحقق صلح در یمن است. 

 

* طعنه بن‌سلمان به آمریکا

محمد بن‌سلمان در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره اختلاف در روابط عربستان و دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا گفت: توافق ۱۰۰ درصدی بین ۲ کشور حتی بین کشورهای شورای همکاری خلیج[فارس] وجود ندارد. باید اختلافاتی وجود داشته باشد و این کاملا طبیعی است. اختلافات با انتقال از یک دولت به دولت دیگر در آمریکا کم یا زیاد می‌شود. میزان توافق بین عربستان و دولت بایدن بیش از ۹۰ درصد است. با هم در منافع عربستان و آمریکا توافق داریم و برای تقویت آن تلاش می‌کنیم. اختلافات ما کمتر از ۱۰ درصد است و برای حل کردن آن تلاش می‌کنیم. وی افزود: آمریکا بدون شک شریک استراتژیکی برای عربستان است. این شراکت از حدود ۸۰ سال پیش بوده و تأثیر زیادی بر عربستان و آمریکا داشته است. اگر نفت ارزان ما از سال‌ها پیش برای کشور دیگری مثل انگلیس می‌رفت آمریکا در وضعیت کنونی نبود. عربستان در افزایش قدرت آمریکا نقش داشت. عربستان برای تقویت ائتلاف‌هایش در سرتاسر جهان با آمریکا، انگلیس، اروپا و فرانسه تلاش می‌کند. همچنین برای ایجاد شراکت جدید با همگان چه روسیه، چه هند، چه آمریکای لاتین، چه آفریقا تلاش می‌کند. 

 

* محمد بن‌سلمان: خواهان روابط خوب با ایران هستیم

محمد بن‌سلمان در بخش دیگری از مصاحبه با شبکه العربیه در چرخشی آشکار نسبت به مواضع قبلی خود درباره ایران گفت: ایران کشور همسایه است و امیدواریم بتوانیم رابطه خوبی با آن داشته باشیم. بن‌سلمان افزود: «ما خواستار روابط خوب با ایران هستیم. مشکل ما رفتار منفی ایران است و ما در حال کار با کشورهای منطقه و جهان برای یافتن راه‌حل هستیم». بن‌سلمان با اشاره به برنامه هسته‌ای و موشکی و «اقدامات نیابتی ایران» گفت: «مشکل ما با رفتار منفی ایران است». وی با این حال افزود: ما در حال کار با شرکای منطقه‌ای و جهانی خود هستیم تا راه‌حلی برای این مشکلات بیابیم و امیدواریم بتوانیم برای ایجاد روابطی خوب که همه بهره‌مند شوند، بر این مشکلات فائق آییم.

 

* آمریکا یا منطقه؛ دلیل تغییر لحن بن‌سلمان چیست؟

همان‌طور که عنوان شد روابط خارجی عربستان بیشتر تابعی از نظام بین‌الملل و رقابت‌های منطقه‌ای است. طی 4 دهه‌ گذشته و پس از انقلاب اسلامی در ایران، عربستان در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای همواره در خط مقدم پیشبرد اهداف آمریکا قرار گرفته است؛ موضعی که در تجاوز نظامی رژیم بعث عراق به ایران درسال 1980 و جنگ کویت در 1990 به وضوح نمایان بود. در سال‌های اخیر بویژه در 2 سال ریاست‌جمهوری ترامپ نیز این وضعیت پابرجا بوده است اما نکته‌ای که باید در رابطه با تغییر لحن بن‌سلمان مدنظر قرار داد، این است که نباید وزن تغییر دولت در آمریکا و رویکرد دولت بایدن به عربستان را به نسبت تحولات چند سال اخیر در منطقه بیشتر دانست و آن را علت این تغییر لحن عنوان کرد. این حقیقت با بررسی روندهای چند سال اخیر در منطقه نمایان می‌شود. اگرچه دولت بایدن خواستار پایان «جنگ یمن» شده است اما این به معنای پایان پشتیبانی از عربستان نیست. 

تاکید بن‌‌سلمان در این مصاحبه بر روابط استراتژیک آمریکا و عربستان و صحبت از وجود اختلاف ناچیز 10 درصدی با دولت بایدن از یک سو و رفتار دولت دموکرات آمریکا در پرونده قتل جمال خاشقجی که با وجود اثبات نقش ولیعهد سعودی‌ در این قتل به عدم تحریم و محکومیت بن‌سلمان منجر شد از سوی دیگر، نشان از روابط مستحکم ۲ کشور فارغ از دموکرات یا جمهوری‌خواه بودن دولت آمریکا دارد. در عین حال بررسی تحولات جاری منطقه حاکی از این است ولیعهد جوان سعودی مجبور به قبول واقعیت و احتمالا اتخاذ رویکردی متفاوت از آنچه حداقل تا سال 2017 دنبال می‌کرد باشد. بن‌سلمان از زمان تجاوز به یمن در مقام وزیر دفاع عربستان و بعد از آن در مقام ولیعهد عربستان، موضعی خصمانه علیه ایران اتخاذ کرد. در آن زمان عموم تحلیل‌ها پیرامون رفتار بن‌سلمان به این سو رفت که وی به واسطه حمایت محض دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا این رویکرد را اتخاذ کرده است، تا جایی که ماه مه ‌2017 بن‌سلمان در مقام وزیر دفاع، عربستان و ایران را به شکل ماهوی دچار اختلاف دانست و در مصاحبه‌ای در این باره گفت: «هر گونه تلاش برای تفاهم میان ۲ کشور تلف کردن وقت است». او در آن مصاحبه سخن از «جنگ» به میان آورد و گفت: «ما منتظر نخواهیم شد جنگ در عربستان در بگیرد، بلکه تلاش خواهیم کرد جنگ نزد خودشان در ایران باشد نه در عربستان». حدود 2 سال بعد، ژوئن 2019 در حالی که ترامپ سومین سال ریاست‌جمهوری‌اش را سپری می‌کرد، ولیعهد عربستان در مصاحبه با الشرق‌الاوسط اعلام کرد دست کشورش برای صلح با ایران گشوده است. آنچه در این مقطع زمانی (سال 2019) سبب تغییر لحن بن‌سلمان و عربستان شد را به طور خلاصه می‌توان در مواردی از قبیل توفیق نیافتن در تشکیل ناتوی عربی به دلیل وحشت برخی کشورهای منطقه از قدرت ایران، شکست در ایجاد هرج‌ومرج داخلی و ناامن‌سازی ایران، تشدید حملات موشکی - پهپادی یمن به عربستان و تاسیسات آرامکو در عمق خاک سعودی که با ضعف پدافندی پاتریوت‌های آمریکایی همراه بود، میدان‌داری مقاومت در سوریه و منطقه و اثبات پوچ بودن تهدیدات نظامی ترامپ پس از انهدام پهپاد آمریکایی از سوی پدافند هوایی ایران دانست. در شرایط فعلی نیز پیشروی‌های نیروهای یمنی در میدان نبرد در مناطق مختلف و انجام سلسله عملیات‌های موازنه بازدارندگی که دقت و قدرت موشکی - پهپادی یمن علیه عربستان را اثبات کرده است، سبب شده بن‌سلمان از چندی پیش عملا به دنبال پایان عملیات تجاوزکارانه به یمن باشد. بر این اساس باید گفت وضعیت میدانی جنگ و دست برتر نیروهای صنعا در صحنه نبرد، بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی و دیپلماتیک عربستان و آمریکا اثر گذاشته است و از سوی دیگر چشم دولت آمریکا را به این واقعیت روشن کرده است که دولت نجات ملی یمن برنده نبرد خواهد بود و از سوی دیگر عربستان سعودی را مجبور به پایان تجاوز و دعوت به مذاکره کرده است. 

***

ماهیت کلی سیاست خارجی در عربستان

گفتمان سیاست خارجی کشورها، عموما از 3 منظر محیط داخلی، روابط منطقه‌ای و تحولات نظام بین‌المللی تاثیر‌پذیر است، البته که تاثیر‌گذاری هر یک از این 3 منظر بر گفتمان سیاست خارجی، بسته به ساختار سیاسی حکومت و جایگاه آن کشور در عرصه‌ اقتصاد و امنیت بین‌الملل متفاوت است. در رابطه با عربستان سعودی این گزاره که حکام سعودی به واسطه اتخاذ سیاست «برون‌سپاری امنیت»، سیاست خارجی خود را تابعی از تحولات نظام بین‌الملل و منافع آمریکا قرار داده‌اند، به طور عام از سوی اکثریت دانشمندان روابط بین‌الملل و کارشناسان و تحلیلگران مورد قبول واقع شده است. در سطح منطقه نیز گفتمان سیاست خارجی عربستان تابعی از روابط و رقابت با سایر قدرت‌های منطقه‌ای است. از آنجا که ساختارهای اجتماعی در این کشور قدرت چندانی ندارد، سیاست خارجی تاثیر قابل توجهی از جامعه عربستان نمی‌گیرد. از این رو است که باید گفت سیاست خارجی عربستان تابع تحولات منطقه و روابط قدرت در نظام بین‌المللی بویژه سیاست خارجی ایالات متحده آمریکاست.