دکتر سید محمد مرندی*: زمانی که مذاکرات برجام در جریان بود، متاسفانه در جامعه ما یک بحث و یک جوی توسط رسانه‌های فارسی‌زبان غربی و همچنین یک‌سری رسانه‌های داخلی که با طرف غربی همسویی دارند آغاز شد که مقصر چالش‌های ایران و آمریکا ماییم و مساله هسته‌ای راه‌حل ساده‌ای دارد و آن مذاکره است که اگر آن را انجام دهیم مساله حل می‌شود. این جو به نظر من در روند مذاکرات تاثیرات سوء داشت. از طرفی هم این رسانه‌ها فشار می‌آوردند که باید زودتر توافق حاصل شود. آقای رئیس‌جمهور نیز از خالی بودن خزانه کشور گفت و اولویت را توافق دانست. همین امر دست طرف مقابل را در مذاکرات پر می‌کرد و دست طرف ایرانی را خالی. 

بخش‌هایی از ضعف‌های برجام به همین دلیل بوده ‌است؛ به دلیل رفتار رسانه‌ها و سیاستمداران داخل کشور که موضع ما را تضعیف کرد. به هر حال به تحلیل شخصی خودم، رهبر انقلاب برجام را پذیرفتند تا انسجام داخلی حفظ شود و همچنین فرصتی بدهند به کسانی که بیش ‌از حد خوشبین بودند که از جانب آمریکایی چیزی به ما در برجام می‌رسد. آمریکایی‌ها در زمان اوباما به تعهدات خود عمل نکردند. به ‌طور مثال چند نفر از مسؤولان بانکی ۳ کشور اول اتحادیه اروپایی در سفری که به ایران داشتند، در جلسه‌ای که با هم داشتیم گفتند آمریکایی‌ها پیام داده‌اند که اگر با ایران همکاری کنید پشیمان‌تان خواهیم کرد!

این تجربه باعث شد الان هم مردم و هم برخی مسؤولانی که حسن نیت دارند هوشیارتر شوند. همچنین به این دلیل که توافق برجام را داریم، کسی نمی‌تواند بگوید جمهوری اسلامی مخالف توافق است. در حالت فعلی فقط ایران می‌گوید این توافق باید اجرا شود. حتی کسانی ‌که غربگرا هستند به صورت علنی نمی‌توانند بگویند که غیرمنطقی رفتار می‌شود. بنابراین الان منطق ما قوی و برای همه روشن است. همچنین قدرت ما در منطقه افزایش پیدا کرده و در طرف مقابل شرایط داخلی آمریکا، موضع آنها را تضعیف کرده است. بنابراین ما در شرایط بهتری سر میز مذاکره قرار داریم. لیکن اقشاری از جریان غربگرا در داخل کشور (همان‌هایی که در گذشته سنگ برجام را به سینه می‌زدند) می‌خواهند از برجام عبور کنیم و امتیازات بیشتر و باج‌های ویژه‌ای علاوه بر برجام دهیم. به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین کاسبان تحریم این افرادند؛ با یک بازی روانی دلار را بالا و پایین و امید کاذب در جامعه تزریق می‌کنند. این در حالی است که حرف‌های آمریکایی‌ها با این خوشبینی‌ها در تعارض است. یعنی صحبت‌های آمریکایی‌ها در بریکینگ‌ها و آن‌ چیزی که در رسانه‌های‌شان منتشر می‌شود با آن چیزی که در داخل توسط عده‌ای گفته می‌شود متعارض است. آقای عراقچی به طور خاص باید مراقب باشد اگر حرف‌های بیش از حد خوشبینانه بزند، آسیبی جدی می‌تواند به کار و کاسبی و روح و روان مردم بزند که جبران‌ناپذیر است، بنابراین باید ایشان بیشتر احتیاط کند و مردم را بیخود امیدوار نکند. اگر آمریکا برجام را به طور کامل اجرا کرد و راستی‌آزمایی را پذیرفت، همگی خوشحال می‌شویم اما تا زمانی‌که به آن مرحله نرسیده‌ایم، نباید امید کاذب تزریق کرد. 

بنده حرف‌های آقای روحانی را جدی نمی‌گیرم ولی آقای دکتر عراقچی که دیپلمات هستند با توجه به مواضعی که آمریکایی‌ها می‌گیرند، باید محتاطانه‌تر صحبت کند. وقتی ایشان نیز حرف‌های آقای روحانی را تکرار کند، در بازار اثر دارد و اتفاقا می‌تواند آمریکایی‌ها را جری‌تر کند، زیرا وقتی می‌بینند بازار ایران تاثیرپذیر است، این را یک اهرم فشار برای خود در نظر می‌گیرند و می‌توانند با کارهای مختلف روی بازار تاثیر بگذارند. بنابراین آقای عراقچی باید مسؤولانه‌تر رفتار کند و حرف بزند و کاری نکند که بازار تحت تاثیر مذاکرات قرار گیرد. این گفت‌وگوها تا به توافق منجر نشود بر اساس معیارهای رهبرانقلاب، هیچ‌ هستند. پس یک حرف اشتباه یا یک خوشبینی بیجا می‌تواند تاثیرات منفی در کشور به جا بگذارد و به عده‌ای از مردم ضربه بزند. 

من فکر می‌کنم شرایط فعلی با زمان برجام تفاوت کرده ‌است، از باب اینکه خیلی‌ها دیدند آمریکایی‌ها در جاهایی سر ما کلاه گذاشتند؛ در کاغذ چیزی نوشتند و در عمل کار دیگری انجام دادند. راستی‌آزمایی از ما خواستند ولی برای خودشان تعریف نشد. به این ترتیب آمریکا در زمان اوباما از این موقعیت بشدت بهره برد. بنابراین فکر می‌کنم یک عده‌ای متوجه شده‌اند که باید این بار بر سر اجرای توافق سختگیرانه‌تر برخورد کرد. از طرف دیگر کسی نیز نمی‌تواند جمهوری اسلامی را متهم کند به اینکه نمی‌خواهد توافقی باشد. ایران می‌گوید توافق برجام با تمام ضعف‌هایی که دارد، باید به شکل کامل اجرا شود و هیچ کس توانایی ندارد این منطق را زیر سوال ببرد. تنها کاری که می‌توانند بکنند این است که بخشی از غربگراها به پشتیبانی رسانه‌های فارسی‌زبان غربی و سعودی می‌خواهند برجام را از بین ببرند. یعنی مردم را متقاعد کنند ما باید بسیار بیش از آنچه در برجام توافق کردیم به آمریکایی‌ها متعهد شویم. 

نمی‌توان با قطعیت گفت رویکرد دولت همان رویکرد زمان برجام یعنی هر توافقی بهتر از عدم توافق است. اگر آقای عراقچی طبق آن فرمایشات رهبر انقلاب عمل کند (که منطق نیز همین را حکم می‌کند) خیلی خوب است ولی در سخنانش همیشه مسؤولانه رفتار نمی‌کند؛ ایشان نباید قبل از قطعی شدن توافق القای خوشبینی کند.

* استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران