کد خبر: 233701تاریخ: 1400/3/1 00:00
گزارش «وطنامروز» به بهانه «طرح بهاره کتاب» و فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی اهالی نشر در دوران کرونا
بهار به نفع کتاب
عباس اسماعیل‌گل: یک سال و اندی است همه فعالیت‌های فرهنگی - هنری متأثر از شیوع ویروس کرونا در کشور، شرایطی بحرانی را سپری می‌کند و بدون شک حوزه نشر و کتاب یکی از آسیب‌پذیرترین حوزه‌های فرهنگی و هنری کشور در این مدت بوده است زیرا ناشران و کتابفروشان تا پیش از شیوع ویروس کرونا هم با مشکلات بسیاری همچون پایین آمدن سرانه مطالعه، گرانی کاغذ، هزینه‌های سنگین چاپخانه‌ها و... دست و پنجه نرم می‌کردند که با شیوع ویروس کرونا این مشکلات چند برابر شد و به زعم بسیاری از کارشناسان فرهنگی وضعیت نشر کشور در دوران کرونا به فاجعه‌بارترین شرایط خود در سال‌های اخیر رسیده است. از سوی دیگر از همان روزهای نخست شیوع ویروس کرونا، ناشران خصوصی و فعالان حوزه نشر تمام چشم امیدشان به برپایی نمایشگاه سالانه کتاب تهران در اردیبهشت‌ماه سال 99 بود تا طبق وعده هر ساله بتوانند نفسی تازه کنند و از خطر ورشکستگی تا مدتی فاصله بگیرند اما بنا بر دستورالعمل‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا برپایی نمایشگاه کتاب تهران طبق روال هر ساله مقدور نبود و عملا اردیبهشت سال 99 خبری از برپایی نمایشگاه کتاب تهران نشد. مسؤولان برپایی نمایشگاه از همان زمان هر چند وقت یک بار اعلام می‌کردند منتظر بهبود شرایط شیوع ویروس کرونا در کشور هستند تا نمایشگاه کتاب تهران را طبق روال چند سال اخیر در مصلای تهران برگزار کنند اما این اتفاق تا پایان سال 99 رخ نداد که تنها علتش هم پیچیده‌تر شدن شرایط کرونایی در کشور بوده است.
اما از همان اواسط سال 99 بسیاری از مسؤولان حوزه فرهنگ و فعالان حوزه نشر به این باور رسیدند که شرایط کرونایی کشور پیچیده‌تر از آن است که امکان برپایی فیزیکی نمایشگاه کتاب در سال 99 وجود داشته باشد و از سویی هر چه می‌گذشت شرایط کسب‌‌‌و‌کار ناشران سخت‌تر از قبل می‌شد، بنابراین مسؤولان نمایشگاه کتاب تهران صحبت از برپایی نمایشگاه مجازی کتاب به میان آوردند و آن را یکی از گزینه‌های جدی برای جایگزینی نمایشگاه سالانه کتاب تهران عنوان کردند؛ اتفاقی که با توجه به غیرقابل پیش‌بینی بودن وضعیت کرونا در ایران با استقبال ناشران و مخاطبان حوزه کتاب مواجه شد. اعلام برپایی مجازی نمایشگاه کتاب تهران در آن ایام تنها گام نخست این اتفاق محسوب می‌شد، زیرا همه بخوبی به این موضوع آگاه بودند که بسترسازی برای برپایی نمایشگاه کتاب تهران به صورت مجازی سخت‌ترین مرحله برپایی نمایشگاه مجازی برای پرمخاطب‌ترین رویداد فرهنگی کشور به شمار می‌رود.
به هر حال با همه فراز و نشیب‌ها، نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران اواخر سال 99 برگزار شد و همان‌طور که قابل پیش‌بینی بود، سایت میزبان نمایشگاه مجازی کتاب در روزهای نخست با کندی شدید یا قطعی در برخی مواقع مواجه بود اما به هر حال پس از گذشت چند روز کارکرد سایت نمایشگاه مجازی کتاب تهران روی غلتک افتاد و تقریبا تا پایان برپایی نمایشگاه با کمترین مشکلات ساختاری، پذیرای مخاطبان و ناشران بود؛ حال بماند که پس از پایان نمایشگاه مجازی کتاب تهران بسیاری از مخاطبان همچنان منتظر دریافت آثار خریداری شده خود از ناشران بودند که این مشکل به خاطر حجم بالای سفارشات مخاطبان و مشکلات ساختاری اداره پست تا حدودی قابل هضم است. به هر حال نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با همه حرف و حدیث‌هایش با رضایت نسبی مخاطبان و ناشران به کار خود پایان داد و حالا همگی منتظر تعیین تکلیف نمایشگاه کتاب 1400 هستند. تا به امروز که به خردادماه سال 1400 رسیده‌ایم، هنوز هیچ خبری از برپایی نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران در سال جاری به بیرون درز نکرده است. انگار باید امسال هم به برپایی مجازی نمایشگاه کتاب دل ببندیم و امیدوار باشیم تا مسؤولان مرتبط با رفع اشکالات نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران، دومین دوره این نمایشگاه را به بهترین شکل ممکن و با کمترین باگ ساختاری برای مخاطبان و ناشران برگزار کنند.
نکته امیدوار‌کننده حوزه نشر در دوران کرونا آنجاست که برخی نویسنده‌ها، شاعران و ناشران کشور تصمیم گرفتند در این شرایط سخت به‌جای خانه‌نشینی، تهدید کرونا را به فرصت تبدیل کنند و جدیدترین آثار خود را به هر شکلی که هست و با هر زحمت و سختی که با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، روانه بازار نشر کنند. در راستای این فعالیت‌ها، فعالان حوزه کتاب به ابزار‌های مناسب و ویژه‌ای نیاز دارند که طرح‌های فصلی فروش کتاب بهترین فرصت برای نویسندگان و ناشران است؛ با این مزیت که در این طرح، کتابفروشی‌هایی هم که در یکی، دو سال اخیر به خاطر محدودیت‌های اجتماعی متضرر شده بودند هم با فروش مجازی یا حضوری در قالب طرح‌های فصلی فروش کتاب جانی تازه می‌گیرند. باید دید با «آغاز فصل بهاره کتاب»، ناشران و کتابفروشان تا چه اندازه از این وضعیت بهره خواهند برد.
بنا بر این گزارش، این طرح در واقع پانزدهمین دوره طرح توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها به مخاطبان است که مسلما طرح «بهاره کتاب 1400» به لحاظ اوضاع کرونایی کشور از یک حال و هوای متفاوتی برخوردار است و کتابفروشان سراسر کشور که در این طرح بزرگ مشارکت دارند، از تمام ظرفیت خود استفاده خواهند کرد تا در حد ممکن از ابزار‌های مختلف برای فروش مجازی آثار استفاده کنند.
طرح بهاره کتاب با حضور پرشور مخاطبان، ناشران و کتابفروش‌ها می‌تواند اتفاق‌های خوبی را در حوزه نشر رقم بزند، زیرا با رونق این طرح هم کتابفروش‌های فعال سراسر کشور به لحاظ مادی و معنوی در دوران سخت کرونا سود می‌برند و هم نویسنده‌ها و ناشران در این روزهای سخت کرونایی نفسی تازه می‌کنند، زیرا چرخه فروش کتاب بر این اصل استوار است که بخش اعظمی از سود حاصل از فروش کتاب‌ها در کتابفروشی‌ها به ناشران باز‌می‌گردد.
درباره نحوه خرید مخاطبان در «طرح بهاره کتاب» هم باید گفت مخاطبان به ۲ روش حضوری و مجازی می‌توانند از کتابفروشی‌ها آثار مورد نظر خود را خریداری کنند. طبق اعلام مسؤولان معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به منظور رعایت پروتکل‌های بهداشتی در شرایط شیوع و گسترش ویروس کرونا و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، خریدهای غیرحضوری نیز با ثبت اطلاعات مربوط در پنل از سوی کتابفروشی‌ها فراهم شده است به طوری که اسامی و مشخصات کتابفروشیهای عضو طرح «بهاره کتاب 1400» به تفکیک هر استان روی سایت tarh.ketab.ir قابل مشاهده است و مخاطبان سراسر کشور می‌توانند با ورود به این سایت، نسبت به خرید آثار مورد علاقه خود از نزدیک‌ترین کتابفروشی به محل زندگی خود اقدام کنند.
همچنین طرح‌های فصلی کتاب طی سال‌های اخیر، مخاطبان و مشتریان خاص خود را پیدا کرده است و اطلاعات تماس مشتریان فصل‌های قبلی کتابفروشان در اختیار کتابفروشان قرار گرفته است تا شرایط خریدهای غیرحضوری را تا آنجا که می‌شود فراهم کنند.
از سوی دیگر در برخی موارد شاهد خریدهای حضوری در «طرح بهاره کتاب» هستیم که مسلما با توجه به دستورالعمل‌های ابلاغی، کتابفروشان تمام پروتکل‌های بهداشتی را برای پذیرایی از مشتریان خود رعایت می‌کنند تا در خرید حضوری مردم در قالب این طرح کمترین مشکلی برای سلامتی کتابفروشان و مخاطبان به وجود نیاید.
***
بهارانه کتاب در خرداد ۱۴۰۰
مشاور اجرایی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از برگزاری هفدهمین طرح فصلی کتاب در بهار امسال خبر داد. به گزارش «وطنامروز»، علیرضا اسماعیلی، مشاور اجرایی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به برگزاری طرح بهاره کتاب در سال 1400 گفت: کتابفروشی‌ها در جایگاه پاتوقهای فرهنگی نقش مهمی در حلقه نشر و گسترش فرهنگ دارند و طرح بهاره کتاب که هفدهمین طرح فصلی کتاب است، در راستای سیاستهای معاونت امور فرهنگی برای حمایت از حلقههای نشر بویژه کتابفروشان برگزار می‌شود. در طرح حمایتی از کتابفروشیهای سراسر کشور که به شکل فصلی برگزار می‌شود، این بار نیز وزارت ارشاد با تخصیص اعتبار از این قشر از صنف نشر حمایت می‌کند. وی درباره زمان برگزاری طرح فصلی کتاب گفت: این طرح از 17 خرداد در کتابفروشیهای سراسر کشور آغاز می‌شود و به مدت یک هفته ادامه خواهد داشت. اسماعیلی سقف اعتبار در نظر گرفته شده برای بهارانه را مانند دوره‌های گذشته دانست و در ادامه خاطرنشان کرد: سقف مجاز خرید برای هر خریدار ۲۰۰ هزار تومان است و خریداران می‌توانند با مراجعه به کتابفروشیهای عضو طرح، کتاب‌های عمومی، کودک و نوجوان و کتب دانشگاهی را با یارانه ۲۵ درصدی تهیه کنند. وی تاکید کرد: طرح فصلی بهارانه کتاب در سال ۱۴۰۰ خردادماه و با اعتبار حدود ۴ میلیارد تومان برگزار خواهد شد. این مسؤول ادامه داد: تاکنون بیش از 16 طرح فصلی کتاب برگزار شده است و در آخرین دوره نیز تعداد 936 کتابفروشی از سراسر کشور در این طرح مشارکت داشتند. پیش‌تر «محسن جوادی» معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگویی اعلام کرده بود در تلاشیم پس از اتمام نمایشگاه مجازی قرآن، طرح فصلی بهارانه را اجرایی کنیم. طرح‌های فصلی کتاب اغلب با هدف ترویج فرهنگ کتابخوانی و رونق‌بخشی به بازار کتاب و نشر برگزار می‌شود. بنا بر این گزارش، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور رونق بخشیدن به بازار کتاب و ترویج کتابخوانی، تسهیلاتی را در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشیهای سراسر کشور به طور مستقیم به خریداران کتاب پرداخت می‌کند. در این طرح کتابفروشی‌هایی که شرایط لازم را دارا باشند، پس از ثبت‌نام می‌توانند کتاب‌های خود را که با شرایط تعیین‌شده مطابقت داشته باشد به خریداران بفروشند.