کد خبر: 233816تاریخ: 1400/3/3 00:00
قطعی گسترده برق در پایتخت و شهرهای بزرگ کشور
تدبیر خاموش
کاهش ۲۸ درصدی رشد ظرفیت تولید برق و فرسودگی شبکه توزیع؛ اصلی‌ترین دلایل قطع برق
چند روز است کشور درگیر قطعی گسترده برق در مراکز مختلف صنعتی، کشاورزی و مسکونی است. مسؤولان امر مهم‌ترین دلیل این اتفاق را مصرف بالا اعلام کرده‌اند و در این بین استخراج‌کنندگان رمز ارز را اصلی‌ترین متهم این اتفاق می‌دانند.
در این باره مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق اظهار داشت: کسری عجیب ۹۰۰۰ مگاواتی برق در روز گذشته موجب بروز قطعی‌های متعدد و پراکنده برق در نقاط مختلف کشور بویژه تهران و شهرهای بزرگ شد. وی پیش‌بینی کرده است با اجرای طرح‌های مدیریت مصرف، این کمبود به ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ مگاوات برسد. رجبی‌مشهدی گفت: ما محدودیت در رهاسازی آب از سدها را نیز داریم و باید حساب‌شده از ظرفیت نیروگاه‌های برقابی استفاده کنیم. سخنگوی صنعت برق تصریح کرد: میزان خاموشی‌های پراکنده برق ارتباط مستقیمی با میزان مصرف دارد، اگر در این روزها شاهد افزایش قطعی‌های پراکنده برق در نقاط مختلف کشور هستیم به این دلیل است که با رشد عجیب 8500 مگاواتی مصرف نسبت به زمان مشابه سال گذشته مواجهیم. وی ادامه داد: اگر در تیر و مرداد هوا گرم‌تر از روزهای جاری شود و مصرف مردم نیز افزایش یابد، شرایط سخت‌تر خواهد شد. رجبی‌مشهدی افزود: در حال تجربه شرایط بسیار سختی هستیم که یکی از مهم‌ترین دلایل آن شیوع استخراج غیرمجاز رمزارز است. وی گفت: از دیروز برنامه‌های مدیریت مصرف برای مشترکان بزرگ آغاز شد و همچنین در حال جمع‌آوری مراکز استخراج غیرمجاز رمزارز هستیم. رجبی‌مشهدی ادامه داد: از سال گذشته شرایط معرفی مراکز استخراج غیرمجاز ارزهای دیجیتال را برای مردم فراهم کردیم و در عین حال برق مراکز مجاز با هماهنگی، در ساعات اوج مصرف قطع می‌شود.
وی با بیان اینکه حتی تجهیزات صنعت برق نیز به دلیل این مصارف غیرمجاز- که بار زیادی را به شبکه تحمیل کرده - در معرض آسیب است، گفت: مشترکان نیز می‌توانند آسیب به وسایل برقی خود را از طریق برنامه موبایلی برق من، به اطلاع شرکت‌های برق برسانند و مستندات خود را بارگذاری کنند.
* کاهش ۲۸ درصدی آهنگ رشد ظرفیت تولید برق
نرخ رشد ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور بین سال‌های ۸۵ تا ۹۲ معادل 5/45 درصد و بین سال‌های ۹۳ تا ۹۹ معادل 6/17 درصد بوده است که نشان از کاهش 9/27 درصدی دارد.
چند سالی است با گرم شدن هوا، شاهد قطعی‌های برق گسترده در نقاط مختلف کشور هستیم. صنعت برق به عنوان صنعتی زیرساختی، علاوه بر تأمین رفاه عمومی، نقش پررنگی در بخش تولید ایفا می‌کند. بنابراین زمانی که از رونق تولید صحبت می‌شود، توأمان باید ظرفیت تولید برق را نیز افزایش داد. بخشی از تولید برق به منظور تأمین برق مشترکان ثابت است و بخشی دیگر نیز باید برای مشترکان تازه‌ای که به شبکه افزوده می‌شوند، تولید شود. این مشترکان جدید شامل بخش خانگی، صنعتی، تجاری و کشاورزی می‌شود.
* سوء‌مدیریت در اجرای برنامه
طی سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹، معادل ۶ هزار و ۱۱۸ مگاوات به ظرفیت برق کشور اضافه شده است، یعنی طی هر سال حدود ۲هزار مگاوات، این در حالی است که طبق برنامه ششم توسعه سالانه باید ۵ هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شود و تا پایان سال ۱۴۰۰ ظرفیت تولید برق کشور به ۱۰۱ هزار مگاوات برسد. ظرفیت اسمی تولید برق کشور در حال حاضر حدود ۸۵ هزار مگاوات است که در اوج مصرف در ایام پیک میزان تولید از این ظرفیت به حدود ۶۰ هزار مگاوات می‌رسد. طبق اظهارات وزیر نیرو در تابستان سال‌های گذشته به طور متوسط هر سال بیش از ۵ درصد افزایش اوج بار داشتیم که اگر مجموع اوج بار تابستان را ۶۰ هزار مگاوات در نظر بگیریم، سالی حدود ۳ هزار مگاوات باید ظرفیت جدید فقط برای اینکه در تابستان خاموشی نداشته باشیم ایجاد شود. داشتن این مقدار ظرفیت جدید به معنای احداث ۴ هزار مگاوات نیروگاه است که سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلاری برای عبور از قله و اوج بار نیاز دارد. بر اساس ترازنامه انرژی منتشر شده از سوی وزارت نیرو، نرخ رشد ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور بین سال‌های ۸۵ تا ۹۲ معادل 5/45 درصد و بین سال‌های ۹۳ تا ۹۹ معادل 6/17 درصد بوده است که نشان از کاهش 9/27 درصدی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نسبت به دولت‌های نهم و دهم دارد.
* استخراج رمز ارز دلیل قطع برق است؟
با وجود اینکه دلیل اصلی قطعی‌های اخیر برق سوء‌مدیریت است، دولتی‌ها یکی از عللی که برای قطعی برق مطرح می‌کنند، استفاده بسیار زیاد ماینرهاست اما طبق آمارها اینچنین نیست. هم‌اکنون میزان مصرف ماینرها حدود 700 مگاوات است، با توجه به اینکه بالای 7 هزار مگاوات کسری برق در کشور وجود دارد، ماینرها سهم قابل توجهی در این میزان ندارند. طبق گفته سخنگوی صنعت برق در زمستان سال گذشته، نهایت مصرف ماینرها 700 مگاوات است و محاسبه میزان مصرف دستگاه‌های ماینر کار پیچیده‌ای نیست. از سوی دیگر نرخ فروش برق به ماینرها 18 برابر کمترین نرخ فروش برق در کشور است و می‌توان درآمد حاصل از این طریق را صرف توسعه زیرساخت و افزایش تولید کرد. به نظر می‌رسد عده‌ای برای سرپوش گذاشتن بر سوء‌مدیریت و قصور خود به دنبال مقصر هستند و اشتباه خود را قبول نمی‌کنند. در سال‌های اخیر مدیریت هوشمند تولید و توزیع در کشور رخ نداده است و اکنون نتیجه ناکارآمدی دولت در این حوزه را در قطعی‌های مکرر برق مشاهده می‌کنیم.
* لزوم توسعه متوازن
نکات مطرح‌شده مربوط به بحث تولید برق در کشور بود اما نباید از نظر دور داشت که ایجاد و توسعه شبکه توزیع و انتقال برق نیز باید به همین تناسب رشد داشته باشد تا بتوان شاهد تعادل در بخش تولید و توزیع بود. به گفته متخصصان، در حال حاضر بین تولید و توزیع برق تناسب وجود ندارد و امکان انتقال بیش از رقم موجود، وجود ندارد. یکی از روش‌های توسعه ظرفیت تولید و توزیع برق کشور کمک گرفتن از بخش خصوصی توانمند است، این در حالی است که به دلیل نرخ دستوری خرید برق و همچنین تأخیر در پرداخت معوقات، بخش خصوصی تمایلی به مشارکت در این بخش ندارد و به این ترتیب فشار قابل توجهی به بودجه دولتی برای توسعه این بخش می‌آید. نیروگاه‌های تولید برق پراکنده به عنوان روشی شناخته می‌شود که با سرمایه خرد امکان احداث آن در مبادی مصرف وجود دارد که علاوه بر اشتغال‌زایی و کمک به صنعت برق کشور، میزان تلفات در بخش انتقال را نیز به طور محسوسی کاهش می‌دهد اما تعرفه دستوری خرید و نبود حمایت‌های کافی، موجب بی‌میلی بخش خصوصی برای ورود به این حوزه شده است. در نتیجه همه این نواقص و مشکلات، حالا پیش از آغاز تابستان شاهد خاموشی‌های گسترده و البته مکرر در سراسر کشور هستیم که به نظر می‌رسد نشان از ناکارآمدی دولت در صنعت برق است.
* شوخی‌های شرکت توزیع برق با مردم
اما اتفاق عجیب روز گذشته انتشار جدول خاموشی‌ها توسط شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ بود؛ جدولی که در کمال ناباوری طبق آن قطعی‌ها اتفاق نیفتاد! به گفته مشترکان، هیچ‌گونه تطابقی بین قطعی رخ داده و جدول منتشر شده وجود نداشته است. انتشار جدول قطعی‌ها در حالی انجام شد که از زمستان سال گذشته برق پایتخت به کرات قطع شده و شهروندان بارها مطالبه اطلاع‌رسانی پیش از قطعی‌ها را داشتند که این مهم تا دیروز محقق نشد. جدولی که ای کاش به کلی منتشر نمی‌شد؛ به دلیل اینکه بر استیصال و ناراحتی مردم ناشی از قطع برق افزود. برخی شهروندان دیروز اعلام کردند چندین بار برق واحد مسکونی آنها قطع شده است. قطع برنامه‌ریزی نشده برق در حالی رخ می‌دهد که دانش‌آموزان و دانشجویان در فصل امتحانات قرار دارند و از سوی دیگر گرمای هوا و کرونا توامان مردم را آزار می‌دهند.
* راهکارهای کوتاه‌مدت برای عبور از بحران برق
در این بین اما برخی کارشناسان راهکارهایی را برای عبور کوتاه‌مدت از قطع برق، موثر می‌دانند. در این‌باره عبدالعلی رحیمی‌مظفری، عضو هیات‌‌رئیسه کمیسیون انرژی اظهار داشت: کاهش ساعات کاری بعدازظهر در ادارات به صورت اجباری، قطع روشنایی‌های غیرضروری در سطح شهرها، هشدار مکرر به مردم برای کاهش مصرف از طریق رسانه ملی و دعوت آنها به کاهش مصرف از جمله راهکارهای کوتاه‌مدت برای عبور از بحران برق است. وی افزود: عبور از بحران برق در این روزها بویژه در فصل تابستان مستلزم انجام چند اقدام ضروری است که «صرفه‌جویی در ادارات و سازمان‌ها» و «کنترل مصرف برق در حوزه تجاری»، اصلی‌ترین این موارد به شمار می‌آیند، لذا قطعی منطقه‌ای برق، آن هم به مدت چند ساعت نمی‌تواند راهکار مناسبی برای این مهم باشد، چرا که مشکلات متعدد و غیرقابل جبرانی را برای مصرف‌کنندگان -که ناگزیر به مصرف برق هستند- ایجاد می‌کند، از جمله آن ایجاد مشکل برای بیماران کرونایی است که در منزل از دستگاه اکسیژن استفاده می‌کنند.
* تولید؛ گمشده صنعت برق ایران
از سوی دیگر لزوم نگاه بلندمدت برای حل این بحران هم وجود دارد. پرویز محمد نژاد قاضی‌محله، رئیس کمیته نیرو در کمیسیون انرژی مجلس در این باره گفت: موضوعات مربوط به برق از چند بخش تشکیل شده که یک بخش آن در حوزه «تولید» است، لذا اگر میزان تولید منطبق با میزان مصرف نباشد در مسیر تامین برق پایدار با مشکل مواجه می‌شویم و متاسفانه یکی از دلایل اصلی کمبود برق در کشور عدم تناسب میان تولید و مصرف است. محمدنژاد با بیان اینکه بخش دومی که برق از آن تشکیل شده حوزه «انتقال» است، توضیح داد: تابستان پیش‌رو در برخی استان‌ها به علت ظرفیت ناکافی شبکه‌های انتقال، شاهد کاهش ولتاژ و کاهش جریان برق خواهیم بود، همچنین حوزه «توزیع» به عنوان بخش سوم مستقیما با مصرف‌کننده در ارتباط است که متاسفانه کاهش تولید و ایرادات موجود در انتقال، اثر خود را به صورت پله‌ای در نحوه توزیع می‌گذارد. نماینده مجلس توضیح داد: اگرچه طبق تعریف آمده در مدیریت ساختاری و سازمانی، باید توجه ویژه به «عرضه» و «تقاضا» داشت اما تمام هم و غم مسؤولان بیشتر به سمت «عرضه» منوط شده است (که شامل احداث نیروگاه، خطوط تعمیر و مرمت می‌شود)، این در حالی است که هیچ مدیریتی در حوزه «مصرف» وجود ندارد و اساسا اعتباری برای آن در نظر گرفته نمی‌شود، هر چند عرضه مهم است اما اهمیت تقاضا کمتر از آن نیست. به گفته وی، در سال جاری و حداقل تا ۲ سال آینده که هیچ نیروگاه جدیدی وارد مدار تولید نمی‌شود مجبور به پیاده کردن برنامه‌های کاهش مصرف هستیم. رئیس کمیته نیرو در کمیسیون انرژی مجلس با بیان اینکه مجلس در برنامه‌های توسعه‌ای اختیارات لازم را به وزارت نیرو داده است، اضافه کرد: به طور مثال در برنامه پنجم مقرر شده بود از محل تجدیدپذیرها (خورشیدی، بادی، برقابی)، حدود 5 هزار مگاوات برق تولید شود اما این مهم نه‌تنها در برنامه پنجم محقق نشد، بلکه در برنامه ششم نیز تنها هزار مگاوات از 5 هزار مگاوات گفته شده تولید شده است. به گفته وی، مجلس با پیگیری‌های کمیسیون انرژی در قانون بودجه سال 1400 اعتبارات خوبی برای وزارت نیرو در نظر گرفته است تا بتواند بخشی از این مشکلات خود را در تولید، انتقال و توزیع حل کند. رئیس کمیته نیرو در کمیسیون انرژی مجلس از برگزاری جلسات متعدد کمیته نیرو در کمیسیون انرژی با هدف تنظیم برنامه هفتم در حوزه برق و ساماندهی این مهم خبر داد و گفت: از آنجا که نظارت مجلس بیشتر می‌تواند در حوزه تولید برق باشد، در این حوزه نظارت‌های میدانی و تقنینی داشته‌ایم.
***
کاهش بارندگی‌ها با قطع برق ارتباط دارد؟
نظر متفاوتی هم البته درباره قطع برق وجود دارد، کاوه مدنی، معاون پرحاشیه و مسأله‌دار سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در فضای مجازی قطعی برق را مرتبط با کاهش بارندگی‌ها دانست. فارغ از اینکه ادعای کاهش بارش بارندگی‌ها تا چه میزان قابل اتکاست، میزان اتکای شبکه برق کشور به نیروگاه‌های برقابی حدود 15 درصد است و با درک اینکه دلیل بروز بحران کنونی، کمبود برق بین 9 تا 10 هزار مگاوات است، نمی‌توان این موضوع را دلیل اصلی قطع برق دانست. جلال‌الدین حجتی، معاون بهره‌برداری شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران سال گذشته در آستانه شروع پیک مصرف برق، با اشاره به اینکه ۱۵ درصد برق تولیدی کشور در زمان اوج مصرف متعلق به نیروگاه‌های برقابی است، اظهار کرده بود: هم‌اکنون ۱۲ هزار و ۱۷۰ مگاوات نیروگاه برقابی در کشور نصب شده است که این نیروگاه‌ها در زمان اوج مصرف، نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ پایداری در شبکه برق دارند. وی با اشاره به اینکه امسال زمان اوج مصرف از ابتدای خرداد‌ماه شروع شده است، گفت: در خرداد امسال که بیشترین میزان مصرف برق در کشور به ثبت رسیده است، نیروگاه‌های برقابی سهم ۱۱ درصدی را در تولید برق برق عهده داشته‌اند.
***
سایه برجام بر سر صنعت هسته‌ای و برق کشور
کم‌کاری در افزایش ظرفیت برق هسته‌ای کشور بی‌تأثیر از برجام هسته‌ای نبوده و در حالی که وزارت نیرو در مذاکرات روزانه خود در سال‌های پایانی دولت یازدهم و شروع دولت دوازدهم به دنبال جذب سرمایه‌گذار خارجی در زمینه برق حرارتی بود، برق هسته‌ای به فراموشی سپرده شد. از مهم‌ترین ظرفیت‌های استفاده صلح‌آمیز از انرژی اتمی، ساخت رآکتورهای هسته‌ای جهت تولید برق است. در ایران نیز تنها نیروگاه هسته‌ای ایران، نیروگاه اتمی بوشهر است که حدود یک دهه پیش به بهره‌برداری رسید. در حال حاضر از مجموع حدود 85 هزار مگاوات ظرفیت اسمی نصب شده تولید برق کشور، 1000 مگاوات ظرفیت تولید در نیروگاه هسته‌ای است و در حالی که ظرفیت عملی تولید برق در تمام انواع نیروگاه‌ها از جمله نیروگاه‌های حرارتی، برقابی، تجدیدپذیر و... هر کدام به دلیلی کمتر از ظرفیت اسمی است، تنها در نیروگاه هسته‌ای ظرفیت عملی تولید برق برابر با ظرفیت اسمی است و به عبارتی، برق هسته‌ای یک برق پایدار برای تأمین نیاز شبکه برق است. با وجود آنکه در ایران حدود یک درصد ظرفیت اسمی تولید برق کشور در بخش هسته‌ای است، در کشورهای مختلف جهان به میزان بسیار قابل توجهی از ظرفیت انرژی هسته‌ای برای تولید برق استفاده می‌کنند. طبق گزارش‌های رسمی در سال 2014، فرانسه با داشتن سهم حدودا 75 درصدی برق هسته‌ای از کل تولید برق خود در صدر کشورهای تولیدکننده برق هسته‌ای جهان قرار دارد. پس از آن به ترتیب بلژیک (52 درصد)، مجارستان (44 درصد)، سوییس و سوئد (38 درصد) هستند. آمریکا نیز حدود 20درصد از تولید برق خود را به برق هسته‌ای اختصاص داده است. همچنین اتحادیه بهره‌برداران هسته‌ای در گزارشی در سال 2014 اعلام کرد: «با وجود سابقه کوتاه استفاده از انرژی اتمی؛ از 1940 تاکنون؛ تعداد قابل توجهی از کشورهای جهان به این فناوری دست یافته و از مزایای آن بهره‌مند شده‌اند. به گونه‌ای که اکنون 5/11 درصد از برق جهان در رآکتورهای اتمی 31 کشور تولید می‌شود». در دولت‌های یازدهم و دوازدهم بارها مسؤولان امر، بویژه وزرای نیرو، از برنامه‌ریزی برای احداث واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر و مذاکرات مربوطه در این باره خبر دادند اما در حالی که دولت به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود در این بخش دستاوردی حاصل نشد. کم‌کاری 8 سال گذشته در افزایش ظرفیت برق هسته‌ای کشور بی‌تأثیر از برجام هسته‌ای نبوده و در حالی که در جریان ذوق‌زدگی دولت از برجام، وزارت نیرو در مذاکرات روزانه خود در سال‌های پایانی دولت یازدهم و شروع دولت دوازدهم به دنبال جذب سرمایه‌گذاران خارجی در زمینه برق حرارتی بود، توسعه انرژی هسته‌ای با کم‌توجهی مواجه شد و اگر امروز به جای 1000 مگاوات ظرفیت تولید برق هسته‌ای کشور، 3000 مگاوات ظرفیت بهره‌برداری شده در این بخش داشتیم، می‌توان گفت بخش قابل توجهی از خاموشی‌های امروز را شاهد نبودیم.