سوریه طی یک هفته گذشته شاهد یکی از رقابتی‌ترین انتخابات دهه‌های گذشته در این کشور بود. انتخابات ریاست‌جمهوری 2021 سوریه دیروز چهارشنبه 26 ماه مه در حالی با شوری کم‌نظیر در شهرها و روستاهای تحت کنترل دولت قانونی دمشق برگزار شد که ۶ روز جلوتر، شهروندان سوری ساکن دیگر کشورها رای خود را در سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های این کشور به صندوق ریخته بودند. این انتخابات از آن رو حائز اهمیت است که نخستین موقعیت برای تعیین رهبری نظام سیاسی جمهوری عربی سوریه پس از پایان جنگ نیابتی در شامات برای 7 سال آتی محسوب می‌شود که دوران بازسازی و احیای تمامیت ارضی این کشور خواهد بود. به گزارش خبرگزاری دولتی سوریه (سانا)، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انتخابات اخیر مشارکت مردم در مناطقی بود که در انتخابات ۷ سال پیش (‌2014) به خاطر تسلط تروریست‌های مورد حمایت غرب و ترکیه امکان رای‌گیری در آنها وجود نداشت بویژه بخش‌های عمده استان‌های حمص و حماه. 

بشار اسد، رئیس‌جمهور فعلی سوریه که از سال 2000 میلادی متعاقب درگذشت پدرش، سکان رهبری نظام دمشق را در سخت‌ترین روزها در دست داشته است، طبیعتا همانند انتخابات قبلی در سال 2014 در کوران جنگ داخلی، مهم‌ترین بخت پیروزی در این انتخابات نیز به شمار می‌رود اما این به معنای کاملا یکطرفه بودن انتخابات اخیر نیست. در انتخابات پارلمانی پارسال در این کشور که به رغم تعویق چندباره به خاطر همه‌گیری کرونا برگزار شد، حزب حاکم بعث به رهبری اسد، سه‌چهارم 250 کرسی مجمع مردمی را به نمایندگان مستقل و مخالف واگذار کرده بود. 

این چهارمین انتخابات ریاستی سوریه در دوران زمامداری بشار اسد است. در ۲ انتخابات نخست که بیشتر به سبک همه‌پرسی با یک نامزد اصلی بود، او با 99 درصد آرا پیروز شده بود و در انتخابات سوم (2014) به سبک جدید با 84 درصد آرا. در شکل جدید انتخابات ریاست‌جمهوری که طبق قانون مصوب سال 2012 دومین فرصت شرکت اسد محسوب می‌شود اگر چه کمتر کسی تردید ندارد این بار هم نام بشار از صندوق‌ها بیرون می‌آید اما این بار او رقیبی جدی در قامت محمود احمد مرعی مقابل خود می‌بیند که یکی از مخالفان سیاسی تابلودار طی یک دهه گذشته بوده است. بشار 55 ساله می‌تواند با پیروزی در این انتخابات در دوره بعدی هم شرکت کرده و اینگونه طول مدت رهبری قانونی خود بر سرزمین شام را تا سال 2035 به 35 سال برساند. بر خلاف تبلیغات رسانه‌های شرکتی غربی، عربی، عبری و ترکی، این می‌تواند یکی از فاکتورهای ثبات حاکمیت سوریه باشد بویژه وقتی بدانیم او و پدرش حافظ از سال 1970 تاکنون مجموعا به مدت 51 سال رئیس‌جمهور کشور بوده‌اند و با در نظر گرفتن حاکمیت حزب بعث، این مدت به 58 سال می‌رسد؛ مزیتی مهم بویژه در منطقه خاورمیانه عربی که عمده نظام‌هایش فاقد دموکراسی بوده و طول عمر حاکمان و دولت‌ها در میان جوامع آن یک مزیت محسوب می‌شود. 

 

* انتخابات رقابتی

شاید مهم‌ترین ویژگی این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری سوریه، رقابتی‌تر بودن آن نسبت به ادوار قبلی باشد. 

صلاحیت ۳ نامزد نهایی شامل شخص بشار اسد، توسط کمیته عالی قضایی انتخابات از میان 84 ثبت‌نام‌کننده تایید شده است؛ کمیته‌ای متشکل از هیات‌رئیسه مجمع مردمی (پارلمان) سوریه که بر انتخابات ریاست‌جمهوری نظارت می‌کند و خود تحت نظارت هیات‌های نمایندگی پارلمان‌های دیگر کشورها از جمله ایران است. 

۲ نامزد دیگر جز اسد، یکی «عبدالله سلوم عبدالله» عضو حزب اتحاد سوسیالیست و وزیر و نماینده سابق مجلس است که طبیعتا مواضع نزدیک‌تری با نظام حاکم دارد. در مقابل «محمود احمد مرعی» یکی از برجسته‌ترین مخالفان سیاسی داخلی بشار اسد با سابقه زندان قرار دارد. دولت اسد در ماه‌های گذشته نقش یک دولت آشتی ملی را ایفا و صدها مخالف سیاسی و معارض محلی را از زندان‌ها آزاد کرده است. عبدالله و مرعی بر اساس قانون، دست‌کم طی 10 سال اخیر باید به‌طور مداوم در سوریه زندگی کرده و هر یک باید حمایت 35 عضو از 250 عضو مجلس را کسب می‌کردند؛ شروطی که وفاداری آنها را نسبت به نظام حاکم اثبات می‌کند، حتی اگر کسی مثل مرعی، جزو گروه اقلیت سیاسی مخالف نظام دمشق بوده باشد که در مذاکرات سوری- سوری وین نیز شرکت کرده است. مرعی یک وکیل 64 ساله و رئیس فعلی سازمان حقوق بشر عربی به شمار می‌رود که سابقه دبیرکلی جبهه ملی آزادی سوریه، یکی از مهم‌ترین جناح‌های سیاسی مخالف اسد را دارد. او که رای خود را یک روز جلوتر در یکی از حوزه‌های رای‌گیری ویژه شخصیت‌ها در دمشق به صندوق انداخت، مهم‌ترین رقیب اسد در این انتخابات محسوب می‌شود. با این حال بارها تاکید کرده که هیچ‌‌گاه در زمین دشمنان خارجی سوریه بازی نمی‌کند. تفاوت خاستگاه‌های این ۳ نامزد هم جالب توجه است. اسد از خانواده‌ای علوی اصالتا اهل لاذقیه در ساحل مدیترانه‌ای غرب شام برخاسته است، عبدالله یک تکنوکرات سنی اهل دمشق است و مرعی یک مخالف دولت اهل دمشق. 

 

* رأی در تبعید

۲ مرحله‌ای بودن رای‌گیری انتخابات ریاستی 2021 یک مزیت مهم برای آن به شمار می‌رود، چرا که 6/6 میلیون نفر از 5/22 میلیون اتباع قانونی جمهوری عربی سوریه بر اثر جنگ تروریستی-نیابتی تحمیلی یک دهه‌ای آواره شده‌اند. برآورد می‌شود حدود یک‌چهارم از 18 میلیون سوری بالای 18 سال که واجد شرایط رای دادن در این انتخابات بوده‌اند در خارج از کشور به سر می‌برند که البته به خاطر کارشکنی برخی کشورهای غربی و عربی به علاوه ترکیه، تقریبا نیمی از واجدان خارج‌نشین امکان رای دادن در نمایندگی‌های دیپلماتیک نظام دمشق را از دست دادند. به گزارش عرب نیوز، شورای امنیت سازمان ملل تحت نفوذ آمریکا، انگلیس و فرانسه، یک ماه پیش از آغاز روند رای‌گیری در سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های سوریه و همچنین اردوگاه‌های آوارگان در کشورهای همسایه، تصمیم گرفت رای‌گیری از پناهندگان سوری در خارج از این کشور را ممنوع کند. با این حال حضور سوری‌های خارج‌نشین در انتخابات پنجشنبه گذشته (20 فوریه) بویژه در اردن، لبنان، مصر، امارات، ایران، عراق و روسیه چشمگیر بود. در مجموع اتباع سوریه در حدود 20 کشور مختلف در این انتخابات شرکت کردند. شمار هیات‌های نظارتی خارجی اعزامی به سوریه برای مرحله دوم رای‌گیری در داخل سوریه که دیروز برگزار شد نیز قابل توجه بود. در مجموع سوریه میزبان 15 هیات نمایندگی از کشورهای مختلف بود که مفصل‌ترین ناظران خارجی از ایران، عراق، روسیه، الجزایر و چین گسیل شده بودند. 

 

* جغرافیای انتخاباتی سوریه آزاد

بنا بر اعلام «محمد الرحمون» وزیر کشور سوریه، برای برگزاری انتخابات 12 هزار و 102 مرکز رأی‌گیری در تمام شهرها و سراسر مناطق کشور ایجاد شده است و بنا بر اعلام مقام‌های ذی‌ربط در صورت نیاز به مراکز رأی‌گیری شمار دیگری نیز افزوده می‌شود. 

میزان استقبال از این انتخابات از سوی مردم کشوری که هنوز کاملا از شبح شوم جنگ رها نشده حتی برای رسانه‌های غربی نیز جالب توجه بوده است. به عنوان مثال به گزارش رویترز، شهر دوما در منطقه غوطه در ۱۰ کیلومتری ریف (حومه) دمشق که به مدت دست‌کم 7 سال شاهد سخت‌ترین درگیری‌ها در جریان جنگ‌ داخلی بود، دیروز با آرامشی مثال‌زدنی از جنس زندگی، میزبان هزاران شهروندی بود که از ساعت ۷ صبح به وقت دمشق آمده بودند تا در بزرگ‌ترین روند مشارکت مدنی کشورشان از زمان آغاز جنگ سهیم شوند. 

بشار اسد و همسرش اسما که در ماه‌های گذشته بر کرونا و سرطان غلبه کرده‌اند در حالی صبح چهارشنبه در یکی از حوزه‌های دوما حاضر شدند که حتی ماسک بر چهره نداشتند. 

بشار پس از انداختن رای خود به صندوق به خاطر آزادی دوما از چنگال تروریسم به مردم این شهر تبریک گفت. او همچنین تاکید کرد حضور در دوما و برگزاری انتخابات در آن نشان‌دهنده این است که در سوریه منطقه‌ای علیه دیگری نیست و طایفه‌ای علیه دیگری اقدام نمی‌کند. واکنش مردمی تاکیدی بر تصمیم آزاد و مستقل سوریه است. تحرک مردمی در جریان انتخابات واکنش کافی به موضع‌گیری کشورهای غربی درباره این انتخابات بود. آنچه در سوریه رخ داد جنگ داخلی آنگونه که غربی‌ها ادعا می‌کنند، نیست. 

تا پیش از ساعت 19 به وقت محلی که مهلت قانونی رای‌گیری بود، گزارش‌های متعددی از مناطق تحت کنترل نظام سوریه مخابره شد که حاکی از پر شدن صندوق‌های پیش‌بینی شده زودتر از زمان مقرر از استان حسکه در شمال شرق تا حمص در نزدیکی مرز با لبنان بودند. طبیعتا دمشق و حومه‌اش به همراه حلب و لاذقیه به عنوان بزرگ‌ترین مراکز جمعیتی سوریه بیشترین آمار مشارکت را داشتند اما این به معنی فراموشی مناطقی نبود که به طور رسمی تحت کنترل نیروهای نظامی و انتظامی دولتی سوریه نیستند. 

در مناطق تحت اشغال ترکیه و شبه‌نظامیان وابسته به آن مانند «رأس‌العین» و «عفرین» و دیگر مناطقی که تحت کنترل آنان است و نیز مناطق تحت اشغال گروه‌های تروریستی در ادلب انتخابات برگزار نخواهد شد. 

محمد الرحمون، وزیر کشور سوریه اما درباره رأی‌گیری در مناطق آزادنشده گفت: «در مناطقی که تحت کنترل گروه‌های تروریستی است، مراکزی در مجاورت آن مناطق ایجاد شده است تا به شهروندان اجازه برخورداری از حق‌شان را بدهد».

در مناطق تحت کنترل دولت در شمال شرق سوریه بویژه در مناطق کردنشین حسکه و قامشلی انتخابات برگزار شد، اگر چه به گفته غسان خلیل، استاندار حسکه شبه‌نظامیان موسوم به «قسد» متشکل از اعضای سابق گروه‌های تروریستی پ‌ک‌ک و القاعده که وابسته به آمریکا هستند تا جای ممکن برای ممانعت از رسیدن شهروندان سوری‌ مایل به شرکت در انتخابات به صندوق‌های مناطق مجاور کارشکنی کردند.

حتی الجزیره، شبکه قطری که دست‌کم طی یک دهه اخیر در خصومتی آشکار با نظام قانونی دمشق به حمایت از تروریست‌های جبهه النصره پرداخته، در گزارش اخیر خود از سوری‌های ساکن لبنان نتوانسته شور و شوق آنان برای رای دادن را منعکس نکند. 

در داخل سوریه نیز وضع به همین منوال است. به گزارش رویترز، وائل سواح، یکی از مخالفان دولت اسد با آنکه از موضع‌گیری آمریکا و متحدانش علیه مشروعیت انتخابات حمایت می‌کند اما در عین حال تایید می‌کند که جامعه سوریه متحول شده و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری مهر تاییدی بر مشروعیت نظام حاکم خواهد بود.  به گفته معان عبدالسلام، رئیس اندیشکده سوری اتانا، بسیاری از سوری‌ها نیز دیروز با انداختن رای خود در صندوق‌ها می‌خواستند پیامی قدرتمند برای دشمنان غربی کشورشان ارسال کنند مبنی بر اینکه دیگر تمایلی به جنگیدن با هم ندارند.