ماجراجویی‌های سلطان رئیس‌جمهور نوعثمانی در قفقاز، سرانجام صدای روس‌ها را درآورد. مسکو در یکی از حساس‌ترین مقاطع روابط دیپلماتیک خود با آنکارا نیز حاضر نشد تحرکات جسورانه رجب طیب اردوغان در جمهوری آذربایجان را تحمل کند. 

چهارشنبه گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه که به جمهوری آذربایجان سفر کرده بود به همراه میزبانش الهام علی‌اف، در شوشا، شهر تازه آزاد شده در منطقه قره‌باغ حاضر شد و با امضای تفاهمنامه همپیمانی بین ۲ کشور، بیانیه جنجالی شوشا را صادر کردند. این اقدام اما با هشدار جدی روسیه مواجه شد و مسکو اعلام کرد بخش نظامی سند همپیمانی آنکارا- باکو موضوع قره‌باغ را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. 

در بخشی از بیانیه شوشا آمده است: «آذربایجان برای پایان دادن به حمله ۳۰ ساله ارمنستان و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی، حمایت ترکیه را گرامی می‌دارد. طرف‌ها در صورت بروز تهدید یا حمله به استقلال یا تمامیت ارضی هر یک از آنها توسط کشور ثالث کمک لازم را به یکدیگر ارائه خواهند کرد. طرفین برای حل‌وفصل مسائل امنیتی و ثبات منطقه‌ای و جهانی مشترکا تلاش خواهند کرد».

این در حالی است که به طور رسمی، ترکیه در هیچ جای توافقات مربوط به صلح قره‌باغ میان آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری روسیه وجود ندارد. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در واکنش به امضای سند همپیمانی میان ترکیه و آذربایجان که تحت عنوان «بیانیه شوشا» شناخته می‌شود، گفت: «ما معتقدیم روابط دوجانبه جمهوری آذربایجان و ارمنستان با طرف ثالث نباید با موضوع قره‌باغ آمیخته شود و آخرین تماس باکو- آنکارا در سطح عالی را هم از این منظر نگاه می‌کنیم».

او تاکید کرد همکاری در قفقاز جنوبی باید بر اساس حسن همجواری و البته با در نظر گرفتن منافع همه کشورهای منطقه توسعه یابد و هشدار داد که روابط دوجانبه در منطقه، بویژه روابط نظامی، نباید علیه سایر کشورها باشد و بر نقش روسیه به عنوان محور عادی‌سازی روابط باکو- ایروان و همچنین ادامه گفت‌وگوها بین ایروان و آنکارا تاکید کرد. 

حساسیت دیگر روس‌ها روی‌ بندی از بیانیه شوشاست که به نقش مهم ترکیه در فعالیت‌های مرکز دیده‌بانی مشترک ترکیه- روسیه در اراضی آزاد شده در جنگ قره‌باغ تاکید می‌کند، حال آنکه این مرکز دیده‌‌بانی که کارش را از زمستان گذشته آغاز کرد در چارچوب طرح روسی-آذری- ارمنی نظارت بر آتش‌بس در منطقه قره‌باغ دایر شده و این مغایر نقش‌آفرینی نظامی رسمی ترکیه در قفقاز جنوبی است. 

این در حالی است که اردوغان در بازگشت از باکو، تمام تلاش خود را به کار برده که موضوع دخالت نظامی ترکیه به عنوان یک عضو ناتو در قفقاز و افغانستان را به برنامه سامانه موشکی اس‌۴۰۰ از روسیه گره بزند. به گزارش آناتولی، رئیس‌جمهور ترکیه در سخنانی درباره دیدار اخیرش با همتای آمریکایی خود در اجلاس ناتو گفت: «به بایدن گفتم درباره موضوع اس‌۴۰۰ و مشارکت در ساخت جنگنده‌های آمریکایی اف ۳۵ در انتظار گام متفاوتی از ترکیه نباشید، چون ما در قبال اف ‌۳۵ به وظیفه خود عمل کردیم».

او همچنین به موضوع افتتاح کریدور زنگزور و خط آهن نخجوان- قارص بین ترکیه و آذربایجان به موازات مرزهای ایران با آذربایجان و ارمنستان اشاره کرد که در بیانیه شوشا به آن اشاره شده است. اردوغان تاکید کرد روسیه موافق این کریدور بوده و بزودی در این باره با پوتین دیدار خواهد کرد.