کد خبر: 235013تاریخ: 1400/4/5 00:00
به بهانه سالگرد درگذشت استاد حبیب‌الله معلمی شاعر سرودهای تأثیرگذار دوران دفاع‌مقدس
معلم حماسه‌سرایان
گفتوگو با مصطفی محدثی‌خراسانی و علی داوودی
گروه فرهنگ وهنر: اینکه حبیب‌الله معلمی شخصیت منحصربه‌فردی است به خاص بودن دفاع‌مقدس ارتباط دارد؛ جنگی که مشابه هیچ کدام از جنگ‌های دنیا نبود. قواعدی داشت که هیچ کدام از جنگ‌های دنیا نداشتند و تبلیغاتی داشت خاص و منحصر‌به‌فرد همان جنگ. در چنین فضایی حبیب‌الله معلمی که دلداده دفاع‌مقدس شده بود، محرک جهاد می‌شود. به گزارش «وطن‌امروز»، حبیب‌الله معلمی، شاعر تعدادی از تاثیرگذارترین سرودها و نوحه‌های دفاع‌مقدس است؛ اشعاری موضع‌مند، نوحه‌ها و سرودهایی مطرح، که در دوران دفاع‌مقدس خلق شدند تا فضایی سرشار از حماسه و شور برای حضور رزمندگان در جبهه‌های حق علیه باطل ایجاد کنند. این تصویرسازی به زبان شعر، نتیجه ذوق شاعری است که خود رزمنده‌ای بود که در کنار رزمندگان در جبهه‌ها یا فرماندهان در قرارگاه‌های عملیاتی و در اوج انفجار و اضطراب با آرامش، دل به توکل و ایمان می‌سپرد و شعر می‌سرود.
رهبر انقلاب در یکی از دیدارهای رمضانی شاعران با ایشان به مساله تاثیرگذاری نوحه‌ها بر فضای انقلابی اشاره کرده و از معلمی نام برده و گفتند: «نوحه خیلی اثر دارد، خیلی می‌تواند تأثیر بگذارد؛ [البته] اگر مضمونی در این نوحه‌ها وجود داشته باشد... مفاهیم سیاسی آن روز را که در مبارزه مطرح بود، در قالب نوحه منتقل کرده بودند. ما شبیه این را در دوره دفاع‌مقدس داشتیم؛ این نوحه‌هایی که آقای آهنگران خواند - و آن شاعر محترمی که خدا رحمتش کند، آقای معلمی که در اهواز برای ایشان شعر می‌گفت- آنها هم همینجور، اینها هم شعرهایی و نوحه‌هایی بود که آموزش‌دهنده بود. ما باید این کار را جدی دنبال بکنیم».
اشاره‌ای که البته سابقه هم داشت. رهبر انقلاب در دوران حیات آقای معلمی هم از ایشان تقدیر کردند. پس از جنگ، بارها حبیب‌الله معلمی مورد ستایش رهبر انقلاب قرار گرفته است. در یکی از تقدیرنامه‌های رهبر انقلاب برای حبیب‌الله معلمی اینطور آمده است: «برادر عزیز آقای معلمی، هنگامی که شعر روشن شما که چون جویبار مصفایی با نغمه برادر خواننده عزیز، آقای آهنگران به کلام جان مشتاقان می‌ریزد و روحی تازه و سرشار از انگیزه و احساس انقلابی به شنونده می‌بخشد، شأن شعر و سرود انقلابی و اسلامی و مردمی و اوج شاعر مومن و صالح، آشکار و ملموس می‌گردد. سرود دلنواز شما و سرایش صمیمی و شیرین آن برادر، بی‌شک یکی از پایه‌های جهاد مقدس ما در برابر دشمن جهانی و جنگ تحمیلی است».
معلمی نوحه‌های جاودانه‌ای چون: شور حسین است چه‌ها می‌کند، این لشکر حق عازم کرببلاست امشب، سوی دیار عاشقان رو به خدا می‌رویم، بهر آزادی قدس از کربلا باید گذشت، ای لشکر حسینی تا کربلا رسیدن یک یا حسین دیگر، کرببلا ای حرم و تربت خونبار حسین(ع) / این همه لشکر آمده عاشق دیدار حسین(ع)... و صدها نوحه و شعر شنیدنی و خاطره‌انگیز را در کارنامه درخشان ادبی خود دارد. عمده سروده‌های وی توسط صادق آهنگران، مداح نام‌آشنای جبهه‌ها اجرا شده است. بیشتر اشعار معلمی در کتاب «خونین‌نامه عاشقان حسین» در ۲ جلد و در زمان جنگ توسط انتشارات سپاه پاسداران چاپ و منتشر شد. کتاب شعر «وادی عشق» نیز از جمله کارهای او است. همچنین از دیگر مجموعه اشعار این شاعر می‌توان به کتاب «شفق خونین» از انتشارات دارالهدی اشاره کرد. بیشتر آثار وی در قالب چهارپاره است، اگرچه در غزل و مثنوی نیز طبع‌آزمایی کرده است. به بهانه سالگرد درگذشت این شاعر ارزشمند که چهارم تیر 1392 در 87 سالگی دار فانی را وداع گفت، با مصطفی محدثی‌خراسانی و علی داوودی گفتوگو کردیم.
***
معلمی، شاعری زمان‌شناس
علی داوودی، شاعر و دبیر چهارمین جشنواره شعر انقلاب درباره جایگاه مرحوم حبیب‌الله معلمی در جریان شعر کشور به «وطن‌امروز» گفت: زنده‌یاد حبیب‌الله معلمی به عنوان شاعر و سراینده نوحه‌های حاجصادق آهنگران در دوران 8 سال دفاع‌مقدس، توانست با همراهی هوشمندانه حاجصادق نقش بی‌بدیلی را در ادبیات دفاع‌مقدس در آن دوران ایفا کند که این مساله موضوعی است که اغلب اهالی فرهنگ و ادب به آن صحه می‌گذارند اما مرحوم معلمی علاوه بر وجهه شاعری -که به عنوان یک شاعر پیشکسوت دوران دفاع‌مقدس و انقلاب در میان شعرا شناخته می‌شد- با زندگی و منش عارف‌مسلکی که داشت از محبوبیت خاصی میان رزمندگان دفاع‌مقدس و شاعران انقلابی برخوردار بود.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: مرحوم معلمی در دوران دفاع‌مقدس -که بخش مهم و حیاتی از تاریخ کشورمان محسوب می‌شود- با تمرکز و با بهره‌گیری از فضای مردمی بودن آن دوران، توانست بخوبی هر چه تمام‌تر نقش شاعرانه خود را در 8 سال دفاع‌مقدس ایفا کند.
کارشناس ادبی بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس افزود: در مقاطعی چون دوران دفاع‌مقدس که بشدت از فضای مردمی بودن نشأت می‌گیرد، آثار هنرمندان و فرهیختگانی به تعالی می‌رسد که با تمام وجود در میان اتمسفر مثبت مردمی حضور داشته باشند و به تعامل مناسبی با رزمندگان و مردم حاضر در صحنه دست یابند تا در نتیجه آن هنرمند و فرهیخته به نگاه خاصی که برای تولید آثار فاخر ادبی نیاز است دست پیدا کند، که به اعتقاد بنده زنده‌یاد حبیب‌الله معلمی یکی از نمونه‌های این دسته از فرهیختگان به شمار می‌رود.
داوودی که برگزیده کتاب سال دفاع‌مقدس در بخش شعر را در کارنامه کاری خود دارد، تصریح کرد: همان‌طور که اطلاع دارید مرحوم معلمی با آغاز جنگ تحمیلی در اهواز دفعات بسیاری همراه با فرزندانش در سنگرهای دفاع در کنار رزمندگان حضور داشت و همزمان به سرودن اشعار نیز می‌پرداخت، که این مساله بهترین فرصت برای تعالی آثار یک شاعر محسوب می‌شود که در بطن موقعیت مورد نظرش قرار بگیرد و متاثر از فضای پیرامونش، دست به خلق آثار بزند. بدون‌شک سرودن شعر حماسی و دفاع مقدسی در چنین فضایی بیشترین تاثیرگذاری را بر ارتقای کیفیت سروده‌ها می‌گذارد و در نتیجه شعر از یک عرفان خاصی برخوردار می‌شود که در همان ایام هم با نوحه‌سرایی حاجصادق آهنگران بر دل رزمندگان و مردم می‌نشیند. وی در پایان گفت: 8 سال از درگذشت حبیب‌الله معلمی می‌گذرد و این شاعر پیشکسوت دیگر در میان ما نیست اما همین که هر سال به بهانه سالروز درگذشتش اهالی رسانه و شاعران در رسانه‌ها و فضای مجازی یادی از این شاعر پیشکسوت می‌کنند، نشان‌دهنده این مساله است که مرحوم معلمی در زمانی که باید تاثیر خود را می‌گذاشت، به بهترین شکل ممکن و با تمام وجود خود را وقف مردم و انقلاب اسلامی کرد به طوری که پس از پایان جنگ تحمیلی هم بارها آن مرحوم مورد ستایش و تکریم رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفت و از وی تجلیل شد.
***
مردمی و بشدت تأثیرگذار
مصطفی محدثی‌خراسانی، شاعر، روزنامه‌نگار و اهل خطه خراسان درباره جایگاه حبیب‌الله معلمی و ارزش والای شعر آیینی در گفتوگو با «وطن‌امروز» گفت: ما در طول تاریخ ادبیات فارسی هم نمونه‌هایی از این دست داشتیم که شاعرانی از دل مردم جوشیدند و بدون اینکه ادعا، جایگاه ادبی بالا و مقام شاعری داشته باشند، با ذهن و زبانی عامیانه و در عین حال تاثیرگذار، زبان آرزوها و آمال و حسرت‌های مردم شدند.
وی افزود: قطعا آثار برخی از این بزرگواران اگر زیر ذره‌بین نقد ادبی قرار گیرد، ممکن است نمره بالایی به لحاظ رعایت عناصر شعر و ادبیات نگیرد اما کارکرد اصلی و واقعی شعر این است که در واقع با مخاطب خود ارتباط برقرار کند و تاثیر آن در سطوح مختلف چه در سطح ادراک و چه ابراز آشکار شود و کسانی مانند آقای معلمی از این منظر در راستای شعر و ادبیات فارسی قرار می‌گیرند، چون به این مقصود اصلی شعر نایل آمدند.
محدثی‌خراسانی در ادامه از شاعری خراسانی نام برد که همچون حبیب‌الله معلمی، شاعری گمنام و مردمی بوده و افزود: حیدر یغما معروف به «خشت‌مال نیشابوری» که غزل‌های بسیار درخشانی دارد و به دلیل سواد اندک، حتی قادر به نوشتن آن اشعار نبوده است نیز نمونه‌ای از شعرای مردمی به حساب می‌آید.
وی ادامه داد: نکته مهمی که درباره آقای معلمی وجود دارد اینکه ایشان در یک مقطع تاریخی خاص و حساس، استعداد و ذهن و زبان خود را در اختیار راهبردی‌ترین و استراتژیک‌ترین واقعه تاریخی ملت یعنی جنگ و دفاع‌مقدس قرار داد و آثار ایشان توانست ضمن درآمیختن با موسیقی و لحن مداحان و خوانندگان تاثیرگذار سال‌های دفاع‌مقدس، تبدیل به نوعی ژانر نغماتی شود که در بررسی هنر و موسیقی دفاع‌مقدس جایگاه ویژه‌ای به دست آورد. دانش ضمنی‌ای که این فضا ایجاد کرد، نباید فراموش شود و به یک دانش کاربردی تبدیل شود که در آینده هم بتواند این میدان را برای عرصه‌های دیگر و هنگامه‌های دیگری که ملت با آن مواجه می‌شوند مانند مسائل و بحران‌های فرهنگی و اقتصادی بدرستی آماده کند و بشود از این ظرفیت بالا مانند معلمی‌هایی که قطعا در بین ملت وجود دارند استفاده شود. محدثی‌خراسانی درباره غفلتی که از سوی مدیران فرهنگی درباره اهمیت و جایگاه شعر در بین مردم و عدم استفاده‌های کاربردی آن در شرایط مختلف شده است، گفت: مشکل به نظام فرهنگی و مدیران و برنامه‌سازانی برمی‌گردد که مدام به یک سری نام‌ها و چهره‌هایی دلبستگی دارند که ممکن است چشمگیر باشند ولی پشت این ویترین‌ها چیزی نهفته نیست و بالعکس همان برنامه‌سازان و متولیان فرهنگ از یک ظرفیت عظیمی که در بین شعر و شاعران ما وجود دارد استفاده نمی‌کنند. شعر، ضمن اینکه میراثی ارجمند برای ما در طول تاریخ بوده است به این نحو که اگر قرار باشد هر ملتی میراث گرانبهای خود را برای عرضه ارائه کنند، ما به جز شعر و ادبیات چه چیزی برای ارائه داریم که بتواند در دنیا با افتخارات سایر ملل برابری و قطعا پیشتازی کند؟ الان هم این جایگاه والا را دارد که به بهانه آن برنامه‌سازی شود تا بتواند علاوه بر جذب مردم، آنها را تربیت کند، روحیه دهد و باعث نشاط جمعی شود.