رضا عدالتی‌پور*: طی 2 ماه گذشته افغانستان تحت تاثیر آغاز «عملیات‌های بهاره» طالبان و خلأ امنیتی ناشی از ضعف دولت مرکزی، صحنه تحولات نظامی قابل توجهی بوده است که می‌‌تواند آینده ژئوپلیتیک این کشور و در نتیجه روابط امنیتی - سیاسی آن با کشورهای منطقه بویژه همسایگان آن را تحت تاثیر قرار دهد. اگرچه در حال حاضر بیش از نیمی از شهرهای افغانستان در حال دست به دست شدن بین نیروهای نظامی کابل و طالبان است و طالبان بیشتر از 100 شهرستان را در کنترل خود دارد اما این مناطق به لحاظ دامنه جمعیتی و قدرت اقتصادی در زمره شهرهای مهم نیستند. از طرف دیگر ضعف دولت افغانستان در صیانت از مناطق شمالی، جنوبی و شرقی سبب شده تا جنگ‌سالاران قدیمی در قالب فرماندهان قومیت‌ها به بازآفرینی قدرت از دست رفته مبادرت کنند و در قامت دفاع از ولایات در برابر طالبان، عملا مشروعیت سیاسی و حاکمیت امنیتی دولت را تحت تاثیر قرار دهند. از این رو برآورد نهایی درباره اینکه قدرت فائقه در پی منازعات مسلحانه افغانستان کدام جریان خواهد بود دشوار است. در این میان آنچه برای جمهوری اسلامی ایران بدیهی و ضروری می‌نماید، حفظ مناسبات سیاسی و ارتقای جایگاه امنیتی و دفاعی خود در افغانستان است. فارغ از اینکه روندهای داخلی این کشور به کدام سمت و سو خواهد رفت، جمهوری اسلامی ایران در برخی موارد ملاحظات ثابت و غیرقابل تغییری درباره افغانستان دارد. از طرفی در نتیجه تحولات اخیر، بدیهی است که مقامات تصمیم‌گیر کشور باید در چارچوب اولویت‌های سیاسی، امنیتی و دفاعی تغییر و انعطاف در برخی رویکردهای قبلی را در دستور کار قرار دهند.
* افغانستان باثبات، اولویت همیشگی ایران
بررسی تاریخ روابط ۲ کشور از زمان انقلاب اسلامی ایران حاکی از آن است جمهوری اسلامی ایران همواره بر لزوم برقراری امنیت و ثبات در افغانستان تاکید داشته و امنیت آن را در امتداد امنیت خود دیده است؛ چه اینکه رهبر معظم انقلاب در دیدار با آقای «عبدالله عبدالله» رئیس وقت اجرایی دولت افغانستان در 15دی‌ماه سال1394 با اشاره به سوابق و ظرفیت‌های فراوان همکاری ایران و افغانستان خاطرنشان کردند: «جمهوری اسلامی ایران «امنیت، آرامش و پیشرفت افغانستان» را «امنیت و پیشرفت» خود می‌داند». در کنار این رهنمودها، ضروریات همسایگی مسالمت‌آمیز، خط مرزی 936 کیلومتری ۲ کشور، جایگاه ژئوپلیتیک افغانستان در مناسبات تجاری و امنیتی آسیا- اروپا و همچنین مولفه‌های مرتبط با ارزش‌های انسانی و اخلاقی ضرورت ثبات در افغانستان را برای جمهوری اسلامی ایران مفروض داشته است. به طور خلاصه می‌توان گفت که درهم‌تنیدگی و غیرقابل تفکیک بودن امنیت ۲ کشور از یکدیگر، اهمیت و ضرورت حفظ گسترش و ارتقای سطح همکاری‌ها و تعاملات همه‌‌جانبه در این راستا را نمایان می‌کند.
* همکاری دفاعی و اشراف بر تروریسم
با توجه به ویژگی‌های ژئوپلیتیک و وضعیت سیاسی- اجتماعی افغانستان، روابط خارجی کابل با دیگر کشورها همواره تحت تأثیر مسائل امنیتی قرار داشته؛ صرف‌نظر از اینکه جریان قالب سیاسی در افغانستان کدام گروه خواهد بود، بدون شک طی سال‌های آتی تهدیدات امنیتی از جانب گروه‌های تروریستی در این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران تشدید خواهد شد. از این رو توجه به ارتقای همکاری‌های امنیتی با جریان‌های قدرتمند افغانستان با در نظر گرفتن برخی ملاحظات دفاعی و منطقه‌ای بسیار حائز اهمیت است. در حال حاضر با استقرار نیروهای مسلح قومی و گروه‌های افراطی وابسته به داعش در شمال افغانستان از دره فرغانه به عنوان کانون تجمع داعش در آسیای میانه یاد می‌شود. به نظر می‌رسد این گروه‌ها با حمایت غرب اقداماتی را علیه ایران، روسیه و چین در دستور کار قرار خواهند داد. این امر ضرورت هوشیاری جمهوری اسلامی ایران و وقوف به ظرفیت تاثیرگذار ایران در تعاملات امنیتی ایران و افغانستان را می‌طلبد. با این فرض که این تعاملات نباید منجر به تحریک همسایه‌های شرقی افغانستان و رقبای منطقه‌ای ایران در خلیج‌فارس شود، چرا که در این صورت روابط شکل گرفته قبلی با برخی گروه‌های پشتون تحت شعاع قرار گرفته و احتمال عملیات‌های امنیتی و نظامی آنها علیه ایران در مرزهای شرقی تقویت خواهد شد. در بعد دفاعی نیز به رغم تامین تسلیحات و تجهیزات دفاعی نظامی افغانستان از سوی آمریکا، در حال حاضر در حیطه امنیت مرزی و حفاظت از برخی مناطق غربی کابل مقامات دفاعی جمهوری اسلامی ایران می‌توانند با پلیس و نیروهای نظامی افغانستان بخشی از نیازهای آن کشور را برطرف کنند و بازاری نیز برای محصولات این صنایع شکل بگیرد.
* روزنامه‌نگار
