به گزارش «وطن‌امروز»، اوایل اکتبر 2019 بود که نخستین نشانه‌های شروع یک بحران اقتصادی در این کشور نمایان شد. موضوع از این قرار بود که کمبود ارز منجر به از دست  رفتن ارزش پوند لبنان در برابر دلار آمریکا برای نخستین‌بار در ۲ دهه گذشته شد. آمریکا شروع به اعمال تحریم قیصر (سزار) و وضع محدودیت‌ علیه سوریه کرد که تاثیر خود را بر اقتصاد لبنان نیز می‌گذاشت و برخی بانک‌ها که با جبهه مقاومت همکاری می‌کردند را تحت تاثیر قرار می‌داد. 

عمق این بحران زمانی مشخص شد که واردکنندگان گندم و سوخت خواستار دریافت پول خود به دلار شدند اما دلاری برای پرداخت به آنها نبود. چندی بعد آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه در کوه‌های غربی لبنان و ناتوانی در اطفای حریق، کمبود بودجه خدمات آتش‌نشانی را برجسته کرد. اوضاع به حدی از کنترل خارج بود که حتی قبل از شروع همه‌گیری کرونا نیز می‌شد حدس زد که لبنان در حال سقوط به سمت بحرانی همه‌جانبه است. با شروع بحران کرونا و اعمال محدودیت‌ها در اواخر اسفند 98 (میانه مارس 2020)، ضربه دیگری به اقتصاد لبنان وارد شد. بعد از این اتفاق بسیاری از مشاغل در این کشور مجبور به تعدیل نیرو و فرستادن آنها به مرخصی‌های بدون حقوق شدند. رفته‌رفته شکاف ارزش پوند لبنان در نرخ ارز رسمی و بازار سیاه بیشتر شد و بانک‌ها شروع به محدود کردن برداشت سپرده‌گذاران ارزی کردند. با افزایش بیشتر قیمت‌ها، بسیاری از خانواده‌ها حتی قادر به خرید مایحتاج ضروری خود نبودند. بررسی آمار‌ها و شاخص‌های اقتصادی بیانگر وضع نابسامان این کشور است. 

بر اساس گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی لبنان از حدود 55 میلیارد دلار سال 2018 به 33 میلیارد دلار در سال 2020 سقوط کرد. همچنین تولید ناخالص داخلی سرانه این کشور نیز حدود 40 درصد کاهش یافت. همچنین رشد تولید ناخالص داخلی این کشور نیز در سال 2020 چیزی در حدود منفی 20 درصد بود. این مقدار در سال قبل از آن حدود 7/6 درصد بود. بخش عمده‌ای از این کاهش به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا و بویژه آسیب به بخش گردشگری بوده است. ورود گردشگران در 5 ماهه اول سال 2020 حدود 72 درصد نسبت به مشابه سال قبل خود کاهش یافت. چنین سقوط سریعی در شاخص‌های اقتصادی، به طور معمول در زمان جنگ و درگیری در کشورها رخ می‌دهد، این واقعه در لبنان هنگامی که این کشور درگیر جنگ و درگیری نیست، بیانگر وضعیت بحرانی این کشور است. نظرسنجی‌های تلفنی برنامه جهانی غذا که در پایان سال 2020 انجام شد نشان داد 41 درصد از خانوارها در دسترسی به غذا و سایر نیازهای اساسی، با چالش مواجه هستند. علاوه بر این، سهم خانوارهایی که در دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی مشکل دارند از 25 درصد (در اواسط سال 2020) به 36 درصد (اواخر سال 2020) رسید. 

نرخ بیکاری نیز در میان پاسخ‌دهندگان افزایش یافته و از 28درصد در ماه فوریه 2020 (پیش از آغاز بحران کرونا در این کشور) به تقریبا 40 درصد در اواخر آن سال رسیده بود. لبنان علاوه بر مشکلات ذکر شده دچار نابرابری افسارگسیخته و رواج سبک زندگی مصرفی میان مردم این کشور است. طبق آمار UNDP ضریب جینی لبنان با عدد 7/50 در رتبه 129 از بین 141 کشور قرار دارد که بیانگر شرایط بحرانی نابرابری در این کشور است. 

این شرایط ناراحت‌کننده اقتصادی برای عروس خاورمیانه در حالی است که مردم این کشور مدت‌هاست به سبک زندگی لوکس خو گرفته‌اند، به ‌طوری ‌که هیچ‌ چیز، حتی آشوب‌های سیاسی یا جنگ مانع خرید‌ کالا‌های برند خارجی یا مسافرت‌ به کشور‌های اروپایی در طول این سال‌ها نشده است. زیربنای شکل‌گیری این سبک زندگی را می‌توان در سیاست اقتصادی دولت این کشور که تا پیش از بحران سال 2019 ارزش پول ملی لبنان را در برابر دلار آمریکا به‌ صورت دستوری ثابت نگه می‌داشت، جست‌وجو کرد؛ سیاستی که در طول دهه گذشته با وجود کسری تراز تجاری و کمبود منابع ارزی، ارزش دلار را در این کشور ثابت نگه می‌داشت و به لبنانی‌ها اجازه می‌داد هر آنچه از کالا‌های مصرفی بود را وارد کنند. علت این ثبات نرخ ارز عملکرد بانک مرکزی لبنان بود که با ارائه نرخ‌های تسهیلات ارزی جذاب و بالاتر از نرخ بانک‌های اروپایی، جریان سرمایه را به داخل لبنان افزایش می‌داد تا دلار موردنیاز خود را تأمین کند. 

این میزان رکود اقتصادی و ناکارآمدی داخلی حکومت لبنان و بسیاری عوامل دیگر، هیچ‌کدام نوید افقی روشن را برای این کشور حداقل در کوتاه‌مدت نمی‌دهد. مطابق گزارش بانک جهانی، بیش از نیمی از شهروندان لبنان احتمالا زیر خط فقر زندگی می‌کنند و اکثر افرادی که دستمزد آنها با پول ملی لبنان پرداخت می‌شود از قدرت خرید پایین رنج می‌برند. اگرچه از آنجا که اتکای لبنان به کالا‌های خارجی بسیار زیاد است، ایران می‌تواند با افزایش نقش خود در بازار 20 میلیارد دلاری وارداتی این کشور، به یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری لبنان بدل شود. نیاز مبرم لبنان به سوخت که در روز‌های اخیر به بحرانی برای این کشور بدل شده است، می‌تواند یکی از اصلی‌ترین فرصت‌های ۲ کشور جهت تعمیق روابط تجاری فی ما بین باشد. علاوه بر تامین اقلام مورد نیاز لبنان، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های این کشور نیز می‌تواند علاوه بر تامین منافع اقتصادی ۲ کشور، مانع گسترش نفوذ اقتصادی غرب در این کشور شود. اتصال کریدورهای تجاری لبنان به بازارهای مدیترانه و اروپا می‌تواند این کشور را به محلی ایده‌آل ‌برای سرمایه‌گذاران و تجار ایرانی بدل کند. سرمایه‌گذاری ایران در بخش ترانزیت، مواد غذایی، دارو، انرژی و... از مواردی است که می‌تواند باعث بهره‌مندی اقتصادی هر ۲ کشور شود. 

نباید فراموش کنیم با وجود اینکه اقتصاد لبنان بشدت شرایط نامناسبی دارد اما این کشور محصولات صادرات پایداری دارد، چند قلم اصلی صادراتی این کشور عبارتند از: جواهرات، فلزات اساسی، الیاف نساجی، مواد شیمیایی و مواد معدنی ساختمانی. 

 

* پژوهشگر اقتصادی

***

    نفتکش‌های ایرانی در راه بیروت؟     

در روز‌های اخیر اخباری مبنی بر ارسال سوخت از ایران به لبنان در رسانه‌ها منتشر شده است. سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت نیز با انتشار تصویری از یک نفتکش ایرانی در صفحه توئیتر خود نوشت: «رسیدن نفتکش‌های ایرانی به بیروت بی‌نیاز از حرف‌های بی‌ارزش سفیر آمریکاست. سفیر آمریکا نباید در روابط برادرانه ۲ کشور و ۲ ملت ایران و لبنان دخالت کند». دورتی شی، سفیر آمریکا در بیروت پیش‌تر در مصاحبه‌ای مدعی شده بود واردات از ایران راه‌حل مناسبی برای بحران سوخت در لبنان نیست و ایران از این طریق می‌خواهد سیاست‌های خود در لبنان و منطقه را پیش ببرد. سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان اما در سخنرانی اخیر خود در رابطه با بحران‌های داخلی لبنان بویژه بحران سوخت در این کشور بار دیگر با تکرار پیشنهاد خود برای تامین سوخت از ایران و پرداخت با پول ملی لبنان گفت: اگر حکومت لبنان نمی‌تواند بنزین و گازوئیل را تأمین کند، سراغ ایران خواهیم رفت. دبیرکل حزب‌الله با اشاره به ادعاهای آمریکا و عربستان مبنی بر کمک به لبنان گفت: «چند سال پیش آمریکا اعلام کرد که 10 میلیون دلار به لبنان می‌دهد. آیا کسی چیزی از این 10 میلیون را صرف مردم لبنان کرد؟ عربستان نیز قبلا گفت چند میلیون دلار در لبنان هزینه کرده، شما بگویید این میلیون‌ها دلار کجا رفته است؟» روز دوشنبه نیز سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به پرسشی درباره پهلو گرفتن نفتکش‌های ایرانی در لبنان گفت: البته نفتکشی اعزام نشده و توئیت سفارت پاسخی به اظهارات مطرح‌شده برخی افراد بوده است. جمهوری اسلامی ایران در کنار دولت و ملت لبنان است و از هیچ کمکی دریغ نخواهد کرد. وی همچنین گفت: همه کشورها ظرفیت‌های ایران درباره صادرات فرآورده‌های نفتی را می‌دانند و هر زمان از ما درخواست کمک شود، این درخواست را پاسخ خواهیم داد.