آیت‌الله محسن فقیهی*: در میان تمام ادیان، شاید هیچ دینی به اندازه اسلام بر مسأله علم و دانش تاکید نورزیده است. از آغازین روزهای جوانه زدن اسلام در جزیره..‌العرب، پیامبر اکرم(ص) همسو با تبلیغ دین اسلام و دعوت مردم به توحید و یکتاپرستی، به ترویج فرهنگ علم‌آموزی در جامعه اسلامی و زدودن خرافات و جهالت‌ها در حجاز روی آوردند. به تدریج با گسترش مرزهای سرزمین‌های اسلامی و تعامل مردمان جزیره..‌العرب با اقوام دیگر کشورها، زمینه برای تبادلات علمی و فرهنگی و آغاز تمدن اسلامی فراهم آمد. قرآن کریم در آیات فراوانی به اهمیت علم و دانش اشاره می‌کند. در احادیث اسلامی نیز «علم‌آموزی» از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. احادیث باب علم و تشویق اسلام به علم‌آموزی تا اندازه‌ای است که در کتب حدیثی شیعه، باب مخصوصی برای «علم» ایجاد شده است، به‌عنوان نمونه، کتاب گرانسنگ اصول کافی با «کتاب العلم و الجهل» آغاز می‌شود. در احادیث معصومین علیهم‌السلام نیز همواره جوانان به علم‌آموزی دعوت شده‌اند. در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام آمده است: «لَستُ اُحِبُّ أن أری الشّابَّ مِنکُم إلاّ غادیا فی حالَین: إمّا عالِما أو مُتَعَلِّما» (دوست ندارم جوان شما را جز در ۲ حال ببینم: دانشمند یا دانش‌آموز). توصیه پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین علیهم‌السلام در ترویج فرهنگ علم‌آموزی در میان مسلمانان، منحصر به توصیه‌های اخلاقی نیست بلکه امامان معصوم، خود بر تربیت شاگردان همت گماردند. بدیهی است اگر فردی خود زندگی عالمانه نداشته باشد، تشویق به علم‌آموزی در دیگران موثر نخواهد بود، از این رو است که پیامبر اسلام مدینه علم بوده و حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام را باب آن معرفی می‌کنند. حضرت زهرا سلام‌الله علیها معارف بلند توحیدی را در اوج فصاحت و بلاغت بیان می‌کنند. امام پنجم شیعیان به «باقرالعلوم» یعنی شکافنده دانش‌ها ملقّب هستند. امام صادق(ع) بیش از 4هزار شاگرد را تربیت کرده‌اند. امام رضا علیه‌السلام به «عالم آل‌محمد» مشهور هستند. این شاخصه‌ها نشان‌دهنده آن است که اگر جامعه‌ای بخواهد اسلامی باشد، باید فرهنگ علم و علم‌آموزی را در جامعه نهادینه کند.  علمای اسلام که خود ورثه و جانشینان انبیا هستند، در طول بیش از هزار سال، سکانداران علم در جهان اسلام بودند و حوزه‌های علمیه، وظیفه تربیت عالمان دینی را بر عهده داشته‌اند، از این رو بی‌جهت نیست که علمای بزرگی در علوم مختلف اسلامی از فقه، تفسیر، کلام، فلسفه تا طب و ریاضیات و نجوم و... در جهان اسلام به چشم می‌خورد. اگر فرهنگ «تعلیم و تعلم» که امام خمینی(ره) آن را عبادت برشمردند، در جامعه‌ای رشد یابد، آن جامعه به کمال و سعادت خواهد رسید.

تا پیش از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، نه شاه و درباریان و نه عموم مردم از وضعیت مناسب تحصیلی برخوردار نبودند. شرایط و زمینه‌های لازم برای تحصیل جوانان و دسترسی آسان آحاد جامعه به تحصیل و فراگیری دانش، چندان میسر نبود. با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی، نهضت علمی در کشور شتاب گرفت، چه آنکه حضرت امام به عنوان بالاترین مسؤول کشوری در علوم مختلف از فقه و اصول تا تفسیر و عرفان و فلسفه، مجتهدی صاحب‌نظر و عالمی کم‌نظیر بودند. این نهضت عظیم علمی نیز پس از رحلت امام با سکانداری مقام معظم رهبری ادامه پیدا کرد. مقام معظم رهبری به گواه موافقان و مخالفان، در طول زعامت و رهبری جامعه اسلامی ایران، همواره بر مسأله حمایت از جنبش نرم‌‌افزاری و تولید علم تاکید داشته‌اند. ایشان به مناسبت‌های مختلف، لازمه پیشرفت و توسعه کشور را حمایت از نخبگان و جوانان این مرز و بوم دانسته و اقتدار سیاسی، اقتصادی، نظامی و... را مرهون پیشرفت و اعتلای فرهنگ علم و علم‌آموزی در کشور می‌دانند. مقام معظم رهبری حمایت از جوان ایرانی و اعتماد و باور به نخبگان جوان این مرز و بوم را نه در مقام سخن بلکه در عرصه عمل نیز به تصویر کشیدند.

در شرایطی که کشورهای استکباری با انحصارطلبی و تحریم علمی و پزشکی ایران، اجازه واردات تجهیزات پزشکی برای معالجه بیماران کرونایی را ندادند، مجموعه ستاد اجرایی فرمان امام که تحت نظارت مقام معظم رهبری است، توانست واکسن کرونا را تولید کند. مقام معظم رهبری به عنوان شخص اول کشور در برابر دیدگان جهانیان، اقدام به تزریق واکسن ایرانی می‌کنند تا نه تنها در مقام سخن و حرف بلکه در عمل به همگان نشان دهند به دانش و تجربه جوان ایرانی اعتماد دارند.

مسؤولان جمهوری اسلامی باید بدانند راهکار حمایت از علم و دانش در کشور، تنها محصور به سیاست‌گذاری نبوده و نیست. حمایت عملی از تولید ملی و اعتماد و تکیه بر تجربه، علم و ایمان جوان ایرانی مهم‌ترین راهکار برای برون‌رفت از مشکلات کنونی و صعود به قله پیشرفت و توسعه است.

* عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم