روایتگر  سختی‌های مردم‌جنگ‌زده

مرتضی انصاری‌زاده*: عادت کرده‌ایم، عادت کرده‌ایم با تصویرهای قالبی از قاب رسانه‌ها دلخوش باشیم، با دیدن چند دقیقه خبری درباره فلان واقعه احساس کنیم دیگر کارشناس شده‌ایم. راضی شده‌ایم تا گفته شود «جنگ سوریه»، این به ذهن‌مان بیاید که «خب دیگر! کار عربستان و دولت‌های غربی است» اما اگر یکی بپرسد «خب حالا، جنگ که از صفر نمی‌شود شروع شود. از قبل چه زمینه‌هایی وجود داشت؟ مردم سوریه این وسط چه می‌کنند؟ چه تفاوتی میان گروه‌های متعدد مخالف نظام سوریه وجود دارد؟ رابطه این گروه‌ها با بافت جمعیتی سوریه چطور است؟» ناگهان متوجه می‌شویم که چقدر عمق اطلاعات‌مان کم است، البته اگر اطلاعاتی وجود داشته باشد. فاصله گرفتن از یک پدیده اجتماعی برای ارزیابی آن لازم است اما به این شرط که این فاصله گرفتن منجر به بیگانگی نشود. یکی از راه‌های بیگانه نشدن با اتفاقات هم دیدن آدم‌ها و زندگی‌های درون آنهاست. کتاب «اینجا سوریه است» خانم زهره یزدان‌پناه، خواننده را می‌برد به داخل واقعه، بدون واسطه؛ به ملاقات با زنانی که زندگی‌شان از جنگی طولانی و خانمانسوز متاثر شده. متاثر شدن کلمه دقیقی نیست، زندگی‌شان هم‌آغوش جنگ شده، و در گوشه‌گوشه آن رد پایی از جنگ دیده می‌شود؛ از دست دادن سرپناه، فقدان عزیزان، بحران مالی و جست‌وجوی کار و آینده‌ نامعلوم. تلخی‌های کتاب زیاد است اما جوانه‌های زندگی هم دیده می‌شود. زنان قرار نیست تسلیم شوند. با یک سفارش عادی اداری و از کسی که اهل چرتکه انداختن باشد، چنین کتابی پدید نمی‌آید. اگر نویسنده چنین کتابی انتظار داشت از فرودگاه برود هتل و بعد در اتاقی خنک یک به یک مصاحبه‌شوندگان را برایش بیاورند و او هم با سوالاتی رسمی بازی کند، هیچ وقت «اینجا سوریه است» به وجود نمی‌آمد. کسی که می‌خواهد روایتگر مرارت‌ها و سختی‌های جمعیتی باشد باید میزانی از آن را بچشد و سفره خود را از آنها جدا نکند. جدا از خاطرات و گفته‌های راویان، نویسنده این کتاب می‌تواند یک کارگاه تجربه‌نگاری و مردم‌شناسی بگذارد و تعریف کند که چه کارهایی کرده تا قربانیان جنگ به او اعتماد کنند و از غم‌ها و زخم‌های‌شان برایش بگویند. 

*نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی