گروه اجتماعی: کمبود معلم چالش جدی سال‌های پیش ‌روی آموزش‌و‌پرورش است. سیل بازنشستگان در سال‌های آتی و عدم ساماندهی صحیح نیروی ‌انسانی در سال‌های اخیر، عواملی است که مساله کمبود معلم را پر‌رنگ‌تر کرده است. علاوه بر این، چالش مهم دیگر این حوزه انتشار نیافتن آمارهای دقیق از تعداد معلم‌های فعلی و میزان کمبود معلم در چند سال آتی است، به ‌طوری که مسؤولان بخش‌های مختلف آموزش‌و‌پرورش آمارهای متفاوتی را در مصاحبه‌های خود بیان کرده‌اند. 

 به ‌گفته کارشناسان، اولویت اول دولت سیزدهم در آموزش‌و‌پرورش باید بهبود وضعیت جذب معلم با دید بلندمدت و تلاش حداکثری در استفاده از ظرفیت سایر ارگان‌ها مانند وزارت علوم باشد. در ادامه این گزارش به بررسی عوامل کمبود معلم اعم از بازنشستگی معلمان و عدم ساماندهی صحیح نیروی انسانی پرداخته می‌شود. 

 

* روند بازنشستگی در آموزش‌و‌پرورش

بر اساس گزارش «تحلیل و بررسی وضعیت نیروی انسانی شاغل در وزارت آموزش‌و‌پرورش و پیش‌بینی مشمولان بازنشستگی تا سال ۱۴۰۶» که معاونت امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه آن را تهیه کرده است، جمعیت بازنشستگان آموزش‌و‌پرورش تا سال ۱۴۰۶، ۴۶۳ هزار و ۲۷۲ نفر خواهد بود که حدود ۷۱ درصد از این تعداد، یعنی ۳۲۸ هزار و ۴۲۶ نفر قبل از سال ۱۴۰۲ بازنشسته خواهند شد. همه این اعداد و ارقام نشان‌دهنده شروع بحران بزرگ کمبود معلم در مدارس کشور است. علاوه بر این، مشکلات پراکندگی جمعیت و عدم برنامه‌ریزی آموزش‌و‌پرورش در به‌کارگیری طرح‌های موفقی مانند طرح «روستا مرکزی» سبب تشدید این کمبود شده ‌است. 

 

* عدم ساماندهی صحیح

در برخی مناطق استان‌های تهران، البرز، خراسان رضوی و اصفهان با تراکم بالای دانش‌آموزان مواجه هستیم اما در روستاها و شهرهای کوچک روندی معکوس جریان دارد. 

توزیع نامتوازن جمعیت، آموزش‌و‌پرورش را نیز با عدم ساماندهی مطلوب نیروی انسانی مواجه کرده است. این مشکل در سال‌های آتی که با کمبود معلم نیز همراه است، بسیار خطرآفرین خواهد بود. عدم ساماندهی درست نیروها در مقاطع تحصیلی مختلف هم وجود دارد، به طوری که در مقطع ابتدایی تعداد معلمان کمتری نسبت به مقاطع متوسطه اول و دوم مشغول فعالیتند و این موضوع با توجه به حساسیت‌های آموزشی این مقطع، در فرآیند کلی تعلیم و تربیت 12 ساله دانش‌آموزان در نهاد مدرسه تاثیر خواهد گذاشت. طبق آمار جمعیت دانش‌آموزان در 45 درصد کلاس‌های درس دوره ابتدایی بالای 26 نفر است، یعنی 60 درصد جمعیت دانش‌آموزان دبستانی در کلاس‌های شلوغ درس می‌خوانند. 

 به باور کارشناسان، این توزیع نامتوازن به اقتصاد آموزش‌و‌پرورش ضربه می‌زند. یکی از راهکارها برای بهبود شرایط موجود، بزرگ‌سازی مدارس است که زیرنظام «تامین فضا، تجهیزات و فناوری» سند تحول نیز بدان تأکید می‌کند. ساماندهی فضای آموزشی و حرکت از مدارس کوچک به ‌سوی مدارس متوسط، بزرگ و مجتمع‌های آموزشی از برنامه‌های اقتصادی‌ای است که در سند تحول بنیادین آمده است. 

 خاطرنشان می‌سازد طی سال‌های گذشته طرحی با عنوان «روستا مرکزی» در دستور کار آموزش‌و‌پرورش قرار گرفته است که در آن کلاس‌های چند روستای مجاور، در یک روستا تشکیل و دانش‌آموزان برای تحصیل به آن روستا رفت و آمد می‌کنند. به نظر می‌رسد این طرح با در نظر گرفتن ملاحظات تربیتی و قومی مدلی مناسب برای بزرگ‌سازی مدارس باشد و کمبود نیروی انسانی ناشی از توزیع نامتوازن را تا حد خوبی بهبود بخشد. 

 علاوه بر این، برخی کارشناسان بر این باورند در جذب نیروی انسانی باید به نوسانات جمعیت دانش‌آموزی کشور توجه ویژه داشت. در همین رابطه، کارشناسان با اشاره به روند سینوسی جمعیت دانش‌آموزی تا سال 1420 متذکر می‌شوند که نیروی انسانی باید به‌گونه‌ای ساماندهی شود که تجربه دهه ۷۰ تکرار نشود؛ به عبارت دیگر بعد از 30 سال با تورم نیروی انسانی مواجه نشویم.