گروه ‌بین‌الملل: «امروز روز ایستادگی برای جمهوریت، استقلال، صلح، مردم‌سالاری و همدیگرپذیری است»؛ این بخشی از سخنان «محمد اشرف غنی» رئیس‌جمهوری افغانستان است که دیروز در ولایت «خوست» در جمع بزرگان این ولایت بر زبان آورد و در پی آن از طالبان درخواست کرد ضمن پایبندی به شریعت، وارد مذاکره با دولت افغانستان شود. این سخنان در شرایطی مطرح شده که 2 هفته قبل رئیس‌جمهوری افغانستان با دستان خالی کاخ سفید را ترک کرد و عملا دولت و آینده کشور را گرفتار در مهلکه خودساخته‌ای دید که بیرون آمدن از آن نیازمند دولتی است بسیار قوی‌تر از آنچه تصور می‌شود. البته که دلیل این وضعیت صرفا قدرت‌افکنی طالبان و اطمینان‌خاطر آن از جانب آمریکا نیست، بلکه این استیصال دولت برآیند عملکرد کلی رئیس‌جمهوری است که در این سال‌ها از روی جبر یا اختیار، سیاست‌های تبعیض قومیتی، همسایه‌ستیزی و خودتحقیری را علیه منافع و امنیت ملی افغانستان پیگیری کرده و دولتش یکی از فاسدترین نهادهای سیاسی دهه‌های اخیر در منطقه است. نمود بارز این رویه نیز این است که با وجود تاکیدات مکرر غنی بر عباراتی نظیر «جمهوریت»، «همدیگر پذیری» و «صلح» اما جامعه افغانستان چه طبقات سنتی و چه فن‌سالاران باور دارند اقدام عملی در پس این سخنان نیست. به عبارت دیگر بسیج شکل گرفته مردمی در ولایات مختلف که همانند غنی به دنبال مقابله و محدودسازی طالبان هستند، به این معنا نیست که این مطالبه برآمده از پایگاه اجتماعی رئیس‌جمهور است. واقعیت این است که دولت ضعیف محمد اشرف غنی در این سال‌ها اعتبار خود را هزینه پیشبرد سیاست آمریکا در داخل و محیط پیرامونی افغانستان کرد و اکنون دولت غنی از فقر مشروعیت سیاسی در داخل و اعتبار و اقتدار سیاسی در خارج از مرزها رنج می‌برد. 

 

* فرار از واقعیت، غنی در مسیر ادامه تنش با همسایگان

به گزارش «وطن‌امروز»، محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان دیروز با حضور در ولایت خوست در میان جمعی از ساکنان این ولایت سخنرانی کرد. او در این نشست گفت: «به طالبان می‌گوییم شریعت خدا را بپذیرید و بیایید با هم بنشینیم؛ می‌گویند نه موافقتنامه با آمریکا. آمریکایی‌ها رفتند، حال موافقتنامه را از چه کسی می‌خواهید». او در بخش دیگری از سخنان خود از طالبان خواست به مذاکرات صلح بازگردد. دراز کردن دست دوستی و گفت‌وگو از سوی غنی به طرف طالبان در حالی است که غنی تا پیش از سفر به آمریکا در 26 ژوئن با اغماض صحبت از مصالحه و مذاکره با طالبان به میان آورده بود. غنی در این نشست همچنین در سخنانی تأمل‌برانگیز از طالبان خواست اگر «افغانستان را دوست دارند، به مردم وعده بدهند مداخله بیرونی را نمی‌پذیرند و افغانستان را به دست دیگران نمی‌سپارند». وی افزود: «وعده کنید آب افغانستان را به دیگران نمی‌فروشید، مداخله بیگانگان را نمی‌پذیرید، افغانستان را از چهارراه اقتصادی به یک راه مبدل نمی‌کنید...». این حقیقت که طالبان افغانستان اساسا در این سال‌ها مورد حمایت پاکستان بوده، انکارناشدنی است اما نکته جالب توجه در سخنان غنی این است که او با نادیده گرفتن واقعیت موجود در کشورش، کماکان بر این عقیده استوار است که طالبان صرفا ماهیتی خارجی دارد. ضمن اینکه دولت آمریکا رسما با مذاکره با طالبان مشروعیت سیاسی برای آن قائل شد و آن را از جایگاه یک گروه شبه‌نظامی به یک بازیگر مشروع در عرصه سیاسی افغانستان مبدل کرد. در این مدت طالبان با کشورهای منطقه و فرامنطقه روابط سیاسی برقرار کرده است. علاوه بر اینها سخنان غنی درباره رویکرد طالبان در روابط خارجی نوعی فرار به جلو محسوب می‌شود، چرا که دولت فعلی افغانستان در زمینه توسعه روابط خارجی و ارتقای سطح همکاری با همسایگان یکی از ضعیف‌ترین عملکردهای ممکن را داشته و از آنجا که شخص رئیس‌جمهوری در پیگیری این اشتباه راهبردی ممارست به خرج داده است، اکنون به دنبال این است توپ ناامنی و بی‌ثباتی را به زمین کشورهای منطقه بویژه همسایگان بیندازد. البته در این بین نباید نقش جریان غربگرای افغانستانی را که طی 2 دهه گذشته نقش قابل توجهی در پی‌ریزی سیاست‌های آمریکا و تطهیر جنایات ناتو علیه غیرنظامیان این کشور داشته، در این اشتباه راهبردی نادیده گرفت. این در حالی است که اگرچه ساختار دولت در افغانستان از سال 2001 غربی بوده و همواره همسو با آن عمل کرده اما اثر‌گذاری شخص رئیس‌جمهور افغانستان در دامن زدن به این شرایط نیز انکارناپذیر است. به هر روی بحث موازنه‌گری در روابط خارجی و تنش‌زدایی با همسایگان از الزامات ابتدایی روابط خارجی است. 

 

* بی‌آبرو در داخل

جالب‌تر اینکه غنی در این جلسه با بیان اینکه «۲ سال پیش با نوشتن نامه‌ای به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، خواستار خروج سربازانش (از افغانستان) شده بود»، قصد داشت خود را در مقام رئیس‌جمهوری مقتدر نشان دهد. با این حال هنوز تصویر حضور رئیس‌جمهور افغانستان در پایگاه بگرام در جریان سفر سال 2018 ترامپ به این کشور از یاد نرفته که جایگاه او را در ردیف سربازان آمریکایی پشت سر ترامپ قرار داده بودند و تصویری تلخ و ذلت‌بار از رئیس‌جمهوری افغانستان تداعی کرد. علاوه بر این بازخوردهای آخرین سفر غنی به واشنگتن و دیدار با جو بایدن از سوی افکار عمومی افغانستان حاکی از این است که ارگ‌نشین کابل، در باور مردم کشورش در بهترین حالت همتراز با دیپلمات‌های آمریکایی و مامور انجام فرامین بایدن است. غنی در شرایطی برای دیدار با رئیس‌جمهور آمریکا به کاخ سفید رفت که طالبان بیش از 107 شهرستان را تحت کنترل داشت و بیشتر از 150 شهرستان نیز در وضعیت درگیری قرار داشت. با این حال بایدن در این دیدار صراحتا اعلام کرد «این مردم افغانستان هستند که باید درباره آینده کشورشان تصمیم بگیرند» و در مقابل، غنی گفت «به تصمیم بایدن برای خروج از افغانستان احترام می‌گذاریم و ما افغانستانی‌ها باید با پیامدهای این موضوع به تعامل بپردازیم». در این بین رسانه‌ها و نخبگان افغان با انتقاد از سفر غنی و هیات همراهش به آمریکا در آن مقطع زمانی، آن را مایه شرمساری و خفت مردم شجاع افغانستان عنوان کردند. برخی کاربران این سفر را گزارش‌دهی رعیت به ارباب توصیف و مقامات افغانستانی را گماشته‌های آمریکا معرفی کردند. 

 

* مقابله با وحدت ملی

بخش دیگر سخنان رئیس‌جمهور افغانستان در دیدار با بزرگان ولایت «خوست» خطاب به مردم افغانستان بود. او در این سخنان از مردم خواست «برای حفظ جمهوریت و صلح ایستادگی کنند»؛ تاکیدی که شاید یکی از متناقض‌ترین مواضع رئیس‌جمهور افغانستان است. واقعیت این است که دامن زدن به تنش‌ها و تبعیض قومی در افغانستان یکی از برچسب‌هایی است که همواره با غنی همراه خواهد بود. تمرکز خواسته یا ناخواسته او بر گسترش پشتونیزم، محدود کردن هزاره‌ها تا جایی که آنها برای ممانعت از نسل‌کشی قوم خود (هزاره‌ها) به نهادهای بین‌المللی دادخواه شدند، درکنار قضایایی مثل غائله شهرستان «بهسود» تنها بخشی از اقداماتی است که غنی در جهت گسست وحدت ملی انجام داده است، تا جایی که اکنون در ولایات درگیر با طالبان، بسیج مردمی فارغ از فرماندهی نیروهای دولتی شکل گرفته و جنگ‌سالاران و مجاهدان دهه‌های 80 و 90 میلادی با تجهیز و فرماندهی همشهریان و هم‌ولایتی‌های خود بدون در نظر گرفتن فرامین دولتی و ناامید از هر گونه اقدام جدی آن به سنگر‌سازی و مقابله با طالبان پرداخته‌اند. بر این اساس می‌توان گفت در کنار اشغالگری آمریکا و ناتو که به گسترش تروریسم در افغانستان منجر شده، آنچه این کشور را به این ورطه از عدم ثبات و تزلزل سوق داده، عملکرد دولتی است که به دلیل فساد ساختاری و درونی، از ضعف جدی در طرح‌ریزی و پیگیری برنامه‌های کلان رنج می‌برد؛ دولتی فقیر و ضعیف که سال‌ها کلید حل مشکل را در خارج از افغانستان جست‌وجو می‌کرد.

***