اعتراف در دقیقه90   

بخشی از گزارش وزیر امور خارجه در هفته‌های پایانی دولت را می‌توان اعترافی تلخ از سوی دولت مبنی بر خوش‌خیالی پیرامون سرمایه‌گذاری غربی‌ها در روزگار برجامی دانست؛ اعترافی دیرهنگام که البته در زمان خود، گوش شنوایی در دولت برای شنیدن نصایح منتقدان وجود نداشت. ظریف در بخش پایانی بیست‌و‌دومین گزارش ۳ ماهه به مجلس با اشاره به لزوم توازن ارتباط با شرق و غرب نوشت: «اگر درباره ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و از یک سو با خوش‌خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم و از سوی دیگر از همه امکانات برجام برای ایجاد منافع اساسی اقتصادی برای همه کنشگران - به شمول شعبات خارجی شرکت‌های آمریکایی- بهره برده بودیم، هم دوستان‌مان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهای‌مان نمی‌کردند و هم ترامپ برای فشار حداکثری با مانع جدی سرمایه‌داران جهانی - از جمله در داخل آمریکا- مواجه می‌شد».

این ادعاها در حالی مطرح می‌شود که با بازخوانی پیشامدهای 6 سال گذشته (از زمان انعقاد برجام در سال 94)، بیشترین تقصیر در کوتاهی‌‌های ذکرشده متوجه دولت و سیاست‌‌های اعمالی آن است. دولت در رویه‌‌های سیاست خارجه‌‌اش- چه حین برجام و چه بعد از آن- بیشترین ضربه را به توازن در ارتباطات جمهوری اسلامی ایران با غرب و شرق وارد کرد. از نمودهای این سیاست اشتباه می‌‌توان به روابط با چین اشاره کرد؛ به‌رغم همکاری‌های پکن در دوران تحریم با ایران، برخی قراردادهای نفتی از جمله پروژه‌هایی که چینی‌ها در میادین نفتی ایران در دست داشتند ملغی شد و تلاش ویژه‌ای برای پر کردن خلأ چین با کشورهای اروپایی انجام گرفت. اتفاق مهم این مقطع ماجرای سفر شی‌جین پینگ به تهران در سال ۹۴ است که به رغم امضای ۱۷ سند همکاری دوجانبه، نقطه تغییر مهمی در روابط تهران- پکن بود و دوران جدیدی را آغاز کرد که می‌توان به آن عنوان دوران رکود یا سردی نسبت‌ به دوره قبل اطلاق کرد. بر اساس برخی اظهارنظرها، در همان زمان هم چین پیشنهادات چشمگیری برای سرمایه‌‌گذاری روی میز گذاشته بود که توسط دولت جدی گرفته نشد. دلیل این امر هم چشم‌انتظاری دولت برای ورود شرکت‌‌های غربی به ایران بود. تجربه نشان داد شرکت‌‌های آمریکایی اصلا ورودی نکردند و شرکت‌‌های اروپایی نیز پس از خروج آمریکا از برجام بر سر تعهدات خود نمانده و ایران را ترک کردند. از مهم‌ترین شرکت‌‌های اروپایی که این کار را انجام داد، می‌‌توان به شرکت نفتی توتال اشاره کرد. درباره روسیه نیز اتفاقات مشابهی رخ داد و برخی پیشنهادات این کشور برای افزایش تعاملات ۲ کشور با بی‌‌اعتنایی دولت روبه‌رو شد. به‌‌ طور مثال بعد از خروج آمریکا از برجام، پیشنهاد سوئیفت روسی توسط دولت جدی گرفته نشد؛ چون دولتی‌ها منتظر گشایش از سمت تروئیکای اروپا بودند که آن هم نتیجه‌‌ای به همراه نداشت. 

سیاست دولت در کنار گذاشتن همکاری با شرق و حتی برخی دوستان منطقه‌‌ای در حالی پی‌‌ گرفته شد که در همان زمان رهبر معظم انقلاب استراتژی نگاه به شرق را مطرح کردند. در قالب این سیاست علاوه بر ارتباطات راهبردی که با شرق شکل می‌گرفت، می‌شد ابزاری برای گرفتن امتیازات بیشتر از غرب ایجاد کرد که دولت از آن غافل شد و در نتیجه‌‌ اجرای این سیاست‌‌های اشتباه، هم ارتباط با متحدان سابق‌‌مان دچار چالش شد و هم سایه‌‌‌‌ فشار حداکثری روی کشور بیشتر شد تا منافع ملی ایران بیش از پیش در معرض تهدید قرار گیرد.