اشکان صدیق: حجت‌الاسلام والمسلمین علی حکیمی، از علمای صاحب اندیشه و اهل قلم خطه خراسان، چهارشنبه گذشته در 78 سالگی دارفانی را وداع گفت و به دیدار پروردگار شتافت. رهبر معظم انقلاب با صدور پیامی ضمن تسلیت وفات این عالم جلیل‌القدر، «آزادگی»، «سلامت نفس» و «پرهیزکاری» را ۳ خصیصه اخلاقی و رفتاری حجت‌الاسلام علی حکیمی معرفی و برای ایشان از درگاه خداوند متعال رحمت و رضوان الهی مسألت کردند. حجت‌الاسلام ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور منتخب نیز در پیام جداگانه‌ای، حجت‌الاسلام علی حکیمی را به خاطر وقف عمر خویش در راه گسترش معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام و تربیت شاگردانی کوشا ستود و این ضایعه را به حوزه‌های علمیه مشهد تسلیت گفت. 

این استاد و پژوهشگر علوم اسلامی متولد ۱۳۲۲ در مشهد بود و پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی به مدرسه عالی نواب رفت و نزد اساتیدی همچون ادیب نیشابوری، آیت‌الله حاج‌میرزا احمد مدرس، آیت‌الله حاج‌‌شیخ مجتبی قزوینی و آیت‌الله وحید خراسانی تلمذ کرد. او برادر علامه محمدرضا حکیمی و از شاگردان مرحوم آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی، عالم مکتب معارف خراسان بود و در تألیف دایره‌المعارف «الحیاه» همراه با برادران خود علامه محمدرضا حکیمی و حجت الاسلام محمد حکیمی همکاری کرد. 

 

* شاگرد مکتب حاج‌شیخ مجتبی قزوینی

استاد علی حکیمی در زندگینامه خودنوشتش تاکید می‌کند رضایتی در نوشتن شرح حال خود ندارد و بیشتر مایل است به بهانه این موضوع، به شرح حال اساتید خود بپردازد. آن طور که از بیان ایشان استنباط می‌شود، یکی از اساتیدی که بیشترین تاثیر را بر شاکله علمی و اخلاقی استاد علی حکیمی داشته، آیت‌الله حاج‌ شیخ مجتبی قزوینی بوده است؛ عالمی که پرچمدار زهد و وارستگی و علم در حوزه علمیه آن روزگار مشهد بود. از باب همان جمله مولوی که گفت «خوش‌تر آن باشد که سر دلبران/ گفته آید در حدیث دیگران»، بهتر است برای آشنایی با شخصیت اعجاب‌برانگیز حاج‌ شیخ مجتبی قزوینی نگاهی داشته باشیم به سخنان حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای درباره ایشان. رهبر حکیم انقلاب دی‌ماه 77 در دیدار اعضای کنگره بزرگداشت صدرالمتألهین درباره شخصیت آیت‌الله حاج‌ شیخ مجتبی قزوینی فرموده‌اند: «حاج شیخ مجتبی مرد بسیار مُلایی بود. هم مُلا بود، هم علاوه بر مُلایی از لحاظ قوت شخصیت، بنده غیر از امام- واقعا اینی که عرض می‌کنم، بارها این را گفته‌ام- هیچ‌کس را در این معممین که من باهاشان معاشر بودم، به قوت شخصیت حاج ‌شیخ مجتبی ندیدم! یک چیز عجیب غریبی بود. ما یکی دو سه سال بعد از برگشتن از قم البته، توفیق پیدا کردیم با ایشان معاشرت کردیم از نزدیک؛ تا سال ۴۶ که ایشان فوت کرد. بله! حسابی حس کردم وجود او را؛ خیلی مرد فوق‌العاده‌ای بود حاج‌ شیخ مجتبی؛ خیلی! آن شخصیتش بود که همه را مقهور می‌کرد. در مشهد هر کسی با ایشان آشنا بود احترام برای ایشان قائل بود؛ من دیده بودم جلسه‌ مشترک ایشان و بسیار از علما و معاریف مشهد را؛ وقتی ایشان یک حرفی می‌زد، یک چیزی می‌گفت، همه به طور خواه ناخواه مقهور بودند؛ این‌جوری بودند ایشان. این آقای آمیرزا جواد آقا و اینها که در مقابل ایشان مثل شاگرد؛ برخوردشان برخورد شاگرد بود؛ برخورد مرید و شاگرد، اینجوری. حاج شیخ مجتبی چیز عجیبی بود... در همه چیز وارد بود. یعنی آدمی بود که فلسفه خوانده بود. نه اینکه حالا همین‌طور فقط پیش آقامیرزا مهدی- مثلا فرض کنید- اصفهانی یک چیزی خوانده باشد، نه!... اعجوبه‌ا‌ی بود. اهل علوم غریبه و اینها هم بود. همه چیز هم بلد بود یعنی واقعا از آن آدم‌هایی که شنیدیم. گفت:

به مصر رفتم و آثار باستان دیدم

هر آنچه شنیدم به داستان دیدم

یعنی آن که واقعا ما دیدیم، آنی که آدم می‌شد ببیند، آقا شیخ مجتبی بود». 

مرحوم استاد علی حکیمی نیز درباره شیخ مجتبی قزوینی اینگونه می‌گوید: با ایشان پیش‌تر‌ها اخوی بزرگ آشنا شده بود و در درس‌های ایشان شرکت کرده بود، با توصیه اخوی، بنده نیز خدمت حاج شیخ رفتم. ایشان در آن دوره درس اخلاق و معارف داشتند. من در این درس شرکت می‌کردم و چنانکه به یاد دارم، ایشان از جلسات نخستین درسی، آیات و احادیث تفکر و تعقل را می‌خواندند و بر ضرورت این اصل، برای طلاب در سیر طلبگی تاکید داشتند. از ویژگی‌های دیگر این استاد بزرگ این بود که سلسله‌مراتب را رعایت نمی‌کرد و بر پایه احساس تکلیف و وظیفه (بویژه نسبت به طلابی که تازه وارد حوزه شده بودند) درس‌های بسیار پایینی را نیز عهده‌دار می‌شد. باری! مرحوم شیخ استاد قزوینی به شاگردان‌شان ۲ درس می‌دادند: درس ملا شدن که آسان است و درس آدم شدن که دشوار است. در این جهت ایشان سخنی را نیز از استاد بزرگوارشان حضرت سیدموسی زرآبادی نقل می‌کردند. آری! این حالات از سال‌ها ریاضت و عبودیت ریشه می‌گیرد و بر نفی خود و خودخواهی‌ها استوار است و نشانه کمال اخلاص و تواضع این مربی بزرگ است. استاد علی حکیمی به طرق موثق و معتبر، کرامات و امور خارق العاده‌ای نیز از آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی نقل می‌کند که پرداختن به آن مجال دیگری می‌طلبد. 

 

* استاد حکیمی و تأثیر معنوی بر حزب‌الله لبنان

یکی از بزرگ‌ترین افتخارات استاد علی حکیمی، همکاری در نگاشتن دایره‌المعارف سترگ حدیثی الحیات است؛ کتابی ۱۲ جلدی به زبان عربی، نوشته محمدرضا، علی و محمد حکیمی که آغاز نگارش آن در سال ۱۳۵۳ بوده و آخرین جلد آن سال ۱۳۹۴ منتشر شد. هدف نویسندگان، ارائه سیمای اسلام و تشیع، بر محور عدالت اجتماعی و آزادگی فردی بوده و منبع اصلی خود را قرآن و حدیث دانسته‌اند.

پایگاه اطلاع‌رسانی الحیات، وابسته به بنیاد علمی - فرهنگی الحیات (نشر آثار علامه محمدرضا حکیمی) در گزارشی به جریان دیدار نماینده سیدحسن نصرالله با علامه محمدرضا حکیمی پرداخته است. محتوای این گزارش حکایت از آن دارد که فرماندهان و اعضای حزب‌الله لبنان سال‌ها قبل از تشکیل این مجموعه، با آثار علامه محمدرضا حکیمی، اندیشمند برجسته و از نویسندگان کتاب الحیات مأنوس بوده‌اند و از این مجموعه بزرگ حدیثی تاثیرات زیادی پذیرفته‌اند.

در این گزارش آمده است: آقای سیدعبدالله صفی‌الدین، نماینده حماسه‌بان بزرگ شیعی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن نصرالله لبنانی، در دیدار علامه محمدرضا حکیمی، در منزل ایشان (تهران) که از سوی آقای سیدحسن نصرالله برای استاد علامه پیام آورده بود، در سخنان خود چنین گفت: «به یاد دارم از سال‌هایی چند قبل از تشکیل حزب‌الله لبنان، در سن 18- 17 سالگی، در لبنان، اجتماعاتی با بچه‌های مذهبی داشتیم که در آن هیات‌ها، در مسجدها یا حسینیه‌ها، دور هم جمع می‌شدیم و کتاب‌های حضرتعالی و مهم‌تر از همه الحیات، الگوی ما بودند. همان مجموعه از برادران که با آن کتاب‌ها مأنوس بودند و با آنها خودسازی می‌کردند، الان در رأس مسؤولیت‌های حزب‌الله هستند. بدین وسیله شما نیز در فتح حزب‌الله و شکست تاریخی اسرائیل شریک هستید و نقش دارید!»

بنا بر این نقل، نه ‌تنها علامه محمدرضا حکیمی، بلکه برادران ایشان از جمله استاد علی حکیمی را نیز که از نویسندگان و گردآورندگان کتاب شریف‌الحیات بوده، باید در ثواب کاشت شجره طیبه حزب‌الله لبنان و پیروزی‌های این جمعیت مجاهد شریک دانست. بر روان پاک این عالم اندیشمند، درود و رحمت الهی باد!