آیت‌الله محسن مجتهد شبستری*: ذی‌الحجه یکی از ماه‌های ممتاز و شریف قمری است. نظر به اینکه قسمت عمده اعمال حج تمتع در بیت‌الله‌الحرام در این ماه برگزار می‌شود، لذا به این نام، نامیده شده و از فضیلت بسیاری برخوردار است. ۳ مناسبت بزرگ یعنی روز عرفه، عید قربان و عید غدیر در این ماه قرار دارد که بر عظمت این ماه افزوده است. 

روز نهم ذی‌الحجه روز عرفه است که حجاج در عرفات حاضر می‌شوند و از ظهر روز نهم تا غروب آن روز در عرفات توقف می‌کنند و بعد از غروب به سمت مشعرالحرام حرکت می‌کنند. در آن چند ساعتی که در عرفات حضور دارند با خواندن ادعیه وارده، بویژه دعای امام حسین(ع) که در کنار جبل‌الرحمه قرائت فرمودند، حجاج معرفت بیشتری پیدا می‌کنند و روحانیت و معنویت خاصی برای آنها حاصل می‌شود؛ دعایی که با حمد خداوند شروع می‌شود «اَلْحَمْدُ لله الَّذی لَیْسَ لِقَضآئِهِ دافِعٌ وَلا لِعَطائِهِ مانِعٌ». امام حسین(ع) نعمت‌هایی که خداوند به انسان عطا فرموده است را یادآوری می‌کند و در آخر ‌طلب رحمت و غفران الهی دارد. دعای عرفه امام حسین(ع) بسیار «عالیه‌المضامین» است؛ از جمله فقرات آن «مَتی غِبْتَ حَتّی تَحْتاجَ اِلی دَلیلٍ یَدُلُّ عَلیْکَ وَمَتی بَعُدْتَ حَتّی تَکُونَ الاْ ثارُ هِیَ الَّتی تُوصِلُ اِلَیْکَ» است. حضرت می‌فرمایند: «تو کی غایب بوده‌ای تا دلیلی ما را به حضور تو برساند و کی دور بوده‌ای تا این آثار بخواهند ما را به تو برسانند».

کی رفته‌ای ز دل که تمنا کنم تو را/ کی گشته‌ای نهفته که پیدا کنم تو را

دعای عرفه در آخر نیز یک جمله دارد «عَمِیَتْ عَیْنٌ لا تَراکَ عَلَیْها رَقیباً» کور باد آن چشمی که تو را دیده‌بان خود نبیند. 

حجاج با انجام اعمال و دعای عرفه عرفان و معرفت بسیار پیدا می‌کنند اما اگر کسی در عرفات هم نباشد و اعمال روز عرفه را به جا آورد و دعای سیدالشهدا را بخواند، اجر و فضیلت فراوانی دارد. اگر با توجه بخواند، مراتب عرفان و توحیدش قوی می‌شود. 

چند سال است که متداول شده دعای عرفه در برخی مساجد و محافل سراسر کشور دسته جمعی خوانده می‌شود و بسیار ارزشمند است. انسان باید با خواندن این دعاها، توسلات و توجهات نسبت به ذات ربوبی معرفتش بیشتر شود. بنابراین این دعا و این روز به این دلیل به نام «عرفه» نامگذاری شده که بر اثر توجه به پروردگار عرفان و معرفت‌الله بیشتر حاصل می‌شود. 

اما در باب عید قربان، این عید یکی از ۲ عید بزرگ اسلامی است و مانند عید فطر، برای تمام مسلمانان جهان روز بزرگی است. در قنوت این نماز می‌خوانیم «اَلَّذى جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عیدا» عید قربان، عید توحید و ربوبیت است. بویژه با یادآوری مقام تسلیم، ایثار و عبودیت حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) در آن روز، لازم است که مقام سلم و رضا در انسان تقویت شود. همان‌طور که در عید فطر ۲ برنامه ادای حق‌الله و حق‌الناس برای مسلمین مشخص شده است، بهتر این است که نماز عید به صورت جماعت اقامه شود تا وحدت مسلمانان بیشتر تجلی یابد. 

در عید قربان نیز این دو برنامه هست، نماز عید که مانند عید فطر فضیلت دارد و یاد پروردگار و ادای حق‌الله مورد تأکید قرار گرفته است. وظیفه دوم ذبح قربانی است؛ البته برای کسانی که به حج مشرف شدند، قربانی کردن در آن روز واجب است اما برای افرادی که مشرف نشدند، مستحب است و بهتر است افراد متمکن مستقلاً یک چهارپایی ذبح کنند و گوشت آن را بین فقرا و نیازمندان تقسیم کنند. برای کسانی که توانایی خرید این حیوانات را ندارند، مستحب است با مشارکت چند نفر این عمل خداپسندانه را انجام دهند و گوشت آن را میان مستمندان تقسیم کنند، بویژه در وضعیت گرانی فعلی، این عمل ثواب بیشتری دارد و قطعاً پاداش الهی بیشتری به همراه خواهد داشت. 

در مسیر قربانی کردن حضرت اسماعیل(ع) شیطان وساوسی را به حضرت ابراهیم القا و تلاش کرد حضرت را از مسیر حق منحرف کند اما حضرت ابراهیم(ع) بر این وساوس فائق آمد. امروز هم ما باید بر وسوسه‌های متعدد شیطانی غلبه کنیم تا در مسیر رشد و قرب الهی توفیق داشته باشیم. اگر انسان علاوه بر اعتقاد به وجود و ذات خداوند به ربوبیت الهی نیز معتقد بود و متوسل به صفاتی مثل علام‌الغیوب، ستار‌العیوب و غفار‌الذنوب بود و بداند تمام اختیارات عالم اعم از عدم و وجود، سلامت و مرگ و حیات ما، روزی و کم روزی بودن ما دست پروردگار است، اگر انسان به این صفات جمال و کمال پروردگار معتقد شود، در مقابل پروردگار تسلیم محض می‌شود. اگر عزیزی از دست داد، معتقد می‌شود که خداوند امانتی داده بود و از دست من گرفت و صبر می‌کند. اگر خداوند مالی نصیب او کرده بود و خسارتی را متحمل شد، معتقد می‌شود این مال امانت خداوند بود و بالاخره یک روزی از دست می‌رفت، لذا ناراحت نمی‌شود. بنابراین انسان اگر اعتقاد به صفات جمال و جلال پروردگار داشته باشد، قطعا در مقابل مقدرات پروردگار تسلیم می‌شود و وساوس شیطانی بر او مسلط نمی‌شود. ایمان که قوی شد، قطعاً قدرت شیطان ضعیف می‌شود و این است سرالاسرار عید با عظمت قربان و آن سیره و منش الگو که حضرت ابراهیم برای تمام موحدان عالم به یادگار گذاشت. 

*عضو مجلس خبرگان رهبری