گروه سیاسی: همکاری‌‌های نظامی ایران با قدرت‌‌هایی نظیر چین و روسیه حلقه‌‌ گمشده‌‌ای در روابط بین جمهوری اسلامی و این دو کشور بود. تحولات اخیر، نشان از تغییر این معادله به طور خاص راجع به روسیه دارد. دی‌ماه 98 رزمایش بزرگ دریایی ایران، روسیه و چین، بازتاب گسترده‌‌ای در رسانه‌‌ها داشت. پس از آن نیز همکاری‌‌ها و مانورهای مشترکی مانند مانور مشترک ایران و روسیه در بهمن‌ماه گذشته در اقیانوس هند، انجام شد. در آخرین نمود از این همکاری‌‌ها ۲ کشتی جنگی ایرانی سهند و مکران در رژه دریایی روز نیروی دریایی ارتش روسیه در سن‌پترزبورگ حضور پیدا کردند. 

به گزارش «وطن‌امروز»، امیر دریادار «حسین خانزادی» فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که روز شنبه وارد سن‌‌پترزبورگ روسیه شد، حضور ناوهای ایرانی در خلیج فنلاند در شرقی‌‌ترین بخش دریای بالتیک را یک رویداد تاریخی خواند. بر اساس گزارش پرس‌تی‌وی، وی این اظهارات را در بدو ورود به سن‌پترزبورگ برای شرکت در جشن رژه دریایی نیروی دریایی ارتش روسیه مطرح کرد. وی که به دعوت رسمی ژنرال سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه به این کشور سفر کرده، قرار است به عنوان میهمان ویژه در مراسم رژه روز نیروی دریایی روسیه شرکت کند. ناوشکن ایرانی «سهند» و ناو پشتیبان آن «مکران» پیش از این برای حضور در این مراسم وارد خلیج فنلاند و بندر سن‌پترزبورگ شده‌اند. خانزادی در ادامه تاکید کرد، این دو ناو ایرانی که از ماه‌ها پیش از این، ماموریت خود را آغاز کرده بودند اکنون به آب‌‌های خلیج فنلاند و بندر سن‌پترزبورگ رسیده‌اند. گفته می‌‌شود ناوبندر مکران به دلیل عمق کم محل رژه و بزرگی این یگان شناور در دلتای ورودی رودخانه نوا (خلیج فنلاند) در فاصله ۲۵ مایلی محل رژه استقرار خواهد یافت. 

فرمانده نیروی دریایی ارتش تاکید کرد، طی این سفر دریایی طولانی، ناوهای ایرانی وارد آب‌های استراتژیک جهان شدند؛ چیزی که کاملا بی‌‌سابقه بود. خلیج فنلاند از شمال به فنلاند و از جنوب به استونی و در شرق نیز به سن‌پترزبورگ امتداد می‌یابد. امیر خانزادی افزود: حضور ناوهای سهند و مکران در خلیج فنلاند رویدادی تاریخی است. این موفقیت به معنی باز شدن دروازه‌های دریای شمال و فنلاند به روی ناوگان دریایی ایران است. 

گفتنی است رژه بزرگ دریایی نیروی دریایی ارتش روسیه به مناسبت سالروز تشکیل این نیرو از روز گذشته با حضور نمایندگان برخی کشورها از جمله ایران آغاز شد. 

پیش از این، در هفته گذشته حضور چشمگیر شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان ایرانی در نمایشگاه بین‌المللی هوا فضای روسیه (ماکس 2021) نیز مورد توجه کارشناسان و رسانه‌‌ها قرار گرفته بود. ایران به‌‌رغم محدودیت‌‌ها، فعال‌‌ترین و قوی‌‌ترین قسمت را در نمایشگاه ماکس به خود اختصاص داده بود و نمایندگان بیش از 30 شرکت ایرانی در این نمایشگاه شرکت داشتند. 

 

* تأمین منافع ملی با همکاری دو جانبه 

با اتفاقات چند سال گذشته بویژه در ۲ سال اخیر، بسیاری از تحلیگران ایرانی و روس معتقدند یک ائتلاف نظامی بین ۲ کشور در حال شکل‌‌گیری است؛ ائتلافی که می‌‌تواند مانند سدی در مقابل حضور ایالات متحده باشد. 

روسیه و ایران که از مدت‌‌ها قبل درصدد گسترش روابط در حوزه‌‌ امنیتی و دفاعی بوده‌‌اند، در چند ماه اخیر دست به تقویت بیش از پیش همکاری‌‌های‌شان زده‌‌اند. یکی از دلایل افزایش این همکاری‌‌ها را می‌‌توان انقضای تحریم‌‌های سازمان ملل بر خرید تسلیحاتی ایران از کشورهای خارجی در اکتبر/ مهر سال گذشته دانست. 

گفت‌‌وگو برای همکاری‌‌های نظامی ۲ کشور از تابستان 1398 آغاز شد. طبق گزارش‌‌ها ۲ طرف توافقاتی را برای ارتقای چنین روابطی امضا کردند، سپس مرداد 1399 یک هیات بزرگ نظامی به مسکو رفت تا شرایط را برای مشارکت ایران در مانور نظامی قفقاز آماده کرده و پیرامون مراحل بعدی شکل‌‌گیری یک اتحاد نظامی به گفت‌‌وگو بنشیند. به ‌‌گفته برخی منابع، ۲ طرف توافق کردند تمرینات دریایی نظامی منظمی نه‌‌تنها در دریای خزر، بلکه در خلیج‌فارس و تنگه هرمز داشته باشند. 

نگرانی‌‌های ایالات متحده آمریکا پیرامون همکاری‌‌های نظامی ۲ کشور و خرید سامانه‌‌های نظامی از مسکو توسط ایران به روشنی دیده می‌‌شود. چشم‌‌انداز همکاری ایران و روسیه، ترس مقامات واشنگتن را برانگیخته است. این همکاری راه را برای بیرون راندن ایالات متحده از خلیج‌فارس هموار می‌‌کند. 

از طرف دیگر همکاری‌‌های راهبردی با کشور روسیه که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است، در کنار آورده‌‌های اقتصادی‌‌اش نظیر راهگذر شمال- جنوب و همکاری‌‌های بیشتر اقتصادی، می‌‌تواند در زمینه‌‌های نظامی و امنیتی نیز برای جمهوری اسلامی ایران نفع‌‌های بسیاری به همراه آورد. حضور ۲ کشتی جنگی یعنی ناوشکن سهند و ناوبندر مکران در بندر سن‌پترزبورگ و کانال ولگا -که برای نخستین‌بار رخ می‌‌دهد- نویدبخش افزایش هرچه بیشتر برد گشت‌‌زنی دریایی ایران در همکاری با روسیه است. هرچند تقویت این ارتباط و همکاری در دهه‌های اخیر بدون چالش نبوده است. 

روابط و همکاری‌‌های نظامی ایران و روسیه تحت تأثیر عوامل ژئوپلیتیک مختلف اعم از تحولات داخلی و پیرامونی ۲ طرف، مسیری پر فراز و نشیب داشته است. دیپلماسی دفاعی و روابط نظامی ۲ کشور در نیم‌قرن گذشته در چارچوب خرید و فروش سلاح و تجهیزات یا تبادل اطلاعات انجام می‌‌گرفت اما در دهه حاضر تقارن منافع متفاوت ایران و روسیه به صورت تصادفی، آنها را به نوعی همکاری استراتژیک وا داشته است، به‌‌گونه‌‌ای که نیروهای مسلح آنها در کشور دیگری که مرز مشترکی با آن ندارند اقدام به عملیات نظامی مشترک کرده‌اند. 

نگاه راهبردی و مبتنی بر عقلانیت جمهوری اسلامی ایران در روابط با روسیه و تحولات ژئوپلیتیک اثرگذار بر سیاست خارجی روسیه در منطقه و جهان نظیر بحران کریمه، موجبات بسط همکاری‌‌های نظامی ایران و روسیه را فراهم آورده است. این همکاری‌ها موقعیت ژئوپلیتیک ایران را به عنوان یک قدرت منطقه‌‌ای وسعت و استحکام بخشیده و توانسته است به تقویت نقش ایران در پیشبرد سیاست منطقه‌‌ای در جنوب غرب آسیا منجر شود. 

بحران سوریه و ظهور پدیده داعش ماهیت روابط ایران و روسیه را از یک چارچوب منفعل تاریخی نسبت به نقش منطقه‌‌ای یکدیگر، به یک قالب فعال و مبتنی بر همکاری‌‌های منطقه‌‌ای جهت تامین منافع ژئوپلیتیک تغییر داد. 

در حالی‌‌که پیمان‌‌های نظامی موجود در منطقه همچون پیمان امنیتی شورای همکاری کشورهای خلیج‌فارس و همکاری‌های نظامی کشورهای غرب آسیا بویژه همسایگان ایران با ناتو و کشورهای غربی و حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در عراق و افغانستان می‌‌رفت تا به نوعی ایران را به عنوان یک قدرت منطقه‌‌ای در محاق قرار بدهد، عملیات نظامی ایران و روسیه تحت یک نیروی نظامی مرکب و مشترک در سوریه، تشکیل کمیته چهارجانبه اطلاعاتی در عراق و پشتیبانی‌‌های مستشاری، فناوری و مونتاژی در یمن باعث شد نفوذ نظامی ایران در منطقه بیشتر شود. 

همکاری‌‌های دوجانبه ایران و روسیه علاوه بر تقویت گستره‌‌ عملیاتی ۲ کشور در مناطق گوناگون، خواهد توانست به‌‌عنوان سدی در برابر نفوذ آمریکا در منطقه غرب آسیا عمل کند.