کد خبر: 236615تاریخ: 1400/5/16 00:00
فرصتهای سیاست خارجی دولت سیزدهم
گروه سیاسی: سیدابراهیم رئیسی در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری به خطوط اصلی سیاست خارجی دولت خود اشاره کرد. تقویت مؤلفه‌های قدرت ملی، تعامل هوشمند با جهان، رفع تحریم‌ها، ارتقای روابط با همسایگان و یک سیاست خارجی متوازن، مهم‌ترین محورهای بیان‌شده از سوی رئیس‌جمهور در این زمینه بود. دولت سیزدهم در حالی کار خود را در پاستور آغاز می‌کند که وارث سیاست خارجی شکست‌خورده تیم روحانی- ظریف در تمام ابعاد است. مسیر طی شده در سیاست خارجی در 8 سال گذشته البته پیام‌ها و درس‌های مهمی در متن خود دارد که باید به دقت مورد توجه و ملاک عمل دستگاه سیاست خارجی دولت رئیسی قرار گیرد. دولت‌های یازدهم و دوازدهم هم در نگاه مبنایی و هم در رویکرد اجرایی دچار خطاهای فاحشی بودند که خروجی آن موجب بروز یک نارسایی ساختاری در دیپلماسی کشور در حوزه‌های مهم و تاثیرگذاری نظیر توافق هسته‌ای موسوم به برجام شد. دولت روحانی از همان ابتدا در تبدیل کردن سیاست خارجی به امری رقابتی در داخل اهتمام جدی به خرج داد. خطای راهبردی از همان جا آغاز شد که دولت روحانی سیاست خارجی را تبدیل به ابزاری برای کسب امتیاز در رقابت‌های سیاسی، خلق دوقطبی‌های اجتماعی و انتخاباتی و بستری برای تقابل با دیگر نهادها کرد. دود این اتفاق هم در نهایت به چشم خود دولت رفت و ظریف و تیم ایرانی را در میز مذاکرات خلع سلاح کرد. اشتباه حیاتی دیگر تیم روحانی- ظریف این بود که دستگاه سیاست خارجی را به نهادی خدماتی تبدیل کرد که باید بار سیاست داخلی و اقتصاد را به دوش می‌کشید. دولت سیزدهم احتمالا بخوبی دریافته باشد که نباید سیاست خارجی را خرج مسائل داخلی کرد.
* بده بستان یا کسب منافع حداکثری؟
روحانی و ظریف بارها به اشتباه مانیفست سیاست خارجی را بده بستان و معامله‌گری خواندند اما سیاست خارجی و دیپلماسی ذاتا ابزاری است برای کسب منافع کلان ملی در بیرون از مرزهای کشور و اگر هم قرار است دادوستدی انجام شود باید به عنوان اتخاذ یک تاکتیک با آن برخورد کرد نه یک رفتار همیشگی. نتیجه بده بستان دولت روحانی البته برجام ضعیف با یک متن پراشتباه حقوقی بی‌سابقه است. تعدیل و اصلاح این دیدگاه به سیاست خارجی دولت سیزدهم کمک شایانی خواهد کرد.
* واقع‌گرایی یا آرمان‌گرایی؟
دولت روحانی بویژه محمدجواد ظریف تلاش کرد با نگاه آرمان‌گرایانه در روابط بین‌الملل، سیاست خارجی را به پیش ببرد، از همین رو بود که رئیس دستگاه سیاست خارجی دولت قبل با صراحت از مخالفتش با رویکرد رئالیسم و واقع‌گرایی گفت. نتیجه نگاه لیبرال ظریف در تمام سطوح به روشنی در مقابل چشم کارشناسان و حتی حامیانش قرار دارد. ظریف می‌تواند به عنوان شخص حقیقی مخالف یا موافق هر دیدگاهی باشد اما به عنوان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی نمی‌تواند به عنوان کسی که در جغرافیای آشوب‌زده غرب آسیا زندگی می‌کند با یک نظریه مسلط روابط بین‌الملل از بعد جنگ دوم جهانی تا الان مخالفت کند. وزارت امور خارجه دولت حجت‌الاسلام رئیسی بخوبی آگاه است در فضای آنارشیک جهان و خاورمیانه می‌توان با نگاه واقع‌گرایی که نگاهش به کسب تولید قدرت توسط واحدهای ملی است -که رئیس‌جمهور هم پنجشنبه بدرستی به تقویت مؤلفه‌های قدرت ملی در سیاست خارجی اشاره کرد- نتایج بهتر و پایدارتری کسب کند.
* فرصتهای دولت رئیسی
حجت‌الاسلام رئیسی در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری یکی از راهبردهای سیاست خارجی دولت خود را اتخاذ سیاست خارجی متوازن بیان کرد؛ معنای این حرف آن است که یک سیاست خارجی موفق و اصولی باید سبد دیپلماسی خود را گسترده کند تا هنگامی که وارد یک چالش و منازعه بین‌المللی به عنوان یک امر اجتناب‌ناپذیر می‌شود، بتواند گزینه‌های متنوعی در اختیار داشته باشد. این مساله حلقه مفقوده در دولت قبل بود تا جایی که دولت روحانی توسعه روابط با شرق و همسایگان منطقه‌ای و متحدان فرامنطقه‌ای را قربانی همکاری احتمالی با غرب کرد. دولت سیزدهم اگر چه وارث شکست‌های قبلی است اما فرصت‌هایی هم در اختیار دارد. در منطقه غرب آسیا، کاهش حضور نیروهای آمریکایی در منطقه و پیروزی‌های راهبردی متحدان ایران، علاوه بر اینکه کشورمان را در موقعیت برتر قرار داده است، موجب گردش برخی قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای نظیر هندوستان به سمت همکاری با ایران می‌شود و عربستان سعودی هم با درک خلأ آمریکا در منطقه به سمت مصالحه با تهران گام برمی‌دارد. در موضوع هسته‌ای هم امروز با اهرم‌سازی‌هایی که در برابر اهرم تحریمی آمریکا انجام شده، ابتکار عمل در اختیار ایران است. ایران در حالی که مشغول غنی‌سازی 60 درصدی است و برنامه هسته‌ای خود را تثبیت کرده، به یک نقطه آسایش در پشت سر گذاشتن فشار حداکثری آمریکا رسیده و در حال تدارک بستر خنثی‌سازی تحریم‌هاست. امروز این طرف مقابل است که در موقعیت اضطرار قرار دارد و از همین روست که مقامات آمریکایی به‌رغم خط‌ونشان کشیدن‌های هفته‌های قبل و وقفه در مذاکرات وین، بعد از مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری برای آغاز دور هفتم مذاکرات و بازگشت به پای میز مذاکره در گراند هتل اعلام آمادگی کردند. ایران امروز با موقعیت ژئوپلیتیکی که دارد، در کنار قدرت بازدارندگی مناسب و یک نیروی ثبات‌ساز در منطقه- برخلاف آمریکا و متحدانش- گزینه‌های متنوعی برای همکاری دارد. استقبال و دعوت قدرت‌های جهانی و همسایگان از ایران برای عضویت در پیمان‌های مهمی نظیر شانگهای، فرصتهای اقتصادی فراوانی را در اختیار دولت سیزدهم قرار می‌دهد.