سیدحسین موسوی‌انور*: هر چند ماه محرم‌الحرام در فرهنگ شیعه ماه تعظیم شعائر حسینی و سوگواری شهادت امام حسین(ع) و 72 نفر یار باوفای‌شان است و این فضیلت بزرگی برای این ماه قمری بوده و عظمت آن را چند برابر می‌کند، لکن به لحاظ معارف دینی بویژه اعمال عبادی در فقه اسلامی برای تمام ماه‌ها و برخی ایام خاص در طول سال وظایف دینی معین شده است و اکثر این اعمال و رفتار عبادی به صورت مندوب (مستحب) بوده و برای کسب ثواب و تعالی معنوی بندگان یا طی طریق سیر الی‌الله است و عبد با انجام این اعمال مستحب، به تقرب درگاه الهی خواهد رسید و توشه‌ای برای آخرت مهیا می‌کند. 

ماه محرم‌الحرام نیز از این امر مستثنا نیست و اعمالی مستحب بر این ایام از ورود تا خروج این ماه بیان شده است. یکی از اعمال مستحبی خواندن ۲ رکعت نماز است که در هر رکعت بعد از حمد 11 مرتبه سوره توحید خوانده می‌شود. در فضیلت خواندن این نماز و همچنین روزه داشتن روز اول محرم روایات متعددی وجود دارد که این اعمال موجب امنیت می‌شود و کسی که این اعمال را به جا آورد، مانند آن است که در تمام سال بر کار نیک مداومت داشته است. وسائل‌الشیعه ج۵، ص۲۹۴

از جمله اعمال وارد شده در روایات برای شب اول محرم احیا و شب زنده‌داری آن است، مانند احیای شب قدر که موجب غفران و آمرزش گناهان است. همچنین در روایتی از امام باقر(ع) وارد است که هر کسی این روز را روزه بگیرد، خداوند دعایش را به اجابت می‌رساند همان‌طور که دعای زکریا را اجابت کرد. (وسائل‌الشیعه ج۷، ص۳۴۸) البته بنا بر روایت نبوی(ص) برای ایام دیگر مثل روز چهارم محرم نیز روزه گرفتن را دارای چنین مرتبه و ثوابی دانسته‌اند. 

اما شب عاشورا و روز عاشورا دارای ویژگی‌های خاصی است و از جمله آن می‌توان به نماز مخصوص آن شب اشاره کرد که 4 رکعت است و در هر رکعت بعد از سوره حمد، 50 مرتبه سوره توحید خوانده می‌شود و پس از پایان نماز 70 مرتبه سبحان‌الله والحمد لله ولا اله الا‌الله والله اکبر و لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم خوانده می‌شود. (وسائل‌الشیعه ج۷، ص۳۳۹)

لذا دعا و نیایش بسیار مورد سفارش بوده است، بویژه احیاء در کنار مضجع شریف حضرت سیدالشهدا و زیارت آن حضرت و خواندن زیارتنامه بر آن حضرت بویژه زیارت عاشورا که فضیلت غیرقابل تصوری خواهد داشت که بسیار مورد سفارش ائمه هدی(ع) بوده است. همچنین عزاداری بر سیدالشهدا ضمن اینکه دارای ثواب زیادی است، در فقه شیعی جایگاه بلندی دارد و برای آن احکام و آدابی معین شده است، مثلا روزه گرفتن در روز عاشورا کراهت دارد، هر چند بهتر است بدون قصد روزه، تا ظهر چیزی نخورد. و نیز از جمله آداب و اعمال مستحب در آن روز، خواندن سوره توحید - هزار مرتبه- است. 

همچنین سقا بودن و آب دادن بویژه به زائران سیدالشهدا(ع) یا گفتن هزار بار ذکر اللهم العن قتله الحسین(ع)‌ از اعمال مستحب است. 

همچنین در روایات داریم روزه‌داری در اول و آخر ماه محرم مانند دیگر ماه‌های قمری دارای استحباب است.  در پایان باید متذکر شویم ماه محرم به خاطر وقوع فاجعه عاشورا در این ماه، خود تبدیل به یکی از شعائر دینی شده است و مسائلی از فقه مانند نذورات و اعمال دیگر دینی در این ماه کثرت پیدا می‌کند، بنابراین احکام ویژه‌ای را می‌توان برای ماه محرم‌الحرام در نظر گرفت. 

* نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم