گروه فرهنگ و هنر: عزاداری در رثای آزاد‌مردان تاریخ از سال‌های دور برگی از رسم و رسوم زیبای ایرانیان بوده است و اقامه ماتم بر شهدای دشت کربلا در فرهنگ و تاریخ ایرانیان از سابقه‌ای طولانی برخوردار است به طوری که همزمان با فرا‌رسیدن ماه‌های محرم و صفر، دل میلیون‌ها شیعه ایرانی برای عزاداری در سوگ سالار شهیدان می‌تپد. ماه‌های محرم و صفر امسال همانند سال گذشته متاسفانه تحت تاثیر شیوع کرونا قرار دارد و قاعدتا فضای عزاداری‌ها هم تحت تاثیر این فضا قرار می‌گیرد. محرم امسال برای دومین بار متوالی است که با همه محرم‌های سالیان قبل تفاوت دارد؛ محرمی در سایه کرونا و در شرایطی که همه مراسم‌ها باید با رعایت موازین بهداشتی برگزار شود. به واسطه همین شرایط خاص هم هست که باید امسال نیز مانند سال گذشت سنت حسنه روضه‌های خانگی را جدی‌تر گرفت. پویش «روضه‌های خانگی» حرکتی در راستای حمایت از این موضوع است. روضه‌های خانگی سنتی دیرینه و دارای تاریخچه‌ای عمیق در تشیع و ایران‌زمین است که باید احیا شده و توسعه پیدا کند. البته که برگزاری روضه‌های خانگی منحصر به دوران بیماری کرونا نیست، بلکه این بحران سبب شده بتوان بستر مناسب‌تری برای پرداختن به موضوع روضه‌های خانگی پیدا کرد. از سویی بسیاری از مردم به خاطر ابتلا به این بیماری یا دچار بودن به بیماری‌های زمینه‌ای و مسائلی از این دست، امکان حضور در جلسات عمومی دهه اول محرم و بلکه ۲ ماه محرم و صفر را ندارند، لذا باید ایام عزا را در خانه بنشینند. قطعا یکی از بهترین پیشنهادها به این دسته از مردم آن است که از طریق برگزاری روضه‌های خانگی خود را به خیل عزاداران اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام ملحق کرده و خانه خود را حسینیه سیدالشهدا کنند. در مجموع موضوع کرونا را باید یک توفیق اجباری برای جامعه مداحی کشور بدانیم که به خاطر ممنوعیت عزاداری در فضاهای بسته به خاطر ویروس کرونا، رو به سنت‌هایی قدیمی مداحی و عزاداری همچون روضه‌های خانگی، عزاداری محدود در کوچه‌ها و چهارپایه‌خوانی می‌آورند تا به هر نحوی شده پرچم عزای سالار شهیدان برافراشته بماند.  اما در باب احیای روضه‌های خانگی باید گفت سال گذشته از سوی مداحان مطرحی چون مهدی رسولی اتفاقات زیبایی رقم خورد و این مداح مطرح در کوچه پس کوچه‌های زنجان برای 20، 30 نفر مستمع روضه‌خوانی کرد و از سوی دیگر حاج‌محمود کریمی هم در دهه نخست محرم به مدیحه‌سرایی و روضه‌خوانی در کوچه‌های مختلف شهر تهران پرداخت و به تبع این اتفاق سایر مداحان نیز به احیای سنت روضه خانگی در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهرها پرداختند و طبق شنیده‌ها امسال نیز بسیاری از مداحان برنامه‌های متنوعی را برای احیای روضه‌های خانگی در نظر گرفته‌اند. سنت چهارپایه‌خوانی هم سال گذشته به طور ویژه توسط مداحان احیا شد، اگر درباره سنت اصیل چهارپایه‌خوانی بخواهیم به طور خلاصه بگوییم باید به این نکته اشاره کرد که چهارپایه‌خوانی یکی از سنت‌های ریشه‌دار ایرانیان است که تا قبل از شیوع کرونا صرفا در ایام عزاداری در بازار تهران و همچنین برخی مناطق شهرهای مختلف برگزار می‌شد؛ زمانی که خبری از بلندگو در هیأت‌ها نبود، برای اینکه صدای مداح به گوش همه برسد و همه عزاداران بتوانند چهره او را ببینند، مداح روی چهارپایه‌ای می‌ایستاد و مردم دور او جمع می‌شدند و مداح روضه‌خوانی را آغاز می‌کرد. از سویی بسیاری از مداحان معتقدند چهارپایه‌خوان آخرین درجه‌ای است که هر مداح و روضه‌خوانی به آن می‌رسد. در میان چهارپایه‌خوانان نامدار تهران اسامی افرادی مثل حاج‌اکبر خلج، حاج‌حسین تهرانی و شاه‌حسین بهاری و احمد دلجو به چشم می‌خورد. 

 

* چهارپایه خوانی هنری اصیل است

 

حاج‌هادی کمالیان از چهارپایه‌خوانان قدیمی و از مداحان پیشکسوت است که سال‌هاست در هیات جوادالائمه تهران به مدیحه‌سرایی می‌پردازد. او در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» در اهمیت احیای سنت چهارپایه‌خوانی اینچنین گفت: در ۲ سالی که به بهانه ویروس کرونا سنت‌هایی چون «چهارپایه‌خوانی» و «روضه‌های خانگی» احیا شده‌، جامعه دلسوز مداحی جانی دوباره گرفته است و بدون‌شک ثمرات این احیا در سال‌های آینده خود را نمایان می‌سازد. وی ادامه داد: یکی از دغدغه‌های شخصی بنده طی سالیان گذشته فراموشی سنت‌های اصیل مداحی بوده است؛ سنت‌هایی که با فراموشی آنان شاهد نابودی یک فرهنگ اصیل خواهیم بود. اما انگار حکمت خداوند اینگونه بود که با شیوع ویروس منحوس کرونا شاهد احیای سنت‌های زیبای مداحی برای اهل‌بیت(ع) باشیم. البته بنده همانند همه مداحان آرزومندم هرچه سریع‌تر کرونا از جامعه رخت بربندد و در شرایط پساکرونا هم شاهد برپایی سنت‌های قدیمی در مراسم‌های عزاداری ماه‌های محرم و صفر باشیم.  کمالیان در ادامه خاطرنشان کرد: در واقع چهارپایه‌خوانی کار هر مداحی نیست، زیرا چهارپایه‌خوانی علاوه بر نیاز به داشتن صدایی خوش و داشتن مهارت مداحی، نیازمند این است که فرد بتواند روضه خود را در عرض 10 تا 15 دقیقه بخواند و در این مدت کم عزاداران را به شور برساند. از سویی چهارپایه‌خوانان معمولا از میان پیشکسوتان مداحی و روضه‌خوانی هر هیأت انتخاب می‌شوند. همچنین چهارپایه‌خوان باید کلام و بیانی گیرا داشته باشد، چون باید در مدت کوتاهی که روی چهارپایه می‌ایستد، از مقدمه به اوج روضه و شعر برسد. مداح باید مخاطب‌شناس باشد و در سریع‌ترین زمان ممکن افراد را به اوج و شور نهایی برساند و در کمترین زمان حرف اصلی را به هدف برساند. 

وی در پایان گفت: شاید بهترین وصف از چهارپایه‌خوانی را حاج‌قاسم رضایی از مداحان اهل‌بیت(ع) بیان کرده است زیرا این مداح پیشکسوت، چهارپایه‌خوانی را فراتر از یک هنر می‌داند و اینگونه درباره چهارپایه‌خوانی می‌گوید: «بسیاری از آوازها و ترانه‌ها و شعارهای انقلابی ما در اوایل انقلاب نشأت گرفته از نوحه‌های روز قبل چهارپایه‌خوانی بود و چهارپایه‌خوانی را باید یک سبک خاصی از مداحی به حساب آورد».

***