حضرت مسلم علیه‌السلام از دوران کودکی تحت نظر عموی بزرگوار خود امام علی علیه‌السلام، رشد کرد و تربیت یافت و در بسیاری از مواقع همراه و همنشین پسرعموهای باکرامت خود یعنی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام بود. به این ترتیب او از همان دوران خردسالی‌اش از دانش، تقوا، ایمان و سایر فضیلت‌های این خانواده بزرگوار و باکرامت بهره‌مند شد. 

شیخ صدوق هم اینطور روایت کرده که روزی حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله سؤال کردند: «آیا شما عقیل را دوست دارید؟» آن حضرت فرمودند: «آری! من عقیل را به ۲ دلیل دوست می‌دارم؛ یکی برای خود عقیل و دیگری برای اینکه عمویم ابوطالب او را دوست دارد».

و بعد ادامه دادند: «پسر عقیل (یعنی جناب مسلم) در راه محبت پسر تو (یعنی امام حسین علیه‌السلام) کشته خواهد شد و چشم‌های مؤمنان برای او اشک‌بار خواهد شد و ملائکه بر او صلوات می‌فرستند».

طبق منابع حدیثی مشخص می‌شود شبیه همان منزلتی که نواب اربعه نزد امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف داشته‌اند، جناب مسلم هم شبیه همان منزلت و جایگاه را نزد امام حسین علیه‌السلام داشته است. حتی در بعضی منابع هم نوشته شده او محدث بوده و از ائمه اطهار علیهم‌السلام نقل حدیث می‌کرده است. در عین حال او را دانشمند و فقیه و صاحب علوم دینی و معنوی خوانده‌اند که نشان می‌دهد جناب مسلم از لحاظ علمی نیز در مرتبه بالایی قرار داشته و همه اینها بر درجات شخصیتی ایشان می‌افزاید. 

ایشان به اندازه‌ای در نظر امام حسین علیه‌السلام دارای منزلت بود که وقتی خبر شهادت او و جناب هانی را به آن حضرت دادند، مکرر آیه «إنا لله و إنا إلیه راجعون» را بر زبان جاری کردند و فرمودند: «بعد از شما خیری در زندگی نیست».

تاریخ ولادت مسلم بن عقیل بن ابی‌طالب روشن نیست. او ۹ ذی‌الحجه سال ۶۰ قمری در کوفه به شهادت رسید. بر اساس برخی گزارش‌ها، مسلم هنگام شهادت ۲۸ ساله بود اما پذیرش این روایت خالی از اشکال نیست، چرا که سن فرزندان مسلم که در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند 26 و 27 سال بیان شده است. برخی با توجه به روایات حضور او در فتوحات و نیز نبرد صفین، سن او را هنگام شهادت، بیش از ۵۰ سال دانسته‌اند. مرقد مطهر حضرت مسلم در کوفه در قسمت شرقی مسجد کوفه قرار دارد. 

پدر وی، عقیل، فرزند ابوطالب از نسب‌شناسان قریش و فصحای عرب بود. مادرش بنا بر روایتی از زنان نبطی و از خاندان «فرزندا» بود و بنا بر روایاتی دیگر کنیزی بود به نام علّیه (و بنا بر روایتی حلّیه) که عقیل او را از شام خریده بود. چهره مسلم بن عقیل شباهت زیادی به پیامبر اسلام(ص) داشت. برخی منابع او را شجاع‌ترین و نیرومندترین فرزندان عقیل معرفی کرده‌اند. مسلم با رقیه دختر امام علی(ع) ازدواج کرد و داماد حضرت امیرالمؤمنین(ع) بود. 

روایت شهادت حضرت مسلم یکی از دردناک‌ترین قطعات واقعه کربلاست که سالیان سال است شیعیان وقایع آن را با ابزارهای گوناگون هنری، از شعر تا تعزیه روایت می‌کنند. حضرت آیت‌الله سیدعبدالله فاطمی‌نیا در یکی از سخنرانی‌های‌شان درباره اشعاری که در نوحه‌سرایی برای حضرت مسلم سروده شده است، می‌فرمایند: در حوزه معلومات ناقابل بنده تا امروز که به اینجا رسیده‌ام، در زیر این آسمان هیچ‌کس ‌مانند علامه سیدمحمدباقر حلی‌نجفی رضوان‌الله تعالی علیه برای حضرت مسلم شعر نگفته است؛ هنگامه کرده؛ هنگامه! این اشعار، بیت‌های تندی دارد که من از بیت‌های تند آن گذشتم. یکی، دو تای آن را مجبورم که بگویم، دلم خیلی می‌سوزد. سید می‌گوید: «الست امیرهم البارحه؟»

آقا! شما که دیشب، امیر مردم بودید. چرا امروز، بدن‌تان را روی زمین می‌کشند؟

یک بیت بعدش دارد. آن خیلی هنگامه است. من خیلی وقت‌ها شده که در کتابخانه‌ام بوده‌ام این بیت را برای خودم خوانده‌ام و برای خودم توسل پیدا کرده‌ام. لطیف‌ترین شعری است که در عمرم دیده‌ام. می‌گوید: هر شهیدی که به شهادت می‌رسد اول، صدای نوحه یک زن برایش بلند می‌شود. حالا این زن یا مادر است یا خواهر است یا همسر است. حالا ببینید چقدر این شعر کامل است؛ اشاره به غربت آقا می‌کند. می‌گوید:

اتقضی و لم تنکک الباکیات - اما لک فی المصر من نائحه؛ تو کشته بشوی و صدای یک زن برایت بلند نشود؟! 

یعنی در آن کوفه، یک زن نوحه‌گر نبوده؟ بعد می‌گوید: بهتر! بهتر که اینطور شد. زنان کوفه کوچک‌تر از این بودند که برایت نوحه‌گری کنند. عوضش جبران شد. کجا جبران شد؟ آن وقتی که خبرش به قافله حسین علیه‌السلام رسید، چه کسی برایت گریه کرد؟ عوضش دختر علی علیه‌السلام برایت گریه کرد. زینب کبری؛‌ فاطمیات، هاشمیات.