عباس اسماعیل‌گل: وقتی 20 سال پیش سریال پرمخاطب «شب دهم» حسن فتحی در ماه محرم روی آنتن تلویزیون رفت، برخی برنامه‌سازان تلویزیون به این فکر افتادند می‌توان همانند سریال‌های مناسبتی ماه رمضان برای ماه محرم هم سریال‌های پرمخاطب تولید کرد که در ادامه این مسیر اغلب سریال‌ها چنگی به دل نزدند تا اینکه سیدداوود میرباقری با سریال «معصومیت از دست رفته» نشان داد می‌توان با یک قصه معمولی در دل تاریخ به فرهنگ عاشورا نزدیک شد و یک سریال تاریخی پرمخاطب را برای دهه نخست محرم روی آنتن برد. به جرات باید گفت پس از سریال «معصومیت از دست رفته» دیگر سریال ویژه و قابل توجهی برای پخش در دهه نخست محرم روی آنتن هیچ شبکه‌ای نرفت تا اینکه سال گذشته بازپخش قسمت‌های مختلف سریال «مختارنامه» داوود میرباقری، به آنتن چند شبکه صداوسیما رنگ و لعاب عاشورایی ‌داد اما امسال دیگر از بازپخش سکانس‌های عاشورایی «مختارنامه» هم خبری نیست. 

با شکست پروژه سریال‌سازی ویژه محرم به سبک سریال‌های ماه رمضان، در دهه 90 سیاست معاونت سیما و گروه‌های فیلم و سریال شبکه‌های مختلف سیما در تولید سریال‌های ویژه محرم به سمت تولید مینی‌سریال‌های مختلف تغییر یافت. طی سالیان اخیر ده‌ها مینی‌سریال ویژه دهه نخست ماه محرم روی آنتن شبکه‌های مختلف سیما رفته که از میان این تولیدات به زحمت می‌توان نام چند اثر قابل توجه و درجه یک را برد. در یکی، دو سال اخیر هم همانطور که می‌دانید برنامه‌سازان تلویزیون همانند سایر اقشار کشور به خاطر شیوع ویروس کرونا با مشکلات مختلفی دست و پنجه نرم کرده‌اند و می‌کنند و حتی چند ماه نخست شیوع این ویروس، شاهد تعطیلی ضبط اغلب سریال‌های تلویزیونی بودیم اما از اواسط 99 که مردم به ناچار زندگی در شرایط کرونایی را پذیرفتند و بسیاری از کسب‌و‌کارها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سر گرفته شد، برخی سازندگان مجموعه‌های تلویزیونی هم به تبع سایرین فعالیت خود را از سر گرفتند و برخی شبکه‌های تلویزیونی حتی توانستند سریال‌های خود را برای محرم امسال آماده پخش کنند که از یکی، دو روز آینده روی آنتن خواهند برد. 

طی سالیان اخیر همچنین رسانه ملی همزمان با دهه نخست ماه محرم ویژه‌برنامه‌های عاشورایی متنوعی را برای پخش از شبکه‌های مختلف آماده می‌کرد که این ویژه‌برنامه‌ها معمولا در قالب 3 دسته‌ به مخاطبان عرضه می‌شد؛ دسته نخست مربوط به بازپخش مراسم عزاداری مداحان و وعاظ سرشناس کشور است، دسته دوم به تولید مینی‌سریال‌هایی با حال و هوای این ایام اختصاص دارد و در نهایت دسته سوم ویژه‌برنامه‌های محرم رسانه ملی به تولید ویژه‌برنامه‌های عاشورایی مربوط بوده است. البته در کنار این 3 محور اصلی، مواردی چون تولید مستند هم در برخی موارد در دستور کار صداوسیما قرار داشته است که خوشبختانه در دو، سه سال اخیر تولید و پخش مستندهای با‌کیفیت ویژه ماه محرم بشدت افزایش یافته است که آنتن تلویزیون در محرم امسال نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ ده‌ها فیلم مستند و مجموعه مستند برای نخستین‌بار از شبکه‌های مختلف تلویزیون روی آنتن می‌رود که در میان پخش ده‌ها فیلم مستند، ۳ مجموعه مستند پخش خود را از دهه نخست محرم آغاز کرده‌اند که در ادامه گزارش نگاهی گذار به این ۳ مجموعه مستند شده است. 

***

صادق‌الوعد

مستند «صادق‌الوعد» با نگاهی تاریخی- روایی به میراث معنوی عزاداری در منطقه اردبیل و اتصال این آیین کهن محرمی به اشعار بیضاء اردبیلی (صادق‌الوعد) در حال پخش از شبکه ۲ سیما است. مجموعه مستند «صادق‌الوعد» در ۱۲ قسمت ۳۰ دقیقه‌ای عناصر کلیدی میراث معنوی عزاداری در اردبیل را مورد بررسی دقیق قرار داده و نقطه به نقطه، اتصال این آیین به اشعار عرفانی بیضاء اردبیلی را به تصویر می‌کشد. در «صادق‌الوعد» از منابع دست اول کتب، نوارهای برجا مانده و ذاکرین قدیمی که برخی طی این سال‌ها به رحمت خدا رفته‌اند، استفاده شده است. استناد مستند «صادق‌الوعد» به دست‌خط‌های شاعری از ۱۵۰ سال قبل، دستیابی و استفاده از قدیمی‌ترین تصاویر عزاداری‌های آذری‌زبان‌ها و پخش کردن صدای مجالسی برای حدود ۶۰ سال قبل، همه و همه گواهی بر قوت فرم و محتوای این سبک عزاداری است. این مستند که از سال ۱۳۸۷ تصویربرداری آن شروع شده است از آرشیوهای شخصی متعلق به سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۴۰۰ بهره می‌برد و محوریت آن درباره شخصیتی به نام میرزامحمدصادق اردبیلی است که اشعار این شاعر آیینی که سال ۱۳۰۳ دار فانی را وداع گفته، در مراسم‌های عزاداری آذربایجان از دیرباز مورد استفاده بوده است. وی با تخلص «بیضاء اردبیلی» نامه‌های خود را به نام «صادق‌الوعد» مهر می‌کرده است. نگاه این شاعر آیینی به واقعه کربلا و نهضت امام حسین(ع) نگاهی مملو از حادث شدن اتفاقی پرصلابت و غنی بوده و هرگز اثری از ضعف نفس یا ذلت دادن به خاندان اهل‌بیت(ع) در اشعار وی دیده نمی‌شود. مستند «صادق‌الوعد» کاری از گروه معارف به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محمدرضا سراج‌زاده با آهنگسازی آریا عظیمی‌نژاد است که هر روز ساعت 17:30 به مناسبت ایام محرم روانه آنتن می‌شود.

***

محرمان حرم

مستند روایی «یک قرن با حسین (ع)» با نگاهی تاریخی به رویدادها، عزاداری‌ها و آیین‌های عاشورایی یک قرن گذشته روانه آنتن شبکه ۲ سیما شد. این مستند تاریخی-روایی با حضور چهره‌های فرهنگی، هنری، ذاکران اهل‌‌بیت علیه‌السلام و کارشناسان مذهبی و با بهره‌گیری از آرشیوی از تصاویر دیده نشده در ۱۷ قسمت ۲۰ دقیقه‌ای روایتگر رویدادهای محرمی، اماکن مهم، شخصیت‌های تاثیرگذار در آیین‌های عاشورایی، عزاداری‌ها و...  در 100 سال گذشته خواهد بود. 

روضه‌های خانگی، ممنوعیت روضه در قبل از انقلاب، تکیه دولت، چهارپایه‌خوانی، محرم و امام حسین(ع) در جنگ و انقلاب، دسته‌گردانی، میان‌داری، نوآوری در نوحه، آیین‌های رویشی و... از جمله موضوعات مورد بررسی در این برنامه خواهد بود. 

هر قسمت از این مجموعه به یک موضوع یا سوژه جذاب در بستر تاریخ می‌پردازد. موضوعاتی نظیر «سرگذشت و سرنوشت تکیه دولت»، «ممنوعیت روضه‌خوانی»، «نوآوری در مداحی»، «آیین‌ها در آینه رسانه‌ها» و... دستمایه روایت هر قسمت است. دکتر ولایتی، حجت‌الاسلام والمسلمین ادیب یزدی، حاج‌ولی‌الله کلامی‌زنجانی، حاج‌اکبر مولایی، مهدی امین‌فروغی، صادق آهنگران، رضا هلالی، نصرالله حدادی، موسی حقانی، حمید علیمی، سعید حدادیان، حاج‌محمد طاهری، حاج‌مرتضی طاهری و... کارشناسانی هستند که در این مستند حضور خواهند داشت. مجموعه مستند «یک قرن با حسین(ع)» به تهیه‌کنندگی هادی خدادی و کارگردانی مهدی زنگنه کاری است از گروه معارف شبکه ۲ و مرکز رسانه سازمان تبلیغات اسلامی که از چهارشنبه 20 مرداد مصادف با 2 محرم هر شب ساعت ۲۱ روانه آنتن شده است.