یکی از راه‌های جلوگیری از بخش عمده فرار مالیاتی در اقتصاد کشور، اجرای قانون سامانه‌های مؤدیان است. با اجرای این سامانه، میزان و آمار فروش، تعیین مالیات عملکردی و مالیات بر ارزش افزوده به دور از روش ممیزمحوری از طریق قانون پایانه‌های فروشگاهی امکان‌پذیر می‌شود. قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، ۱۸ آبان ۹۸ توسط مجلس به دولت ابلاغ شد و سپس از طرف دولت به وزارت اقتصاد و سازمان امور مالیاتی ابلاغ شد تا کشور شاهد تحول بزرگی در حوزه شفافیت مالیاتی و کاربردی کردن استفاده از صورتحساب الکترونیکی صادره از دستگاه‌های پرداخت الکترونیکی در واحدهای صنفی مشمول قانون مالیات‌های مستقیم باشد. 

این قانون می‌تواند به شفافیت و عدالت مالیاتی و مدرن شدن سیستم مالیاتی کمک کند. در واقع ارائه آمار فروش لحظه‌ای و عملکردها، تعیین مالیات عملکردی و مالیات بر ارزش افزوده از طریق قانون پایانه‌های فروشگاهی امکان‌پذیر است. در سال‌های اخیر که مساله فرار مالیاتی در کشور مطرح بوده است و طبق اعلام مسؤولان سالانه بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی در کشور اتفاق می‌افتد، سیاست‌هایی که در زمینه جلوگیری از فرار مالیاتی تاکنون تدوین شده، نتوانسته در بخش سامانه‌های فروش اجرایی شود و بزرگ‌ترین خلأ آن عدم وجود زیرساخت‌های مناسب و گستردگی فروشگاه‌های محلی و خرد است که امکان وصل شدن به دستگاه‌های مکانیزه را ندارد. 

 

* تکالیف قانون سامانه مؤدیان

از جمله موارد موجود در این قانون، تکلیف صاحبان مشاغل و اشخاص حقیقی به نصب و استفاده از پایانه‌های فروشگاهی و ثبت پایانه در سامانه سازمان امور مالیاتی کشور است و انتظار می‌رود با عمل به تکالیف مندرج در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، گام موثری در مسیر رسیدن به یک نظام مالیاتی هوشمند، کارآمد و شفاف برداشته شود. 

بر اساس ماده ۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی، تمام اشخاص مشمول مکلفند به ترتیبی که سازمان امور مالیاتی کشور مقرر کرده، نسبت به ثبت‌نام در سامانه مودیان اقدام کنند. خرده‌فروشی‌ها و واحدهای صنفی که به طور مستقیم با مصرف‌کننده نهایی ارتباط دارند، علاوه بر عضویت در سامانه مودیان، موظف به استفاده از پایانه فروشگاهی بوده و استفاده از پایانه فروشگاهی برای مؤدیانی که به طور مستقیم با مصرف‌کننده نهایی ارتباط ندارند، الزامی نبوده اما مودیان یاد شده موظفند تمام صورتحساب‌های خود را به ترتیبی که سازمان مقرر می‌کند، از طریق سامانه مودیان صادر کنند. همچنین بر اساس این قانون، سازمان امور مالیاتی با همکاری اتاق اصناف ایران مکلف است نسبت به آموزش، توانمندسازی و مشاوره به اشخاص مشمول اقدام کند. 

تاکنون اخذ مالیات با مراجعه حضوری ممیز مالیاتی انجام ‌شده است که قدرت بالای ممیز در این فرآیند و شفاف نبودن آن، موجب کاهش درآمد مالیاتی و فشار به مودیان ‌شده است. در طرح جدید، دیگر نیاز به مراجعه حضوری ممیزی وجود ندارد، بنابراین مالیات واقعی‌تر شده و درآمد مالیاتی کشور افزایش می‌یابد. 

 

* کاهش فرار مالیاتی با اجرای قانون پایانه فروشگاهی

با اجرای قانون پایانه فروشگاهی و سامانه مؤدیان، فرار مالیاتی کاهش می‌یابد اما زمانی این قانون به طور محسوس می‌تواند عدالت مالیاتی را افزایش دهد که نظام جامع مالیاتی بهینه پیاده شود تا همه مسیرهای فرار مالیاتی بسته شود. به عنوان نمونه اگر مالیات بر درآمد با نرخ بالاتری به نسبت مالیات بر ارزش افزوده وضع شود و سقف تراکنش برای حساب‌های شخصی ایجاد شود، امکان کار با حساب شخصی برای فرار مالیاتی از بین می‌رود. 

‌علاوه بر این، ماده ۱۱ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان بیان می‌کند دستگاه‌ POS باید به یک پرونده مالیاتی متصل باشد و تمام تراکنش‌های آن برای سازمان مالیاتی ارسال شود، در غیر این صورت دستگاه‌ باید توسط بانک مرکزی قطع شود. این فرآیند می‌تواند موجب شفافیت تراکنش‌ها شود.