دانیال داوودی: پس از آنکه جواد اوجی، وزیر نفت درباره محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها گفت «تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه جمهوری اسلامی از آوریل 2018 تا آوریل 2021 باعث شد ایران از تولید حدود 8/1 میلیارد بشکه نفت خود محروم شود که منجر به وارد آمدن بیش از 100 میلیارد دلار خسارت شده است»، یک کانال تولید مغالطه در شبکه‌های مجازی بخشی از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار کارگران (4 اردیبهشت 1398) را تقطیع کرده و به نقل از ایشان نوشت «این حرکت اخیر آمریکا هم همین ‌جور است. اولاً تلاشی که اینها در زمینه نفت می‌کنند به جایی نمی‌رسد، ما آن مقداری که نیاز داریم، آن مقداری که لازم داریم، آن قدری که خودمان اراده کنیم، می‌توانیم نفت‌مان را صادر کنیم» و بدین ترتیب تلاش کرد ضمن زیر سؤال بردن بیانات رهبر معظم انقلاب، اظهارات مسؤولان کلان کشور را نیز متناقض جلوه دهد. متاسفانه برخی سلبریتی‌های حوزه‌های سیاسی و اندیشه نیز بدون بررسی دقیق، عیناً همین مغالطه را بازنشر کردند. اما واقعیت چیست؟

  بازخوانی؛ بدون سانسور

برای بررسی محققانه، ابتدا لازم است فرمایشات رهبر حکیم انقلاب در دیدار کارگران درباره «نفت» به طور جامع و بدون تحریف و تقطیع جهت‌دار، بازخوانی شود. 4 بخش از آن سخنرانی به مساله نفت اختصاص داشت که در ادامه مروری بر آنها خواهیم داشت:

1- اگر رونق تولید به وجود آمد، این خود یکی از ارکان اصلی اقتصاد مقاومتی است. وقتی اقتصاد مقاومتی [محقق] شد، معنایش این است که جامعه نگران این نخواهد بود که فلان اراذل آمریکایی یا صهیونیست یا غیره چه تصمیمی درباره نفت ما می‌گیرد یا درباره اقتصاد ما می‌گیرد یا مواردی مانند اینها.

2- بارها افراد خیرخواه و دلسوز گفته‌اند و بنده هم تأیید می‌کنم که تحریم در موارد بسیاری به سود کشور است، به سود ملت ایران است، این را افراد دلسوز و علاقه‌مند و مطلع بیان می‌کنند. بله! تحریم یک مشکلاتی را ایجاد می‌کند؛ تحریم مبادلات بانکی، تحریم نفتی و غیره ممکن است یک مشکلاتی را به وجود آورد اما در نهایت به نفع کشور است.

3- این حرکت اخیر آمریکا هم همین ‌جور است. تلاشی که اینها در زمینه نفت می‌کنند به جایی نمی‌رسد، ما آن مقداری که نیاز داریم، آن مقداری که لازم داریم، آن قدری که خودمان اراده کنیم، می‌توانیم نفت‌مان را صادر کنیم؛ حالا آنها به خیال خودشان راه‌ها را مسدود می‌کنند اما ملت فعال و مسؤولان بیدار و هوشیار اگر دامن همت به کمر بزنند، بسیاری از بن‌بست‌ها را می‌توانند باز کنند.

4- ما اینکه هر چه کمتر به این شکل به فروش نفت وابسته باشیم را قدر می‌دانیم؛ این خیلی بهتر است برای ما.

  رهبر انقلاب چه می‌گویند؟

حال که جملات رهبر انقلاب در دیدار کارگران بدون تحریف و تقطیع ذکر شد، می‌توان به وضوح دید اولاً ایشان تصریح می‌کنند تحریم‌ها در حوزه نفت و مبادلات بانکی یک مشکلاتی را ایجاد می‌کند، در حالی که در کانال‌های تولید مغالطه و صفحه‌های زرد مجازی بازنشردهنده مغالطات، اشاره‌ای به این نکته نمی‌شود. در ثانی، اساساً به دلیل همین آسیب‌های ناشی از تحریم‌هاست که آیت‌الله خامنه‌ای بر ضرورت رونق تولید و تحقق اقتصاد مقاومتی به عنوان زرهی در مقابل تحریم‌های نفتیِ «اراذل آمریکایی» تاکید می‌کنند. این سیاست ایشان نیز مورد تایید همه اندیشمندان اقتصادی است. قاطبه متفکران اقتصاد ایران، بر کاهش وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و ضرورت افزایش سهم تولید و صادرات غیرنفتی اجماع نظر دارند. 

مقام معظم رهبری همچنین تاکید می‌کنند وابستگی به این شکل فروش نفت (خام‌فروشی)، هر چه کمتر شود برای ما بهتر است، چون تبدیل نفت به بنزین و فرآورده‌های نفتی از یک سو تحریم‌پذیری را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر ارزش افزوده را افزایش می‌دهد. از همین رهگذر، ایشان تحریم‌ها را «در نهایت» به نفع کشور می‌دانند. چون هم دست‌اندرکاران را مجبور می‌کند نظام مالیاتی را برای تامین مالی دولت و تولید کالاهای عمومی اصلاح کنند و هم از طریق اجتناب از ابتلا به بیماری هلندی، به تقویت بخش غیرنفتی اقتصاد کمک می‌کند. بنابراین تحریم‌ها را می‌توان نوعی «ترک اعتیاد اجباری» دانست. اقتصاد ایران، به ارتزاق از درآمدهای نفتی معتاد بوده و اکنون ناچار است ترک کند. با این وجود، باید توجه داشت حذف دفعی خام‌فروشی نفت در یک اقتصاد وابسته، آسیب‌زاست و ما به یک دوره گذار از خام‌فروشی به اقتصاد با بهره‌وری بالا نیاز داریم.  

  توان صادرات به مقدار نیاز

برای آنکه این دوره گذار طی شود، لازم است فعلاً به مقدار نیاز نفت خام بفروشیم و بخشی از بودجه سالانه را از این طریق تامین کنیم. صاحبنظران معتقدند با فروش روزانه یک میلیون بشکه نفت، نیاز حداقلی به خام‌فروشی مرتفع می‌شود. بنابراین آنجا که آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند «ما آن مقداری که نیاز داریم، آن مقداری که لازم داریم، آن قدری که خودمان اراده کنیم، می‌توانیم نفت‌مان را صادر کنیم»، این پرسش قابل طرح است که نیاز صادرات نفت ما چه میزان است و لازم است اراده کنیم چند بشکه در روز بفروشیم؟ در سال‌های پیش از تشدید تحریم‌های ظالمانه (مثلاً سال‌های 2003 تا 2010) همواره به طور میانگین تقریباً 5/2 میلیون بشکه در روز می‌فروختیم. بدیهی است این مقدار خام‌فروشی مطلوب نیست و اگر همان یک میلیون بشکه در روز را مبنا قرار دهیم، تقریباً

5/1 میلیون بشکه نفت در روز بیش از ضرورت می‌فروختیم؛ میزانی که می‌توانست تبدیل به بنزین یا فرآورده‌های نفتی شده و با ارزش افزوده بیشتر صادر شود. اکنون سوال این است: آیا فرمایش رهبر انقلاب صحیح بوده و ما در اوج تحریم‌ها توانسته‌ایم به مقدار نیاز، صادرات نفت داشته باشیم؟

  صادرات در اوج تحریم

آمارهای صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد ایران در سال‌های 2018 تا 2021 به طور میانگین تقریباً 860 هزار بشکه در روز صادرات نفت خام داشته است. اگر شیوع کرونا از دسامبر 2019 و کاهش تقاضای جهانی برای انرژی بر اثر این همه‌گیری نبود و همچنین اگر دولت، سیاست‌های ترجیح شرق به غرب در دیپلماسی را جدی‌تر می‌گرفت، حتماً امکان تحقق صادرات یک میلیون بشکه در روز نیز در همین سال‌های اوج تحریم‌ها ممکن بود. همچنین با تقویت پتروپالایشگاه‌ها می‌شد مابقی نفت موجود را تبدیل به بنزین و فرآورده‌های نفتی و سپس صادر کرد. با وجود همه اینها صادرات 860 هزار بشکه در روز نیز در شرایطی که ایالات متحده قصد داشت صادرات نفت ایران را به صفر برساند (و البته کم‌کاری‌ها در داخل و رکود ناشی از کرونا نیز به کمکش آمده بود) رقم کمی نیست و نشان می‌دهد همان‌طور که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گفته بودند «ما آن مقداری که نیاز داریم، آن مقداری که لازم داریم، آن قدری که خودمان اراده کنیم، می‌توانیم نفت‌مان را صادر کنیم». جالب‌تر آنکه بیشترین افت صادرات ما مربوط به سال 2019 است و پس از آن ایرانی‌ها توانستند خیلی زود راه‌های دور زدن تحریم‌ها را پیدا کنند و از 2019 تا 2022 هر سال با افزایش صادرات نفت مواجه بودیم.

  توهم تناقض

آنچه تاکنون در این یادداشت آمد، منافاتی با اظهارات وزیر جدید نفت نیز ندارد. جواد اوجی دهم شهریور 1400 اظهار داشت: «تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه جمهوری اسلامی از آوریل 2018 تا آوریل 2021 باعث شد ایران از تولید حدود 8/1میلیارد بشکه نفت خود محروم شود که منجر به وارد آمدن بیش از 100 میلیارد دلار خسارت شده است». اگر ۳ سال مدنظر او را ملاک قرار داده و 8/1میلیارد بشکه را بر تعداد روزهای این 3 سال تقسیم کنیم، تقریباً معادل یک میلیون و 650 هزار بشکه در روز می‌شود. میانگین صادرات نفت در همین سال‌ها نیز برابر با 860 هزار بشکه در روز بوده است. مجموع این دو رقم، تقریباً معادل 2 میلیون و 500 هزار بشکه در روز است؛ یعنی به اندازه میانگین صادرات ما در سال‌های پیش از تشدید تحریم‌های ظالمانه. 

رهبر انقلاب نیز در همان سخنرانی 4 اردیبهشت 1398 اشاره کرده بودند که تحریم‌های نفتی و بانکی مشکلاتی را به وجود آورده است. اکنون وزیر نفت نیز با عدد و رقم، حجم این مشکلات را نشان داده است. بنابراین تناقضی میان اظهارات وزیر نفت و بیانات رهبر معظم انقلاب نیست. مشکلات ناشی از تحریم‌ها وجود دارد و کسی در صدد نفی آن نیست. همچنین وجود این مشکلات، در تناقض با توان جمهوری اسلامی برای صادرات نفت به میزان «مورد نیاز» و «اراده شده» هم نیست. البته ایده آیت‌الله خامنه‌ای برای کاهش هر چه بیشتر آسیب‌های ناشی از تحریم «اراذل آمریکایی»، آن است که سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی اجرا شود، در جهت رونق تولید حرکت کنیم، به‌ جای خام‌فروشی به سمت استفاده از نفت برای تولید محصول با ارزش افزوده بالا گام برداریم و بتوانیم از تهدید تحریم‌ها، فرصتی برای ترک اعتیاد و وابستگی به خام‌فروشی نفت بسازیم.