مصطفی پورکیانی: وقتی حرف از سینما می‌شود، همه دوستداران و عشاق این واژه، شاید ناخودآگاه تمام سکانس‌های ماندگار تاریخ سینما را در ذهن خود به سرعت مرور کنند؛ سکانس‌هایی که خالقانی همچون فورد، هیچکاک، کوبریک و کاپولا داشته‌اند. هنوز تماشاگران پرده نقره‌ای با «ای تی» و «فهرست شیندلر» اسپیلبرگ خاطره‌سازی می‌کنند و رابرت دنیرو را با «گاو خشمگین» و «راننده تاکسی» اسکورسیزی می‌ستایند. 

مگر می‌شود از سینما حرف زد و نامی از «پدرخوانده» کاپولا نبرد؛ فیلمی که هنوز در دانشگاه‌ها و مدارس سینمای جهان تدریس می‌شود. چطور می‌شود «حرام‌زاده‌های لعنتی» و «بیل را بکش» تارانتینو را کنار زد و نگاه‌شان نکرد. نسلی که با «محله چینی‌ها»، «بچه رزماری» و «پیانیست» پولانسکی بزرگ شده و با فیلم‌های وودی آلن خاطره‌ها دارد، نمی‌تواند دوری پرده سینما را تحمل کند. 

اما ذائقه مخاطب دیگر سال‌هاست تغییر کرده و این را شرکت‌های بزرگی همچون کمپانی مارول بخوبی درک کرده‌اند. 

استودیوی بزرگ مارول را همگان به دنیای‌ کمیک‌هایش می‌شناختند. فیلم‌های سینمایی بسیاری بر پایه‌‌ داستان‌کمیک‌های این کمپانی‌ بزرگ ساخته ‌شدند اما جریان این فیلم‌ها هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشت و نقطه ‌مشترک آنها همان لحظه‌‌ آغازین فیلم بود که نام Marvel را مشاهده می‌کردیم. اوایل سال ۲۰۰۷ «کوین فیگ» که یکی از اعضای ‌ارشد کمپانی مارول به شمار می‌رفت، پیشنهادی بسیار طولانی‌مدت را با عنوان «جمع کردن انتقام‌جویان» به کمپانی ارائه کرد که البته با توجه به جذابیت و سوددهی بزرگی که برای این پروژه سینمایی پیش‌بینی می‌شد، سریعا مورد استقبال بزرگان این شرکت قرار گرفت و این تهیه‌کننده‌‌ آمریکایی که پیش‌تر نیز در ساخت عناوینی چون X-MEN لیاقت خود را ثابت کرده بود، به ریاست کمپانی  Marvel Studios درآمد و اینجا بود که دنیای جذاب ابرقهرمان‌های مارول به شکلی تازه و متفاوت، با فیلم‌هایی کاملا پیوسته و گره ‌خورده به یکدیگر آغاز شد. 

آنها بخوبی رگ خواب نوجوان‌ها و جوان‌های نسل جدید را پیدا کرده بودند و با تولید فیلم‌های ابرقهرمانی، خود را فاتح گیشه‌ها کردند. البته در این میان بزرگانی مانند مارتین اسکورسیزی معتقدند این فیلم‌ها معنای سینمای ناب را از بین برده‌اند و جای بزرگان سینما را اشغال کرده‌اند. اسکورسیزی اخیرا در مصاحبه‌ای در این باره گفت: «اصل حرف من درباره فیلم‌های مارول، نتفلیکس و سینما این است که فیلم‌هایی که ساخته می‌شوند، فرض کنید یک خانواده می‌خواهد برود شهربازی و این خیلی خوب است و در این شهربازی تجلی از سینما وجود دارد؛ این یک فرم هنری جدید است، چیزی جدا از فیلم‌هایی که معمولا در سینما نمایش می‌دهند. نگرانی من از دست دادن پرده سینما برابر این فیلم‌های عظیم و شبیه شهربازی است. سینما در حال تغییر است و ما جاهای زیادی برای نمایش داریم. راه‌های زیادی برای فیلم ساختن به وجود آمده، خیلی هم لذت‌بخش است. این فیلم‌ها پدیده‌اند و خیلی خوب است که به دیدن پدیده‌ای مثل شهربازی رفت اما در مساله داشتن سینما جای گرتا گرویک‌ها و پل توماس اندرسون‌ها و نوآ بامباک‌ها را نگیرید‌». هر چند مارتین اسکورسیزی فیلم‌های ابرقهرمانی مارول را به «شهر بازی» تشبیه کرده اما همکار قدیمی‌اش پل شریدر می‌گوید سینما طیف وسیع‌تری از فیلم‌ها را دربرمی‌گیرد.  نویسنده «راننده تاکسی» در مصاحبه با مجله «جی‌کیو» از تعریف واژه «سینما» گفته و می‌گوید برخلاف اسکورسیزی فیلم‌های مارول را سینما می‌داند: «‌آن فیلم‌ها سینما هستند. ویدئوهایی که از گربه‌ها در یوتیوب می‌گذارند نیز سینما هستند. جالب است آنچه پیش‌تر به عنوان سرگرمی نوجوانان دانسته می‌شد، کتاب‌های کمیک نوجوانانه، تبدیل شده به ژانر غالب از نظر فروش. هر نسل آگاهی پیدا می‌کند، به واسطه ادبیات یا تئاتر یا برنامه زنده تلویزیونی یا دانشگاه سینمایی. حالا نسلی داریم که مانگا و بازی‌های ویدئویی او را آگاه می‌کند». شریدر اضافه می‌کند: «مساله این نیست که فیلمسازان تغییر کرده‌اند، بلکه این است که مخاطب تغییر کرده است. وقتی مخاطب فیلم جدی نمی‌خواهد، ساختن چنین فیلم‌هایی بسیار بسیار سخت است. وقتی بخواهد، وقتی بپرسد: «در مورد آزادی زن، وضعیت‌های رادیکال و نابرابری اقتصادی چگونه باید بیندیشم؟» و مخاطب بخواهد درباره چنین مشکلاتی بشنود، آنگاه می‌توانید چنان فیلم‌هایی بسازید و ساخته‌ایم. بویژه در دهه 50، 60 و 70 هفته‌ای چند فیلم درباره مشکلات اجتماعی می‌ساختیم که از نظر فروش هم موفق بودند، چون مخاطب آنها را می‌خواست. سپس چیزی در فرهنگ تغییر کرد، از توجه خارج شد. هنوز چنین فیلم‌هایی ساخته می‌شوند اما دیگر در کانون بحث‌ها نیستند». پیش از شریدر، کمپانی‌های بزرگی همچون نتفلیکس، آمازون پرایم و اپل به داستان تغییر ذائقه مخاطب پی برده بودند و تمام سرمایه خود را روی تولید مینی‌سریال، سریال و فیلم‌هایی سرمایه‌گذاری کردند که برای دیدن آنها دیگر نیاز نیست تماشاگر به سینما برود و در همان خانه و در هر زمانی که اراده کند و با گوشی در دست، به تماشای فیلم محبوب خود می‌نشیند.  فراگیر شدن میل به تماشای فیلم و سریال در فضا‌های خصوصی و بی‌رغبتی به رفتن و فیلم دیدن در سالن‌های سینما، مخاطبان بیشتری را به سمت «وی‌او‌دی»‌هایی همچون نتفلیکس برده است و در نتیجه قدرت اقتصادی این کمپانی ۲۳ ساله را بیش از پیش افزایش داده است. البته اگر هزینه‌های رفتن به سینما برای یک خانواده را در نظر بگیرید - به همراه هزینه‌های جانبی رفت‌و‌آمد و خرید خوراکی و... - دیدن فیلم در نتفلیکس و شرکت‌های مشابه آن می‌تواند برای بسیاری به صرفه هم باشد. 

***

نمایش خانگی؛ تهدید یا فرصت برای سینما؟

اتحادیه تهیه‌کنندگان سینمای ایران در بیانیه‌ای خواستار رعایت چند ‌بند برای جلوگیری از فروپاشی سینمای ایران شد.  به گزارش «وطن‌امروز»، این اتحادیه با انتشار بیانیه‌ای خطاب به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرد اجرایی شدن ۷ بند بیانیه می‌تواند سینما را از خطر فروپاشی نجات دهد. در بخشی از متن این بیانیه آمده است: سینمای ایران طی دهه‌های گذشته غالبا گرفتار کج‌سلیقگی‌ها و بی‌تدبیری‌های مدیریت خرد و کلان عرصه فرهنگ و هنر کشور شده است. جز دورانی کوتاه در دهه 70 که مدیریت صنفی و مدیریت دولتی در تعاملی پویا بسیاری از معضلات ریشه‌دار سینما را از سر گذراندند، در باقی دوره‌ها مدیران مختلف با تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسانه، اعمال تبعیض‌های گسترده برای دامن زدن به آتش اختلافات میان صنوف سینمایی بویژه تهیه‌کنندگان سینما تلاش کردند و به جای ارتقای کیفی و کمی سینمای ایران، آنها را از اتحاد و انسجام برای اصلاح امور فرهنگی کشور دور نگاه داشتند. با این همه و در آستانه تغییرات مدیریت کلان دولتی، همه آحاد سینمای ایران چه کارفرما و چه کارگزار، نشان دادند در مسائل زیربنایی صنفی به این وحدت نظر رسیده‌اند که تهیه‌کنندگان و بقیه آحاد خانه سینما به مثابه ۲ ریل موازی قادرند اختلافات صنفی را در درون جامعه اصناف بخوبی اداره کرده و در مطالبات عمومی و استراتژیک خود، با هم متحد باشند.  ما به عنوان اتحادیه تهیه‌کنندگان این سینما با نظر واحد و متحد همه تشکل‌های تهیه‌‌کنندگی، به جد معتقدیم التزام اجرایی مدیریت کلان دولتی به بندهای این بیانیه می‌تواند سینما را از خطر فروپاشی نجات دهد. 

 

* لغو مالیات ناعادلانه بر سینما

تحمیل مالیات بر این قشر تصمیمی کاملا غیرکارشناسانه و بر مبنای دلایل و شواهد ناقص و مجعول است، آن هم در شرایطی که اکثر قریب به اتفاق اهالی سینما، بویژه در این دوران سخت معیشتی ناشی از کرونا، با دشواری روزگار می‌گذرانند، لذا مطالبه جدی ما اقدام عاجل وزارت ارشاد و مشخصا رئیس سازمان سینمایی است که طی مذاکره با نمایندگان اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس، نسبت به اصلاح این قانون اقدام کند. 

 

* عدم تخصیص بودجه به تولیدات سفارشی بی‌کیفیت

تولیدات استاندارد سینمایی بخش خصوصی که بر اساس قانون ملزم به طی مراحل مختلف نظارت و بودجه دولتی «عادلانه» هستند، حق دارند در صورت نیاز و تمایل، از حمایت برخوردار شوند، لذا با توجه به اینکه نهادها و ارگان‌های حکومتی در سال‌های اخیر دارای تشکیلات تولید فیلم و سریال شده‌اند، مطالبه جدی ما عدم اختصاص بودجه وزارت و سازمان سینمایی برای تولید فیلم اعم از ارزشی، معناگرا یا... است. تولید و سرمایه‌گذاری در اینگونه موارد می‌تواند به ارگان‌ها و نهادهای مربوط سپرده شود و بودجه حاصل صرف حمایت از استانداردسازی و زیرساخت‌های سینما شود. 

 

* بهینه‌سازی سامانه‌های الکترونیک

ارائه خدمات سازمان سینمایی در قالب بستر غیرحضوری، ۲۴ ساعته و بدون تعطیلی می‌تواند باعث سرعت خدمات‌رسانی و کاهش هزینه‌های این سازمان شود. هر چند سازمان سامانه‌هایی را برای صدور پروانه فیلمسازی و نظارت بر فروش الکترونیک سینماها راه‌اندازی کرده اما این سامانه‌ها به دلیل طراحی نادرست جوابگوی نیازهای کنونی سینمای ایران نیست، لذا وظیفه و مسؤولیت جدی رئیس سازمان سینمایی است تا با بهره گرفتن از نیروهای متخصص و زبده، نسبت به بهینه‌سازی این سامانه‌ها اقدام کند. 

 

* تأسیس صندوق حمایت از پژوهش و زیرساخت‌های سینما

بخش خصوصی برای اینکه بتواند در ارتقای زیرساخت‌ها و انجام خدمات پژوهشی به بخش دولتی یاری برساند، نیازمند وام ارزان‌قیمت فرهنگی از سیستم بانکی یا بودجه فرهنگی نهادها و ارگان‌های حکومتی است، لذا انتظار داریم در اسرع وقت رئیس سازمان سینمایی پس از تأسیس این صندوق حمایتی، به تأمین بودجه آن از طریق مذاکره با بانک‌ها و نهادها اقدام کند. 

***

شیر طلای ونیز به «اتفاق» رسید