گروه فرهنگ و هنر: تعزیه و تعزیه‌خوانی به عنوان یکی از نمادهای مهم عزاداری امام حسین‌‌(ع) از دیرباز در ایران جایگاه بسیار ویژه‌ای داشته و از عهد باستان مرسوم بوده است. موسیقی ایرانی نیز در مهیج و جذاب شدن تعزیه بسیار تاثیرگذار بوده و چون شیوه بیان حوادث در تعزیه مبتنی بر آواز بود، معمولا تعزیه‌خوانان با مقام‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی آشنایی داشتند. از این رو تعزیه را یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ بخشی از نغمه‌های موسیقی ایرانی دانسته‌اند. اهمیت تعزیه در ایران به گونه‌ای بوده که در طول ۲ ماه محرم و صفر، 600 مراسم تعزیه در سراسر کشور برگزار می‌شده است اما در سال‌های اخیر به این رسم دیرینه ایرانی-اسلامی کمتر توجه شده و تنها در 10 روز ابتدای ماه محرم در برخی شهرها و روستاها به طور متفرقه این مراسم اجرا می‌شود. هنر تعزیه با اینکه در ایران به مرور زمان دستخوش تغییرات زیادی شده اما هنوز هم جزو زیباترین و پرقدمت‌ترین هنرهای عامه ایرانیان است. 

نشست «هویت ملی در ادبیات نمایش‌های آیینی انقلاب و دفاع‌مقدس» با حضور احمد جولایی، مجید اشتیاقی و محمود فرهنگ برگزار شد. در ابتدای این نشست احمد جولایی، پژوهشگر نمایش‌های ایرانی اظهار کرد: ما در این سرزمین اسطوره‌های خاص خود و افسانه‌های خوب خود را داریم. ادبیات کهن ایران‌زمین می‌تواند سرچشمه اتفاقات نویی از جمله ادبیات دراماتیک باشد. ما باید متناسب با زمان خود تغییر کنیم. حال تئاتر و سینمای دفاع‌مقدس یا هر پدیده دیگر می‌تواند به عنوان ورژن نو به ما یاری برساند.  او در ادامه به دوران زیست پیامبر، امام حسین(ع)، هجوم انگلیسی‎ها به خاک ایران و آغاز مشروطه اشاره کرد و نمونه‌هایی از شهدا در ۸ سال دفاع‌مقدس را نام برد و خاطرات‌شان را روایت کرد و گفت: تمام این اتفاقات باید در یک ظرفی انعکاس پیدا کند؛ سینما، تئاتر یا سایر هنرها همچون ادبیات فرصت خوبی است که این همه رشادت و بذر خوب بتواند رشد کند. در کنار هنرهای شناخته شده خوشبختانه ایران دارای یک هنر اصیل و قدیمی به نام تعزیه است. کل مبنای تعزیه خیر و شر است؛ یک طرف اولیا و سوی دیگر اشقیا. در حالی که درام هم در دنیا شکل نمی‌گیرد مگر کشمکشی که بین خوبی و بدی و قهرمان و ضدقهرمان وجود داشته باشد؛ منظور تئاتر به معنای کلاسیک آن است. 

جولایی با اشاره به اینکه اگر می‌خواهید تمام اتفاقات صدر اسلام را به صورت فشرده ببینید، تعزیه تماشا کنید، اظهار کرد: اگر بخواهیم به هنرهای دراماتیک و هنرهای نمایشی اصیل ایرانی بویژه تعزیه نگاه کنیم این فرصت را پیدا می‌کنیم که یک بار دیگر در گوش مردم بگوییم «کل یوم عاشورا»؛ روز عاشورا هر روز می‌تواند باشد اما باید این واقعه تاریخی را بشنویم. 

وی با بیان اینکه به نظر من تنها راه تعریف تئاتر ملی از همین راه باریک و کوچک تعزیه می‌گذرد، گفت: تعزیه تنها گونه نمایشی ایرانی است که ۵ خصیصه‌ای که باید تئاتر به معنای اخص داشته باشد را دارد. نخست اینکه نسخه (متن) دارد؛ نکته دیگر داشتن کارگردان است که از ابتدا تعزیه یک تعزیه‌گردان داشت. همچنین بازیگر از دیگر موارد مورد نیاز تئاتر است که تعزیه دارد. عنصر دیگر معماری است، ما هیچ‌گونه نمایش ایرانی نداریم که صاحب یک معماری ویژه باشد اما اساس و بنای تکیه و حسینیه این است که در ۲ ماه محرم و صفر فقط اتفاق دراماتیک در آن رخ دهد. عنصر بعدی طراحی صحنه و موسیقی است؛ ما برای تعزیه طراحی صحنه و موسیقی منحصر‌به‌فرد داریم. 

 

* تعزیه در حال موزه‌ای شدن

در بخش بعدی این نشست محمود فرهنگ، نویسنده اظهار کرد: تعزیه مثل ادبیات، رمان، خاطرات دفاع‌مقدس و... مسیری را طی کرده است که متاسفانه نتوانستند با ادبیات نمایشی کشور کنار بیایند، در حالی که این اتفاق در جهان رخ داده است. به‌واقع در جهان آثار شکسپیر و دیگران ابتدا در تئاتر اجرا شده و سپس به سینما رفته و دوباره به تئاتر برگشتند اما متاسفانه در حوزه ادبیات بویژه ادبیات دفاع‌مقدس هنوز نتوانستیم همزیستی مسالمت‌آمیزی را بین هنرمندان و نمایشنامه‌نویسان به وجود بیاوریم که بتوانند از این حوزه بهره برده و آثار ارزنده و ماندگاری را تولید کنند. 

او در ادامه مطرح کرد: من نیز موافقم اگر بخواهیم به هویت ملی و تئاتر ملی دست پیدا کنیم باید از همین کوچه باریک تعزیه وارد شویم، البته تعزیه به تنهایی نه و باید از نقالی، پرده‌خوانی و دیگر گونه‌های نمایش‌های آیینی که در کشور وجود دارد عبور کنیم ولی متاسفانه اکنون تعزیه در حال موزه‌ای شدن است و همچون بسیاری از هنرهای آیینی که ریشه‌های مذهبی و هویت ملی، دینی و مذهبی دارند به طاقچه‌های موزه‌ها سپرده می‌شود. 

وی همچنین تشریح کرد: ما گونه‌های دیگری از نمایش داریم که متاسفانه طی این ۴۲ سال مورد بی‌مهری واقع شده‌اند. اگر در حوزه ادبیات دفاع‌مقدس، رمان‌ها و شعر دفاع‌مقدس بتوانیم این همسایگی را با حوزه ادبیات نمایشی برقرار کنیم، می‌تواند مفید باشد. از سوی دیگر ما گونه‌هایی از نمایش‌های بسیاری داریم که ریشه مذهبی دارند و از گذشته دور در کشور ما وجود داشته و جزو هویت ملی ما محسوب می‌شوند از جمله موضوع نقالی. نقالی یک هنر تمام‌عیار است و نقال تمام امکانات موجود در بازیگر مثل بیان، حرکت و... را دارد. 

 

* نیاز به تولید آثار فاخر داریم

مجید اشتیاقی، نویسنده و هنرمند عرصه هنرهای نمایشی از دیگر سخنرانان این نشست عنوان کرد: از اساسی‌ترین مواردی که باید تمرکز بیشتری بر آن داشت، می‌توان به معرفی آموزه‌های دینی، انقلابی و ملی و حفظ ارزش‌های آن با نگرش به قرآن کریم، احادیث و کلام و نوشتار بزرگان این حوزه اشاره کرد. حتی نیاز است در این بحث به فرمایشات بزرگانی چون امام خمینی(ره) بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و فرمایشات مقام معظم رهبری توجه شود. 

او ضمن بیان اینکه بحث دیگر ادای دین به دلاور‌مردی‌های رزمندگان است که در ۸ سال دفاع‌مقدس در راه هویت ملی، دینی و انقلابی با نثار جان، ایثار و شهادت فداکاری کردند، تصریح کرد: اینها عرصه‌های مختلفی دارد همچون خاطرات رزمندگان و ایثارگران که برخی مکتوب شده‌اند و می‌تواند در قالب نمایشنامه و فیلمنامه قرار گیرد. معرفی آموزه‌های اخلاقی و دینی در حوزه‌های رفتاری و ملی در سلوک اجتماعی، معرفی آثار خانواده‌های معظم شهدا و جانبازان با بهره‌گیری از الگوی دینی، معرفی دستاوردهای دینی و انقلابی و ملی آحاد مردم بویژه جوانان در عرصه دفاع‌مقدس نیز از جمله مواردی است که می‌توان به آنها پرداخت. 

این نویسنده با اشاره به اینکه باید در این زمینه‌ها به فکر رشد و بالندگی کسانی باشیم که در این حوزه فعالیت می‌کنند، عنوان کرد: جدیت و پشتکار هنرمندان و قلم زدن در این عرصه از دستاوردهای با ارزشی است که همچنان ادامه دارد. بسیاری از این هنرمندان در جشنواره‌های مختلف حضور پیدا کرده و به تولید اثر می‌پردازند و نیاز است این دستاوردها حفظ شود. وجود این جشنواره‌ها و همایش‌ها نیز از دیگر دستاوردها محسوب می‌شود. تشکیل نشست‌ها و سمینارها نیز دستاوردهای خوبی برجا گذاشته؛ مسابقات ادبی نیز برگزار شده که به تقویت نیاز دارد. مجید اشتیاقی در پایان سخنان خود گفت: بحث بعدی اثربخشی در حوزه مخاطب است و در این سال‌ها شاهد بودیم این آثار مخاطبان گسترده‌ای داشته است همچنین نیاز به تولید آثار فاخر داریم و حاصل پژوهش‌ها و برگزاری نشست‌ها باید عامل رشد حوزه‌های ادبیاتی، نوشتاری، تحقیقاتی و اجرایی شود و باید آموزش و امکانات ویژه‌ای در اختیار علاقه‌مندان، هنرمندان و نویسندگان قرار دهیم. همچنین باید با همکاری آموزش‌و‌پرورش به آموزش و اجرای تئاتر در مدارس پرداخت و این نیاز بشدت احساس می‌شود.