گروه سیاسی: بیست‌و‌یکمین نشست سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای با عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در این سازمان به پایان رسید تا نخستین سفر خارجی رئیس‌جمهور با یک دستاورد بزرگ سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک همراه باشد. 

به گزارش «وطن‌‌امروز»، سران ۸ کشور عضو اصلی سازمان، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند. بر این اساس فرآیند فنی تبدیل عضویت ایران به عنوان یکی از اعضای اصلی سازمان آغاز شده و کشورمان از این پس به عنوان عضو اصلی این سازمان مهم منطقه‌ای با کشورهای عضو همکاری و تعامل خواهد داشت. در همین زمینه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در توئیتی نوشت: با کمال خرسندی اکنون سند عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه با حضور رئیس‌جمهور محترم کشورمان به تایید سران رسید. این عضویت راهبردی تاثیر مهمی بر روند همکاری‌های همه‌جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیامحور دارد. 

 

* تأکید بر «چندجانبه‌گرایی اقتصادی» و تقویت «سیاست همسایگی»

حجت‌الاسلام رئیسی که روز پنجشنبه به منظور شرکت در اجلاس سازمان همکاری‌ شانگهای راهی دوشنبه پایتخت تاجیکستان شده بود، دیروز در ابتدای سخنرانی خود در این اجلاس با تشکر از اعضای این اجلاس به علت عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای گفت: توسعه فرهنگی، دستور کار اول همکاری بین کشورهای صاحب تمدن است. بخش عمده خزانه فرهنگ و معنویت جهان در آسیا قرار دارد. آسیا مهد تمدن بشری است و قلب تپنده آن در چین، هند، تاجیکستان و ایران فرهنگ‌ساز بوده است. رئیس‌جمهور ادامه داد: زمانی که من ریاست جمهوری اسلامی را عهده‌دار شدم، جهت‌گیری سیاست خارجی خود را تمرکز بر «چندجانبه‌گرایی اقتصادی» و تقویت «سیاست همسایگی» به معنی وسیع آن و تقویت حضور در سازمان‌های منطقه‌ای معرفی کردم. رئیسی با تاکید بر اینکه ترکیب ۲ ابتکار اوراسیایی و کمربند - راه می‌تواند تحقق عینی‌بخشی به این رویکرد باشد، اظهار داشت: ظرفیت‌های عظیم جمهوری اسلامی ایران به لحاظ ژئوپلیتیک، جمعیت، انرژی، حمل‌و‌نقل، نیروی انسانی و از همه مهم‌تر معنویت، فرهنگ و تمدن می‌تواند تحرک معناداری به این چشم‌انداز ببخشد. وی ادامه داد: جهان وارد دوران جدیدی شده است. سلطه‌طلبی و یکجانبه‌گرایی رو به زوال است. نظام بین‌الملل به سوی چندقطبی شدن و بازتوزیع قدرت به سود کشور‌های مستقل در حال تغییر است. رئیس‌جمهور ادامه داد: در شرایط کنونی صلح و امنیت جهانی از ناحیه سلطه‌طلبی و چالش‌هایی همچون تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی در معرض تهدید قرار دارد؛ تهدیدهایی که طیف وسیعی از کشورهای جهان بویژه اعضا و شرکای سازمان همکاری شانگهای را هدف قرار داده است. وی همچنین گفت: صلح و توسعه از مسیر همکاری و هماهنگی کشورهای کلیدی این منطقه حاصل می‌شود. در این مسیر، شکل‌دهی و تقویت پیوندهای زیرساختی میان کشورهای مختلف اهمیت و ضرورت دارد. ابتکار کمربند - راه، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کریدور شمال - جنوب به عنوان طرح‌های کلیدی در حوزه اتصالات زیرساختی می‌توانند در تقویت منافع مشترک کشورهای در حال توسعه و تقویت صلح در این منطقه نقش ایفا کنند. این پروژه‌ها نه رقیب، بلکه مکمل یکدیگرند. 

حجت‌الاسلام رئیسی با اشاره به اینکه ایران حلقه وصل ۳ طرح زیرساختی فوق است، ادامه داد: ایران می‌تواند از طریق کریدور شمال - جنوب حلقه وصل جنوب و شمال اوراسیا باشد و آسیای مرکزی و روسیه را به هند پیوند دهد. کریدور شمال- جنوب می‌تواند زیرساخت سخت همگرایی در قالب «اوراسیای بزرگ» را تقویت کند. ایران در مسیر یکی از کریدورهای ابتکار کمربند - راه، یعنی کریدور چین، آسیای مرکزی و غرب آسیا قرار دارد و می‌تواند پیوند‌دهنده شرق و غرب اوراسیا باشد. رئیس‌جمهور در همین زمینه به ظرفیت بندر چابهار برای تبدیل شدن به مرکز تبادلات چندین کشور عضو و همسایه اشاره کرد که با همت اعضا می‌تواند نمادی از همکاری همه اعضای سازمان شانگهای باشد. رئیسی ادامه داد: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران همواره مبتنی بر مشارکت فعال در سازمان‌های بین‌المللی، چندجانبه‌گرایی و مخالفت با یکجانبه گرایی بر پایه عدالت، همکاری، احترام متقابل و ضرورت ایفای نقش سازنده در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بوده است. 

 

* مسؤولیت وضعیت افغانستان تماما بر عهده آمریکاست

رئیس‌جمهور در ادامه با بیان اینکه نظام بین‌الملل با چالش‌ها و مشکلات متعددی رو‌به‌رو است که حل آنها توسط یک دولت به تنهایی امکان‌پذیر نیست، همه‌گیری کرونا را نخستین چالش جهان دانست و گفت: هر گونه اختلال در روند کمک به سلامت انسان‌ها از طریق واکسیناسیون جهانی به بهانه تحریم، ضد حقوق بشر و جنایت علیه بشریت است. حل این مشکل، شدیدا نیازمند همکاری بین‌المللی است و اعضای پیمان شانگهای پتانسیل فراوانی در این زمینه دارند و جمهوری اسلامی ایران حاضر است در این زمینه فعالانه همکاری کند. وی با برشمردن تحریم به عنوان دومین چالش ادامه داد: تحریم یا تروریسم اقتصادی از موانع کلیدی پیشبرد همگرایی منطقه‌ای محسوب می‌شود. سازمان همکاری شانگهای به طراحی ساختارها و مکانیسم‌های مقابله جمعی با تحریم نیاز دارد. وی در ادامه با اشاره به اخلال مستقیم ناامنی در مسیر پیشرفت و توسعه، اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران با سابقه بیش از ۴۰ سال تقابل و مبارزه بی‌امان با تروریسم و افراط‌گرایی، خدمات شایسته‌ای برای تحقق صلح و عدالت در منطقه غرب آسیا انجام داده است. ما همپیمان عراق و سوریه در تقابل با داعش و سایر جریان‌های تروریستی بودیم. شراکت راهبردی ایران و روسیه در مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی در سوریه، تجربه‌ای ارزشمند و الگویی موفق برای همکاری با سایر شرکای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آینده است. رئیسی با اعلام نیاز به اقدام جمعی برای تامین امنیت و عدالت گفت: متأسفانه بیش از دو دهه مبارزه‌ نمایشی آمریکا با تروریسم در افغانستان و عراق، موجب از دست رفتن فرصت‌های فراوان این ۲ کشور در تامین امنیت و رفاه برای ملت‌های خود شد. آمریکا چند سال است این الگوی ناموفق را به سوریه نیز صادر کرده است. مراکز حضور و تحرک نیروهای آمریکا در سوریه، از ناامن‌ترین و بی‌ثبات‌ترین مناطق این کشور است. وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران معتقد به امنیت مشترک است و امنیت را تفکیک‌شده نمی‌داند، ادامه داد: راه تامین امنیت مشترک، راه بومی است که صرفا با مشارکت قدرت‌های منطقه‌ای و بدون مداخله خارجی امکان‌پذیر است. رئیسی افزود: مسؤولیت وضعیت ایجاد شده در افغانستان، تماما بر عهده‌ آمریکا و کشورهای همکار او در این مدت است اما ما کشورهای منطقه باید شرایطی را فراهم کنیم تا مردم افغانستان بتوانند بر مشکلات خود چیره شوند و مسیری را برای آینده‌ای مطمئن ترسیم کنند. وی ادامه داد: از نظر جمهوری اسلامی، این مهم تنها از طریق کمک کشورهای منطقه برای مشارکت مؤثر همه‌ اقوام در حاکمیت آینده افغانستان محقق خواهد شد. 

 

* کارآمدی دیپلماسی مشروط به عمل همه طرف‌هاست

رئیسی با اشاره به اینکه تامین حقوق ملت ایران در حوزه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای، تضمین منافع مشترک کشورهای در حال توسعه است، اظهار داشت: هیچ موضوعی نمی‌تواند فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را که در چارچوب مقررات بین‌المللی انجام می‌شود، دچار توقف کند. وی ادامه داد: دیپلماسی یکی از ابزارهای تامین منافع ملی کشورهاست، ولی دیپلماسی زمانی کارآمد است که همه طرف‌ها در عمل به آن پایبند باشند. تهدید و فشار، پای دیپلماسی را سست می‌کند و دست آن را می‌بندد. متاسفانه برخی طرف‌ها با استفاده از ابزار تهدید و فشار تصور می‌کنند می‌توانند دیپلماسی را به نفع خود رقم بزنند، در حالی که با این ترفند عملا دیپلماسی را از میدان به در می‌کنند و آن را از کارآیی می‌اندازند. 

رئیس‌جمهور با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران رفع تحریم‌ها را حق تردیدناپذیر ملت ایران می‌داند و هر فرآیندی را که خلاف این حق باشد در راستای منافع ملت ایران نمی‌داند، افزود: جمهوری اسلامی ایران ضمن احترام به رفتار مستقل کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و به رسمیت نشناختن تحریم‌های ظالمانه یکجانبه آمریکا و عدم پیروی از سیاست‌های تحریمی غیرقانونی این کشور، تقویت همکاری‌های دوجانبه را بویژه در عرصه اقتصادی عامل مهمی در ارتقای نقش راهبردی سازمان همکاری شانگهای در اقتصاد جهانی می‌داند. 

 

* استقبال اعضا از عضویت دائم ایران

اما عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌ شانگهای با استقبال مقامات دیگر کشورهای عضو این سازمان همراه شد. در همین زمینه رئیس‌جمهور روسیه گفت: روسیه از تصمیم آغاز روند عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای حمایت می‌کند که برای تایید به شورای سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای اعلام شده است. ولادیمیر پوتین در این راستا ادامه داد: ما همیشه طرفدار مشارکت کامل ایران در فعالیت این سازمان بوده‌ایم چون این کشور نقش مهمی در اوراسیا دارد و مدت‌هاست همکاری ثمربخشی با سازمان همکاری شانگهای دارد. وی افزود: ورود ایران بدون‌شک به افزایش اقتدار بین‌المللی این سازمان کمک خواهد کرد. 

نخست‌وزیر هند هم در سخنانش با اشاره به عضویت دائم ایران در این سازمان گفت: امسال ما بیستمین سالگرد تاسیس سازمان شانگهای را جشن می‌گیریم، دوستان جدیدی در حال اضافه شدن به ما هستند و من از اینکه ایران به عنوان شریک جدید ماست استقبال می‌کنم. وی تاکید کرد گسترش سازمان شانگهای نشانه افزایش تاثیر این سازمان است. نارندرا مودی گفت: ما معتقدیم کشورهای محصور در خشکی در آسیای مرکزی می‌توانند از طریق ارتباط با بازارهای هند منتفع شوند. وی در ادامه سخنان خود اضافه کرد: سرمایه‌گذاری ما در بندر چابهار ایران و تلاش‌های ما در زمینه کریدور بین‌المللی شمال- جنوب دلیلی بر اراده و تمایل ما در این زمینه است. 

 

* حاکمیت افغانستان باید بازتاب‌دهنده ترکیب جامعه این کشور باشد

سخنرانی در اجلاس پیمان امنیت جمعی افغانستان که در حاشیه بیست‌و‌یکمین نشست سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای برگزار شد، دیگر برنامه روز گذشته رئیس‌جمهور در دوشنبه بود. رئیس‌جمهور در ابتدای سخنانش با اشاره به اینکه سقوط پرشتاب دولت افغانستان نشان از سست‌بنیانی ساختارهای آمریکا است، اظهار داشت: معتقدیم زمانی صلح در افغانستان پایدار خواهد شد که دولت و ارکان حاکمیت بازتاب‌دهنده ترکیب جامعه افغانستانی باشد و تمام اقوام و گروه‌های این کشور به طور واقعی احساس کنند شراکتی اثرگذار و متناسب با وزن خود در دولت دارند و حاکمیت مبتنی بر رای و نظر مردم است. وی ادامه داد: تاریخ افغانستان درس بزرگی درباره مقاومت مردم افغانستان در برابر دخالت خارجی به ما می‌دهد، مردم افغانستان ثابت کردند نمی‌پذیرند کشوری خارجی سرنوشت آنها را رقم بزند. رئیس‌جمهور در ادامه با اشاره به مسؤولیت کشورهای منطقه در قبال افغانستان، اهم این وظایف را به شرح ذیل دانست:

  بسیج تمام امکانات کشورها در راستای حمایت و پشتیبانی از شکل‌گیری اجماع داخلی میان جریان‌های مختلف افغان و ترغیب همه طرف‌ها برای بازگشت به میز مذاکره و حل موضوع. 

  ارائه کمک‌های سازمان‌یافته بشردوستانه به مردم افغانستان؛ بسیاری از مردم افغانستان از روی اراده یا اجبار آواره شدند. امروز در ایران اسلامی ما بیش از ۳ میلیون مهاجر افغانستانی داریم که اینان میهمانان جمهوری اسلامی هستند. 

  با توجه به تحولات جاری در افغانستان موج جدیدی از آوارگان افغان به سوی کشورهای همسایه هجوم آوردند، مدیریت این جمعیت انبوه و ممانعت از سرازیر شدن آنها به سایر کشورها، علاوه بر تشریک مساعی منطقه‌ای، نیازمند کمک جدی نهادهای بین‌المللی و کشورهای کمک‌کننده است. 

  رفتارهای یکجانبه و غیرسازنده برخی بازیگران که مسؤولیت قطعی در ایجاد شرایط کنونی دارند، می‌تواند اجماع منطقه‌ای و بین‌المللی مورد نیاز برای پیشبرد روند صلح افغانستان را مخدوش کند. در این میان لزوم نقش‌آفرینی سازمان ملل درباره بحران افغانستان نیز نباید فراموش شود. 

حضور در اجتماع ایرانیان مقیم تاجیکستان در سفارت ایران، دیدار با «قربانقلی بردی محمداف» رئیس‌جمهور ترکمنستان، «قاسم توقایف» رئیس‌جمهور قزاقستان، «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان، «الکساندر لوکاشنکو» رئیس‌جمهور بلاروس، «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان و «شوکت میرزایف» رئیس‌جمهور ازبکستان از دیگر برنامه‌های رئیس‌جمهور در جریان سفر ۲ روزه خود به دوشنبه بود. 

***

با توجه به اهداف سازمان همکاری شانگهای، پیمان مذکور با مطلوبیت‌های استراتژیک ایران و دکترین نظامی ایران همخوانی دارد، چرا که ایران نیز همواره بر احترام به حق حاکمیت کشورها و تقویت همکاری‌های اقتصادی، استراتژیک و امنیتی تأکید کرده، به مشارکت کشورهای منطقه در گسترش امنیت منطقه‌ای اعتقاد دارد و مخالف سلطه‌ و یکجانبه‌گرایی آمریکا در منطقه است. از زمان تاسیس این سازمان در سال ۲۰۰۱ میلادی، ایران همکاری‌هایش را با این گروه منطقه‌ای که امروز وظایف بین‌المللی نیز بر دوش دارد، در یک روند هم‌افزایی ادامه داده است و بسیاری از کشورهای عضو رسمی سازمان بر این باورند عضویت ایران و افزودن بر شمار اعضای سازمان می‌تواند قدرت منطقه‌ای و جهانی سازمان را بیش از پیش کند. عضویت کامل ایران در این سازمان می‌تواند به معنای تکمیل یک جبهه جدید سیاسی- امنیتی در منطقه باشد و باعث گسترش حوزه‌های فعالیت سازمان شده و تمایل به بقا را در بین اعضا بیشتر کند. در عین حال موقعیت ژئوپلیتیک ایران که حلقه واسط بین آسیای مرکزی و اروپاست باعث شده کشورمان را مورد توجه این سازمان قرار دهد. این امر برای طرفین منافع زیادی دارد؛ به این خاطر که می‌تواند باعث به ‌وجود آمدن و تقویت یک کریدور شرق - غرب در کنار کریدور شمال- جنوب نیز شود. این مساله موقعیت ترانزیتی و درآمد حاصل از آن را برای ایران افزایش خواهد داد. همچنین ایران به دلیل داشتن منابع غنی انرژی و نفت و گاز طبیعتا یک مهره و وزنه مهم در سازمان همکاری شانگهای خواهد بود و همکاری بیشتر تهران با سازمان همکاری شانگهای و تقویت نقش ایران در «ابتکار یک کمربند- یک راه» چین به عنوان راه ابریشم نو برای همه طرف‌ها سودمند خواهد بود و امنیت تامین انرژی در زنجیره‌ کشورهای عضو را بیش از پیش تامین خواهد کرد. 

همچنین در گزارش «نگاه شرق به ایران» آمده است: اعضای سازمان شانگهای ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی دنیا را در اختیار دارند و در آینده‌ نزدیک از ۵ قدرت اول اقتصادی اول دنیا 2 کشور عضو این سازمان خواهند بود. همچنین ۴ قدرت اتمی دنیا یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان عضو این پیمان هستند. افزون بر این موارد، چین و روسیه به عنوان 2 عضو از 5 عضو دائم شورای امنیت ستون‌های اصلی این پیمان هستند. همچنین اعضای این سازمان حدود یک‌سوم خشکی‌های سطح زمین را در اختیار دارند و نزدیک به ۴۲ درصد جمعیت دنیا ساکن کشورهای عضو این سازمان هستند. مجموع این مؤلفه‌ها اهمیت عمق راهبردی این سازمان و حضور در این پیمان تاثیرگذار بر معادلات جهانی برای ایران را نشان می‌دهد، همچنین تحولات بنیادی در غرب آسیا و حضور ایران در منطقه به عنوان یک نیروی ثبات‌ساز در این معادلات، نظر اعضای این پیمان را به کشورمان جلب کرده است. در آخرین مورد، تحولات در افغانستان بار دیگر نگاه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و بازیگران سنتی در افغانستان را به ایران دوخته است. سفر سوبرامانیام جایشانکار و شاه محمود قریشی، وزرای خارجه هند و پاکستان که از اعضای شانگهای محسوب می‌شوند طی هفته‌های گذشته به ایران و مذاکره درباره اوضاع افغانستان گویای نقش تاثیرگذار کشورمان در این کشور و منطقه است. همچنین ایران به دلیل داشتن منابع غنی انرژی (نفت و گاز) طبیعتا یک مهره و وزنه مهم در سازمان همکاری شانگهای خواهد بود و همکاری بیشتر تهران با سازمان همکاری شانگهای و تقویت نقش ایران در «ابتکار یک کمربند- یک راه» چین به عنوان راه ابریشم نو برای همه طرف‌ها واجد اهمیت خواهد بود و امنیت انتقال انرژی در زنجیره‌ کشورهای عضو را بیش از پیش تامین خواهد کرد. چندی قبل نشریه تحلیلی «اویل پرایس» از کشف یک میدان گازی بزرگ در آب‌های ایران در دریای خزر خبر داد. طبق این گزارش میدان گازی «چالوس» قرار است با هدف ایجاد یک قطب جدید گازی در شمال ایران برای تکمیل قطب جنوبی گاز این کشور با محوریت میدان عظیم پارس جنوبی احداث شود. اگر برآوردهای اولیه از ذخایر گاز موجود در میدان چالوس درست باشد، گاز ایران قادر خواهد بود حداقل 20 درصد گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کند. 

 

* مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا

در بخش دیگری از این گزارش می‌خوانیم: هدف اصلی و البته نانوشته تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود و بر این مبنا توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند. سازمان همکاری‌ شانگهای را باید از معدود سازمان‌هایی با ماهیت امنیتی و نظامی دانست که «حوزه تمدنی آنگلوساکسون» در آن جایی نداشته است و نکته حائز اهمیت رد درخواست عضویت ایالات متحده آمریکا در سال 2005 برای عضویت در این سازمان از سوی کشورهای عضو به شمار می‌رود. 

از نمونه‌های دیگر مقابله این سازمان با آمریکا موضع‌گیری‌های سیاسی شانگهای از جمله درخواست از آمریکا برای تعیین یک جدول زمانی جهت خروج نیروهایش از کشورهای عضو این سازمان در اجلاس سال ۲۰۰۵ سران در شهر آستانه‌ قزاقستان بوده است و در پی رسمی شدن خواست سازمان شانگهای، قرقیزستان نیز خواستار خروج آمریکایی‌ها از «پایگاه هوایی کی۲» شد. تاکید بر حفظ و ثبات مرزها و همچنین حاکمیت ملی کشورها نیز از دیگر عناصری است که در مخالفت کامل با سیاست یکجانبه‌گرایی آمریکا درباره اشغال کشورها و همچنین حمایت از هرج و مرج قرار داشته است. سازمان همکاری شانگهای شاید یکی از معدود نهادهای بین‌المللی است که توانمندی مقاومت در مقابل سیاست یکجانبه آمریکا را داراست. نمونه آن درخواست رسمی از آمریکا برای خروج از پایگاه نظامی در منطقه «دره فرغانه» در کشور ازبکستان در سال ۲۰۰۵ است. در مجموع اقداماتی نظیر اجرای رزمایش نظامی ضدتروریسم در میان ارتش‌های کشورهای عضو، موسوم به «ماموریت صلح» در سال ۲۰۰۷ باعث شده در محیط بین‌الملل از این سازمان به عنوان «ناتوی آسیا» یا «ناتوی شرق» یاد شود.