گروه فرهنگ و هنر: زبان و ادبیات فارسی به عنوان دومین زبان جهان اسلام و زبان حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی، با هزاران اثر گران‌سنگ در زمینه‌های مختلف ادبی، عرفانی، فلسفی، کلامی، تاریخی، هنری و مذهبی همواره مورد توجه، علاقه و اعتقاد ایرانیان و مردمان سرزمین‌های دور و نزدیک بوده است. به‌رغم حوادث و رویدادهای پر تب‌و‌تاب و گاه ناخوشایند، باز هم این زبان دلنشین در دورترین نقاط جهان حضور و نفوذ دارد. اگر چنین نبود، شاهد ترجمه و تألیف هزاران کتاب و مقاله از سوی فرهیختگان کشورهای مختلف درباره آثار جاودان ادب فارسی مانند شاهنامه فردوسی، خمسه حکیم نظامی گنجوی، گلستان و بوستان شیخ اجل، مثنوی مولانا جلال‌الدین بلخی، غزلیات خواجه حافظ شیرازی و رباعیات حکیم عمر خیام نبودیم و هزاران ایران‌شناس و ایران‌دوست غیرایرانی شیفته شعر و ادبیات فارسی نمی‌شدند. از سوی دیگر چند سالی است که بیست‌و‌هفتم شهریورماه سالروز درگذشت شهریار با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ملی شعر و ادب پارسی نامیده شده است. سید‌محمدحسین بهجت‌تبریزی (زاده ۱۲۸۵ - درگذشته ۱۳۶۷) متخلص به «شهریار» شاعر ایرانی اهل آذربایجان بود که به زبان‌های ترکی آذربایجانی و فارسی اشعار ماندگاری سروده است. پدرش «حاج‌میرآقا بهجت‌تبریزی» نام داشت که در تبریز وکیل بود. شهریار دوران کودکی را به علت شیوع بیماری در شهر در روستاهای قایش قورشاق و خشگناب بستان‌آباد سپری کرد. پس از پایان سیکل (راهنمایی) در تبریز، در سال ۱۳۰۰ برای ادامه تحصیل از تبریز عازم تهران شد و در مدرسه دارالفنون تا سال ۱۳۰۳ و پس از آن در رشته پزشکی ادامه تحصیل داد. حدود 6 ماه پیش از گرفتن مدرک دکترا به‌ علت مشکلات روحی ترک تحصیل کرد. سال  ۱۳۳۲ دانشگاه تبریز، شهریار را یکی از پاسداران شعر و ادب ایران خواند و عنوان دکترای افتخاری دانشکده ادبیات تبریز را نیز به وی اعطا کرد. یکی از نکات بارز درباره شهریار این است که وی به تمام هنرها، بویژه موسیقی و خوشنویسی علاقه و در آنها تخصص بالایی داشت. او نسخ، نستعلیق و خط تحریری را خوب می‌نوشت و قرآن را با خط خوش کتابت می‌کرد. در جوانی، سه‌تار را به زیبایی هر چه تمام‌تر می‌نواخت. از سوی دیگر شهریار در سرودن انواع گونه‌های شعر فارسی همچون قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی تبحر خاصی داشته ‌است اما بیشتر از دیگر گونه‌ها در غزل شهره بود، از جمله غزل‌های معروف او می‌توان به «علی ‌ای همای رحمت» و «آمدی جانم به قربانت» اشاره کرد. همچنین شهریار، شعر را هنرمندانه به خدمت گرفته بود تا مذهب، ملت و کشورخود را به جهانیان معرفی کند. این شاعر آزاده، بامداد 27 شهریور 1367 در مقبره‌الشعرای تبریز به آرام گرفت.

همان طور که در ابتدای این گزارش اشاره شد، بیست‌و‌هفتم شهریورماه سالروز درگذشت شهریار، روز ملی شعر و ادب پارسی نامگذاری شده است و به همین بهانه در گفت‌وگویی با دکتر «محمدرضا سنگری»، نویسنده و پژوهشگر و شاعر ادبیات آیینی و انقلاب اسلامی نگاهی کوتاه به جریان شعری انقلاب اسلامی داشتیم.

 

* انقلاب جان تازه‌ای به شعر فارسی بخشید

محمدرضا سنگری در ابتدا درباره مهم‌ترین ویژگی جریان شعری پس از انقلاب اسلامی گفت: اشعار انقلابی به واسطه جو حاکم بر دوران اوایل انقلاب اسلامی به مولفه اصلی جریان شعر پس از انقلاب بدل شد و در شرایطی که ناامیدی بر فضای ادبیات قبل از انقلاب حاکم شده بود، جریان شعری انقلاب با سرودن اشعار حماسی و مردمی، جان تازه‌ای به شعر و ادبیات فارسی بخشید و فصل جدیدی از ادبیات فارسی در تاریخ کشور را رقم زد. 

وی گفت: همان‌طور که زادگاه اصلی انقلاب اسلامی، فطرت کمال‌جوی انسان است، خاستگاه اصلی شعر و ادبیات فارسی، فطرت انسان است و بر اساس همین گزاره باید گفت نقطه مشترک شعر فارسی و انقلاب اسلامی به فطرت انسان بازمی‌گردد. از سوی دیگر انقلاب اسلامی با خلق فصل جدیدی از ادبیات فارسی توانسته ژانرهایی از شعر فارسی را پدید آورد که در سابقه ادبی ایران زمین بی‌سابقه بوده است. 

این پژوهشگر و شاعر آیینی در ادامه خاطرنشان کرد: مساله‌ای که قبل از انقلاب بیشتر به چشم می‌آید، یأسی است که حاکم شده است، البته بخشی از آن رهاورد ترجمه‌ کتاب‌هایی است که انجام می‌شد. بعضا کتاب‌هایی ترجمه می‌شد که نهیلیست را در جامعه ما ترویج می‌کرد. شکست جریان‌های سیاسی و مبارزاتی هم به این موضوع کمک می‌کرد. عمده لغاتی که در شعر قبل از انقلاب دیده می‌شود، عبارت‌هایی نظیر شب، بن‌بست، تاریک، زمستان و... است اما وقوع انقلاب اسلامی امید را به فضای شعر برگرداند. برای مثال به عنوان آثاری که خلق شده است، توجه کنید؛ نام‌ها اینگونه‌اند: «در کوچه آفتاب»، «تنفس صبح»، «از آسمان سبز»، «سرود سپیده»، «بر مدار صبح»، و... اینها نام کتاب‌هایی است که در دوره پس از انقلاب خلق شده است که همگی فضای امیدواری دارد». 

دکتر سنگری در ادامه درباره شعر انقلاب گفت: همان‌طور که تاکنون چندین بار به این مساله اشاره کرده‌ام برای بررسی دقیق حوزه شعر انقلاب باید این حوزه را به ۲ بخش اصلی تقسیم کرد؛ نخست شاعرانی که آثارشان ریشه در ادبیات کهن ایران دارد و البته این عده نیز خودشان به ۲ دسته متفاوت تقسیم می‌شوند؛ دسته نخست شاعرانی که به هر دلیلی با مبانی متعالی انقلاب پیوند پیدا نکردند و دسته دوم شاعرانی که از باورمندان انقلاب اسلامی محسوب می‌شدند که با مبانی انقلاب اسلامی همراهی بسیاری داشته‌اند. 

وی گفت: بخش دوم شاعران پس از انقلاب، کسانی هستند که پدیده‌های جدیدی را در ادبیات فارسی رقم زدند که این پدیده‌ها همسو و تحت تاثیر تحولات سیاسی کشور بوده است. 

سنگری درباره مهم‌ترین ویژگی شعر فارسی در چند وقت اخیر گفت: به‌واقع شعر امروز، امیدوارکننده و حتی آرمان‌گرا است؛ مساله‌ای که جامعه ایرانی به آن نیاز دارد. این در حالی است که در دوران قدیم ناامیدی در اشعار موج می‌زد و بیراه نیست اگر بگوییم شعر انقلاب تحت تاثیر گفتمان تفکر ظهور و انتظار شیعه است. 

***