گروه سیاسی: مذاکرات میان ایران و عربستان به میزبانی بغداد، چند ماه است در مقاطع گوناگون جریان داشته و تاکنون 3 دور مذاکرات انجام شده است. این مذاکرات در حالی انجام می‌شود که تنش‌‌ها بین 2 کشور در یک دهه‌‌ اخیر بویژه در 5 سال گذشته به بالاترین حد خود رسیده است. این منازعات و تنش‌‌ها از روابط مستقیم دوجانبه گرفته تا رقابت‌‌های منطقه‌‌ای در کشورهای عراق، سوریه، لبنان و یمن گسترش یافت. عربستان که در این مدت خود را به عنوان یکی از دشمنان جدی جریان مقاومت در منطقه مطرح کرده بود، اکنون موضعی دیگر اتخاذ کرده و سعی در ترمیم روابط خود با تهران دارد. برخی کارشناسان این تغییر نگرش را ناشی از 2 عامل شکست‌‌ نقشه‌‌های منطقه‌‌ای این کشور و عقب کشیدن حامی اصلی آن یعنی آمریکا می‌‌دانند. به گزارش «وطن‌امروز»، ایرج مسجدی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد، روز جمعه طی مصاحبه‌‌ای با خبرگزاری رسمی عراق در پاسخ به سؤالی در ارتباط با گفت‌و‌گوهای تهران و ریاض در بغداد با بیان اینکه «دور چهارم گفت‌و‌گوها با عربستان سعودی در بغداد برگزار خواهد شد»، ابراز امیدواری کرد «این گفت‌و‌گوها به شکل سازنده‌ای با عربستان سعودی شاهد پیشرفت باشد». وی همچنین گفت: «گفت‌‌وگوها با عربستان سعودی در روندی رو به رشد به جلو حرکت می‌کند و ما امیدواریم به نتایج مشخصی دست پیدا کنیم. پس از دستیابی به این نتایج، این موضوع اعلام خواهد شد. هر ۲ طرف تمایل به مذاکره و دستیابی به نتایج دارند». حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان نیز روز گذشته گفت: ما با عربستان سعودی گفت‌وگو‌هایی داریم که امیدوار هستم در آینده نزدیک به نتایج مطلوب برسد و بتوانیم جزئیاتش را اعلام کنیم. این در حالی است که ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی در سخنرانی اخیر در سازمان ملل متحد با تغییر لحن نسبت به گذشته، در کنار اتهامات همیشگی به جمهوری اسلامی گفت: «ایران کشور همسایه ما است و امیدواریم مذاکرات اولیه ما با آن به نتایج ملموسی برای اعتمادسازی برسد». همچنین وب‌سایت لبنانی «النشره» در گزارشی با اشاره به سفرهای نجیب میقاتی، نخست‌وزیر جدید لبنان به کشورهای منطقه نوشت: «سفر به عربستان سعودی باید عینیت‌بخش نزدیکی میان تهران و ریاض باشد». النشره در ادامه به نقل از منابع آگاه بیان کرد: «دیدارهای اخیر میان ایران و سعودی با وساطت عراق مثبت بوده و به‌رغم آنکه پرونده یمن به دلیل پیچیدگی‌هایش وقت بیشتری می‌طلبد اما پرونده‌های لبنان، عراق و سوریه آسان‌تر است و ممکن است این پرونده‌ها از نزدیکی میان تهران و ریاض سود ببرند». این گزارش آورده است: «همزمان با همین فضا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در پایان ماه جاری میلادی (سپتامبر) و پس از دیدارهای ماراتنی در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل وارد بیروت خواهد شد». النشره افزود: «امیرعبداللهیان در سفر خود به سوریه و لبنان ماحصل این دیدارها را به همراه خواهد داشت و اینها منعکس‌کننده فضای مثبت آینده در منطقه خواهد بود». در ادامه این گزارش پیش‌بینی شده نزدیکی ایران- سعودی با «آتش‌بس رسانه‌ای و سیاسی» همراه باشد و حزب‌الله و محور مقاومت همگام با این فضای مثبت باشند، همان‌طور که در هفته‌های اخیر دیده شده است. با توجه به این اتفاقات و تحلیل‌‌ها، ۲ کشور ایران و عربستان در حال ترمیم رابطه‌‌ با یکدیگر هستند؛ رابطه‌‌ای که 5 سال است در وضعیتی بحرانی به سر می‌‌برد. 

 

* شکست‌‌های منطقه‌‌ای عربستان و خنجر از پشت دوستان

عربستان سعودی در سالیان اخیر یکی از کشورهای چالش‌آفرین برای جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت بوده ‌‌‌‌‌است. این کشور به روش‌‌های گوناگون و با نقشه‌‌های مختلف سعی در تضعیف ایران و همچنین نیروهای مقاومت در کشورهای یمن، عراق، سوریه و لبنان داشته ‌‌‌‌‌است. اکنون اما این کشور با چالش‌‌های بسیاری روبه‌رو شده است که می‌‌توان آن را به ۲ بخش کلی تقسیم کرد؛ یک بخش شکست نقشه‌‌های سعودی در منطقه است و بخش دیگر نگرانی‌‌های مسؤولان این کشور از خروج آمریکا از منطقه که در ادامه به تفصیل به آن پرداخته می‌‌شود.

1- عربستان سعودی در منطقه با شکست‌‌های متعددی روبه‌رو شده ‌‌است. تقریبا تمام نقشه‌‌های این کشور در قبال کشورهای دیگر منطقه ناکام بوده است. سعودی‌ها نخست قصد داشتند با سوءاستفاده از فضای بیداری اسلامی، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه را سرنگون کنند تا با قطع بازوی مقاومت در منطقه، نیروهای همراستا با خود را در این کشور حاکم کنند. برای نیل به این هدف بسیاری از مخالفان اسد توسط عربستان تطمیع و تسلیح شدند اما در حال حاضر با گذشت یک دهه از شروع بحران در سوریه، بشار اسد همچنان در جایگاه ریاست‌جمهوری قرار دارد و تمام گروه‌‌های معارض وی کاملا تضعیف شده‌‌اند. بعد از آن با پیروزی انصارالله در یمن و فتح صنعا توسط آنان به عنوان متحد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت، عربستان با ادعای حمایت از منصور هادی رئیس‌جمهور مستعفی یمن، با تمام امکانات خود و با تشکیل یک اتحاد عربی به خاک این کشور حمله کرد. سعودی‌‌ها در اوایل جنگ سرخوشانه پیش‌‌بینی می‌‌کردند می‌‌توانند تنها ظرف 2 هفته صنعا را به تصرف خود درآورند اما اکنون با گذشت قریب 7 سال از این جنگ و محاصره‌‌ غیرانسانی مردم یمن، نیروهای ائتلاف سعودی- اماراتی در موضع ضعف قرار دارند. تحولات هفته‌‌های اخیر که به فتح استان البیضا توسط کمیته‌‌های مردمی و ارتش یمن و همچنین پیشروی‌‌های سریع در استان مأرب انجامید، ورق جنگ را به ضرر عربستان و متحدانش برگردانده است. با تصرف البیضا، کار انصارالله برای فتح مأرب آسان‌‌تر شد. بسیاری از کارشناسان فتح مأرب را مساوی از هم پاشیدن ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی به همراه مزدوران‌شان می‌‌دانند. شکست عربستان در یمن ضمن هدررفت میلیاردها دلار هزینه، به وجهه‌‌ این کشور آسیب‌‌های جدی وارد کرده است. همچنین در لبنان نیز تلاش عربستان در جهت تامین منافع خود با حذف جریان مقاومت با موفقیت همراه نبود. عربستان در لبنان همنوا با غربی‌‌‌‌ها با تشدید فشارها بر مردم این کشور سعی داشت باعث تضعیف حزب‌‌‌‌الله و ایران شود. در این زمینه در کنار تحریم‌‌‌‌های اقتصادی، عربستان با به‌‌‌‌کارگیری مهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ خود در لبنان یعنی سعد حریری فضای سیاسی این کشور را نیز ملتهب کرد. حریری که رهبر جریان غربگرای 14 مارس است، با استعفا از مقام نخست‌وزیری و سنگ‌‌‌‌اندازی در مسیر تشکیل دولت جدید به بحران‌‌‌‌های عدیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ لبنان دامن زد. اما در نهایت با وقوع 2 اتفاق، تمام این تلاش‌‌‌‌ها با شکست روبه‌رو شد. نخستین اتفاق ارسال محموله‌های سوخت ایرانی بود که توانست عزم عربستان و کشورهای غربی برای محاصره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ اقتصادی لبنان را با چالش روبه‌رو کند. دیگر اتفاق تشکیل کابینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ جدید به نخست‌‌وزیری نجیب میقاتی بود که به نابسامانی‌‌‌‌های سیاسی این کشور پایان داد. 

2- در کنار این شکست‌‌‌‌‌ها، خروج نظامیان آمریکا از افغانستان و خروج قریب‌‌‌‌الوقوع این نظامیان از منطقه، به نگرانی سعودی‌‌‌‌ها افزوده است. همچنین ایالات متحده در هفته‌‌‌‌‌های اخیر پیشرفته‌‌‌‌‌ترین سیستم دفاع موشکی خود یعنی «پاتریوت» را از عربستان خارج کرده است. این اقدام در حالی صورت گرفت که در چند سال گذشته عربستان با حملات هوایی نیروهای انصارالله‌ روبه‌رو بوده و خطر این حملات همچنان باقی است. شبکه خبری الجزیره در گزارشی در این باره نوشت: «انتقال این سامانه‌های دفاع موشکی پاتریوت از پایگاه هوایی شاهزاده سلطان در حومه ریاض در حالی اتفاق افتاده که کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس با نگرانی شاهد خروج بی‌‌‌‌‌نظم نیروهای آمریکایی از افغانستان از جمله تخلیه لحظه آخری از فرودگاه کابل بودند. با وجود باقی ماندن چندین هزار نیروی آمریکایی در سراسر شبه‌جزیره عربستان به عنوان وزنه مقابله‌‌‌‌‌کننده با ایران، کشورهای عرب خلیج‌فارس نگران برنامه‌‌‌‌‌های آینده آمریکا هستند، چرا که ارتش این کشور تهدیدی رو به رشد در آسیا را احساس می‌‌‌‌‌کند که مستلزم دفاع موشکی است».  «کریستین اولریچسن» یک محقق برجسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌ آمریکایی نیز در این باره گفت: خواه‌ناخواه باید این مساله را درک کنیم که از دیدگاه بسیاری از تصمیم‌گیرندگان منطقه، ایالات متحده مانند گذشته به خلیج‌فارس متعهد نیست. از منظر سعودی، آنها (اوباما، ترامپ و بایدن، ۳ رئیس‌جمهوری معاصر) تصمیم‌هایی گرفته و می‌گیرند که به نظر نوعی رها کردن دولت‌های کشورهای عربی خلیج‌فارس است. 

این ۲ مساله یعنی شکست برنامه‌‌‌‌‌های عربستان سعودی از یک سو و خارج شدن سامانه‌‌‌‌‌های پاتریوت از این کشور به عنوان نشانه‌‌‌‌‌ای از پایان حمایت‌‌‌‌‌های آمریکا از این کشور از سوی دیگر، موضع سعودی‌‌‌‌‌ها را در قبال ایران از فضای تقابلی گذشته دور کرده است. این امر در تمایل عربستان به مذاکرات دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران مشهود بود.