چرا ترکیه به دنبال قطع ارتباط زمینی ایران با اروپا از طریق خاک ارمنستان است

گروه اقتصادی: اوایل شهریورماه اخباری مبنی بر مسدود شدن مرز نوردوز - تنها مرز مشترک زمینی ایران با اتحادیه اوراسیا- توسط نظامیان جمهوری آذربایجان منتشر شد. پس از آن نیز اواسط همان ماه، وزارت کشور آذربایجان اعلام کرد ۲ راننده ایرانی را به خاطر عبور از مرز در جاده گوریس- قاپان (مسیر اصلی ترانزیت و انتقال بار کامیون‌های ایرانی به ارمنستان) که در مرز بین ارمنستان و ایران واقع شده، بازداشت کرده است؛ جاده‌ای که بخش اعظم آن از محدوده منطقه گولالینسکی آذربایجان عبور می‌کند و پس از درگیری‌های پارسال و در پی توافق آتش‌بس پس از آن، در کنترل جمهوری آذربایجان در آمد. رخداد‌های اخیر بویژه زیاده‌گویی اخیر رئیس‌جمهور آذربایجان و اتهام‌زنی علیه ایران، زنگ خطر از بین رفتن مزیت ترانزیتی ایران و انسداد مسیر زمینی ایران به اروپا از طریق ارمنستان را به واسطه ماجراجویی‌های آذربایجان در منطقه قفقاز به صدا درآورد و باعث شد ایران با برگزاری رزمایشی گسترده در مناطق شمال غربی کشور، عزم خود را برای برخورد با هر گونه تغییر در ژئوپلیتیک منطقه و عدم تغییر مرزهای بین‌المللی به عنوان خط قرمز خود نشان دهد. 

 

* ترکیه و آذربایجان در پی حذف مسیر ترانزیتی ایران

از جمله کشورهای منطقه که اهداف بلندپروازانه ترانزیتی در سر می‌پروراند ترکیه است؛ این کشور به دلیل واقع شدن میان آسیا و اروپا و همچنین وجود دریای سیاه و مدیترانه در شمال و جنوب خود، موقعیت خوبی برای ترانزیت کالا در کریدور شرق به غرب دارد و البته بهترین همسایه ترانزیتی کشور ترکیه در این زمینه نیز ایران است. ایران با داشتن خطه‌ای پهناور می‌تواند کالاهای صادراتی چین به اروپا را پس از انتقال آن به ترکیه، به مقصد اروپا ترانزیت کند اما کشور ترکیه با پس زدن این فرصت همکاری، سیاستی را اتخاذ کرده است تا با حذف ایران از کریدورهای ترانزیتی، خود را به عنوان هاب مرکزی اوراسیا و همچنین رهبر منطقه معرفی کند. رجب طیب اردوغان خرداد امسال به شهر تاریخی شوشا در جمهوری آذربایجان و از مناطق تازه آزادشده از اشغال ارمنستان در پی جنگ اخیر قره‌باغ سفر کرد و در نشستی خبری با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان از پلتفرمی شش‌جانبه سخن گفت. اگر چه اظهار نظر اردوغان درباره پلتفرم شش‌جانبه ایران، ترکیه، آذربایجان، گرجستان، روسیه و ارمنستان مبنی بر توسعه همکاری‌های حمل و نقلی و ترانزیتی برای تقویت تجارت کالا در منطقه قفقاز، نخستین‌بار نبود که مطرح می‌شد اما به نظر می‌رسد پشت پرده این تلاش اردوغان برای اجرای پلتفرم مذکور، حذف بخش مهمی از مسیر خاک ایران برای عبور کالاهای شرق آسیا به اروپا باشد. کریدورر ریلی 826 کیلومتری باکو- تفلیس- قارص که به گفته اردوغان پکن را به لندن وصل می‌کند، مثالی از تلاش‌هایی است که قصد آنها حذف نقش ترانزیتی ایران است.

 

* دالان «زنگزور»؛ رؤیای خام صهیونیستی

احداث کریدور زنگزور در نزدیکی مرز جمهوری اسلامی ایران که نخجوان را از طریق خاک ارمنستان به خاک اصلی جمهوری آذربایجان وصل می‌کند، با توجه به یکسری تبعات و پیامدهای آتی می‌تواند به موضوعی بسیار جدی برای برخی کشورهای منطقه از جمله روسیه، ایران و حتی خود ارمنستان تبدیل شود. پس از پایان جنگ دوم قره‌‌باغ و توافقاتی که بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری روسیه حاصل شد، در محافل رسانه‌ای، گمانه‌زنی‌هایی درباره احداث کریدور یا کریدورهایی از طریق خاک ارمنستان مطرح شد که هر چند برخی طرف‌ها در مواقعی به تکذیب این مساله پرداختند و ادعا کردند ایجاد چنین کریدور یا کریدورهایی از طریق خاک ارمنستان مطرح نیست اما با گذشت چند ماه از جنگ و بروز برخی نشانه‌ها به نظر می‌رسد احداث این کریدور بشدت مورد توجه طرف‌هایی نظیر جمهوری آذربایجان، ترکیه و رژیم صهیونیستی است. هر کدام از این کشورها و طرفین بنا به منافع خودشان حامی ایجاد چنین کریدوری هستند. رژیم صهیونیستی از طریق این کریدور براحتی خواهد توانست وسایل و تجهیزات مورد نیاز خود برای جاسوسی از کشورهای منطقه را منتقل کند؛ رژیمی که اخیرا الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان به استفاده از پهپادها و جنگ‌افزارهای خریداری شده از آن در جریان جنگ قره‌باغ اذعان کرد. شاید پس از احداث چنین کریدوری تامین امنیت آن به نیروهای روس یا نیروهای مشترک واگذار شود تا از این طریق خیال روسیه نسبت به خطرات احتمالی این کریدور برای مسکو آسوده شود اما باید گفت قرار نیست نیروهای روسیه تا آخر در این کریدور حضور داشته باشند و پس از مدت معینی شاید 5 سال و شاید هم بیشتر در نهایت نیروهای روس از این کریدور خارج می‌شوند. دسترسی سریع، ارزان، کم‌هزینه، کم‌خطرتر و راحت‌تر ترکیه به جمهوری‌های قفقاز و آسیای میانه و همچنین احداث کریدور مذکور از آرزوهای بلندمدت تقریبا همه رهبران جمهوری ترکیه بوده است که هر کدام به نوبه خود تلاش کرده‌اند در اجرای این پروژه طولانی‌مدت نقش داشته باشند و به نوعی بخش‌هایی از این پروژه را تکمیل کنند. ارمنستان اما مخالفت قاطع خود را با این طرح اعلام کرده است. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان ماه گذشته اعلام کرد: اجازه نمی‌دهیم از نخجوان به جمهوری آذربایجان کریدور عبوری شکل بگیرد. این اظهارات در حالی بیان شده که نوامبر سال گذشته و پس از جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ که منجر به شکست ارمنستان در مقابل جمهوری آذربایجان شد، توافقنامه‌ای بین طرفین با حضور پوتین رئیس‌جمهور روسیه به امضا رسید که به موجب آن، ایروان برای ایجاد این کریدور عبوری از نخجوان به جمهوری آذربایجان که زنگزور نام دارد، توافق کرده بود. 

 

* جاده گوریس- قاپان و مسیر‌های جایگزین

بخشی از جاده گوریس- قاپان (گوروش- قافان) که مسیر اصلی ترازیت و انتقال بار کامیون‌های ایرانی به ارمنستان است و ۲ شهر اصلی جنوب ارمنستان را به هم متصل می‌کند، در پی توافق آتش‌بس سال گذشته در کنترل جمهوری آذربایجان در آمده است. باکو از هفته گذشته اعلام کرده بود از کامیون‌ها و تریلی‌هایی که از ایران از مسیر ۲۱ کیلومتری جاده گوریس- قاپان عبور می‌کنند، مالیات جاده و هزینه حمل‌و‌نقل بین‌المللی می‌گیرد. هزینه عبور مبلغی حدود ۱۳۰ دلار عنوان شده است که بسیاری از رانندگان ایرانی، چنین پولی همراه نداشتند و قادر به پرداخت آن نبودند. تا چند ماه پیش، این جاده کامل در کنترل ارمنستان بود و تردد کامیون‌های ایرانی در آن بدون هیچ محدودیتی انجام می‌شد. 

«هرویک یاری‎جانیان» رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ارمنستان، باکو را به سنگ‌اندازی در مسیر تجارت میان ۲ کشور ایران و ارمنستان متهم و تایید کرد هر خودروی حامل کالای ایرانی برای عبور از محدوده مرزی که در اختیار جمهوری آذربایجان است باید ۱۳۰ دلار عوارض پرداخت کند. چهارشنبه هفته گذشته نیز معاون نخست‌وزیر ارمنستان و «عباس بدخشان‌ظهوری» سفیر جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان درباره وضعیت ایجاد شده در جاده گوریس- قاپان بحث و تبادل نظر کردند. 

معاون نخست‌وزیر ارمنستان همچنین گفت احداث جاده‌های جایگزین یکی از اولویت‌های دولت این کشور است و انتظار می‌رود ساخت جاده «تاتو- قاپان» اواخر نوامبر به پایان برسد؛ جاده‌ای که شهر کاپان را بدون عبور از مناطق مورد مناقشه به شهر تاتف می‌رساند. 

***

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس  در گفت‌وگو با «وطن‌امروز»:

از باکو انتظار داریم مراقب شیطنت‌های رژیم صهیونیستی باشد