پنجمین انتخابات پارلمانی عراق امروز برگزار خواهد شد آن هم در حالی که نظام سیاسی عراق، پارلمانی است و ترکیب نهایی پارلمان مستقیما در انتخاب رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، رئیس پارلمان و همچنین ساختار کابینه تاثیرگذار است، از این رو این انتخابات همواره مهم بوده است. روز گذشته کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق اعلام کرد بعد از پایان «رای‌گیری خاص» میزان مشارکت ۶۹ درصد بوده است. بر اساس این گزارش از مجموع یک میلیون و ۱۹۶ هزار و ۵۲۴ واجد شرایط رای ۸۲۱ هزار و ۸۰۰ نفر در نخستین مرحله انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق شرکت کردند. «انتخابات خاص» فقط ویژه نیروهای مسلح، آوارگان و زندانیان است و بقیه اقشار مردم عراق در انتخابات عمومی که امروز یکشنبه دهم اکتبر (۱۸ مهر) برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند. این دور از انتخابات پارلمانی در عراق قرار بود سال آینده (۲۰۲۲) برگزار شود اما پس از تظاهرات‌ها و اعتراض‌های گسترده مردمی در اواخر سال ۲۰۱۹، سرانجام «مصطفی الکاظمی» در مه ‌۲۰۲۰، رأی اعتماد را برای تشکیل دولت در مرحله انتقالی تا زمان برگزاری انتخابات زودهنگام کسب کرد. احزاب سیاسی این کشور روی برگزاری انتخابات زودهنگام که خواست معترضان بود، به توافق رسیدند و در نهایت الکاظمی دهم اکتبر ۲۰۲۱ (۱۸ مهر) را موعد برگزاری انتخابات زودهنگام اعلام کرد. از زمان سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ تاکنون 4 دوره انتخابات پارلمانی به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۱۰، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ برگزار شده و انتخابات امروز که پنجمین دوره انتخابات عراق پس از سقوط صدام است، نخستین انتخابات زودهنگام در تاریخ این کشور از سال ۲۰۰۳ تاکنون است. نخستین انتخابات پارلمانی عراق سال ۲۰۰۵ و پس از سقوط صدام برگزار شد. تا پیش از آن، خبری از انتخابات در عراق نبود و تمام تصمیمات در نشست‌های حزب حاکم بعث که ریاست آن بر عهده شخص صدام بود، اتخاذ می‌شد. 

 

* 4 دوره انتخابات پارلمانی عراق

۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ برای نخستین‌بار مردم عراق پای صندوق‌های رای رفتند. در این دوره، «ائتلاف ملی عراق» متشکل از گروه‌های متعدد شیعه به‌ رهبری «ابراهیم الجعفری» اکثریت را کسب کرد و دولت تشکیل داد. دومین انتخابات سال ۲۰۱۰ برگزار شد و تعداد کرسی‌ها از ۲۷۵ کرسی در سال ۲۰۰۵ به ۳۲۵ کرسی افزایش یافت. در پایان این انتخابات ائتلاف «العراقیه» به رهبری «ایاد علاوی» که بیشتر از اعراب سکولار شیعه و سنی تشکیل می‌شد با ۹۱ کرسی در جایگاه نخست قرار گرفت و ائتلاف «دولت قانون» به رهبری «نوری المالکی» با ۸۹ کرسی در جایگاه دوم قرار گرفت. در چنین شرایطی میان جریان علاوی و مالکی بر سر تصاحب پست نخست‌وزیری درگیری و مناقشات زیادی درگرفت و بحرانی 7 ‌ماهه برای عراق به همراه آورد اما در نهایت مالکی در این کارزار پیروز میدان شد. سومین انتخابات ۳۰ آوریل ۲۰۱۴ برگزار شد و تعداد کرسی‌های پارلمان نیز از ۳۲۵ به ۳۲۸ افزایش یافت. این ۳ کرسی بین ایزدی‌ها، صائبی‌ها و قوم شبک تقسیم شد و به هر کدام، یک کرسی اختصاص یافت. نتیجه انتخابات نشان داد ائتلاف دولت قانون به ریاست نوری مالکی با ۹۲ کرسی در صدر قرار گرفته است. چهارمین انتخابات پارلمانی برای برگزیدن ۳۲۹ عضو پارلمان ۱۲ مه ‌۲۰۱۸ برگزار شد و بیش از ۷ هزار نامزد در قالب احزاب و ائتلاف‌های مختلف سیاسی، برای نشستن روی کرسی‌های پارلمان عراق با یکدیگر رقابت کردند. در این انتخابات ائتلاف «السائرون» به رهبری «مقتدا الصدر»، ائتلاف «الفتح» به‌ رهبری «هادی العامری» و ائتلاف «النصر» به ‌رهبری «حیدر العبادی» به ترتیب اول تا سوم شدند. 

 

* انتخابات بر پایه قانون جدید

تغییر بارز در انتخابات کنونی که پنجمین انتخابات پس از سال 2003 محسوب می‌شود، تصویب قانون جدید انتخابات است. به‌ موجب قانون انتخابات شماره 9 سال 2020، عراق به‌ جای 18 حوزه انتخابیه به 83 حوزه انتخابیه تقسیم شده است و آرای رأی‌دهندگان به‌ طور مستقیم به سبد نامزدهای آنها می‌رود، بر خلاف قانون قبلی که در آن نامزدها به آرای فهرست انتخاباتی تکیه داشتند. بر ‌خلاف نظام انتخابات سابق که 4 انتخابات پارلمانی میان سال‌های 2006 تا 2018 بر اساس آن برگزار شد، در نظام جدید کشور به 83 حوزه انتخابیه بر اساس نسبت جمعیتی‌اش تقسیم شده است؛ از جمله بغداد که پرجمعیت‌ترین استان عراق است و بیش از 21 درصد جمعیت عراق را در خود جای داده به 17 حوزه تقسیم شده است. از تغییرات مهم در این نظام آن است که رقابت نامزدها نه در سطح استانی که در سطح حوزه‌های انتخابیه است، با این توضیح که در نظام سابق، رأی‌دهنده می‌توانست به هر نامزدی در استان که بخواهد رأی دهد اما در نظام حاضر فقط به نامزدهایی که در حوزه انتخابیه خودش هستند رأی می‌دهد. از دیگر موضوعاتی که کار را بر نامزدها سخت کرده است، بویژه در مناطق غیرشهری که تحت نفوذ عشایرند، آن است که گاه رأی‌های یک عشیره بین چند حوزه انتخابیه تقسیم می‌شد ولی در ساختار جدید طبیعتا اینطور نخواهد بود. از دیگر تغییرات مهم در نظام جدید انتخابات آن است که نامزدها تبلیغات‌شان را در دایره‌های انتخاباتی‌شان محدود کرده‌اند و دیگر پوسترهای تبلیغاتی نامزدهای مطرح در سرتاسر استان دیده نمی‌شود. 

 

* سهم هر استان از کرسی‌های پارلمان

کرسی‌های پارلمانی استان‌های عراق به این شرح است؛ استان بغداد 71 کرسی، نینوا 34، بصره 25، ذی‌قار 19، سلیمانیه 18، بابل 17، اربیل 16، الانبار 15، دیالی 14، کرکوک 13، استان‌های واسط، دهوک، نجف و صلاح‌الدین هر کدام 12، کربلا و دیوانیه 11، میسان 10 و المثنی 7 کرسی. 

 

* ترکیب ائتلاف‌ها و احزاب شرکت‌کننده در انتخابات عراق

در انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق برای تعیین 329 نماینده، 21 ائتلاف سیاسی با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. بر اساس این گزارش، تعداد احزاب شرکت‌کننده در این انتخابات 167 حزب است که 58 حزب از آنها در چارچوب ائتلاف‌ها هستند. تعداد کل نامزد‌ها در انتخابات پارلمانی عراق، ۳ ‌هزار و 249 نفر عنوان شده است که زنان سهمی 951 نفری از کل نامزد‌ها را تشکیل می‌دهند. از این تعداد، 789 نامزد به ‌صورت مستقل، 959 نامزد در قالب ائتلاف انتخاباتی و یکهزار و 501 نفر نیز در قالب اعضای احزاب در انتخابات آینده شرکت می‌کنند. 

 

* حوزه‌های انتخابیه و سهم 25 درصدی زنان

بر اساس قانون انتخابات عراق، شمار حوزه‌های انتخابیه 83 حوزه است و هر حوزه بین 3 تا 5 کرسی دارد که حداقل یک کرسی متعلق به زنان است و سهم زنان در هر استان یک‌چهارم کرسی‌ها یا بیشتر خواهد بود. اقدام بسیاری از احزاب مؤثر عراق در نامزد کردن انحصاری زنان در حوزه‌های انتخابیه‌ای که قصد رقابت در انتخابات زودهنگام را دارند، نشان‌دهنده تأثیر واضح سهمیه زنان در پارلمان عراق بر معادله انتخابات است. تقسیم عراق به 83 حوزه انتخابیه و مشخص کردن شمار کرسی‌های زنان در پارلمان عراق برای تضمین حضور یک زن در هر کدام، موجب شده است زنان نماینده در پارلمان عراق بر این باور باشند که سازوکار جدید قانون انتخابات و تغییر رویه احزاب در روی آوردن به زنان، سهم آنها را در پارلمان آتی عراق بیشتر می‌کند. بر اساس قانون اساسی عراق، شمار کرسی‌های زنان در پارلمان نباید کمتر از 25 درصد کل نمایندگان پارلمان باشد. تأثیر زنان در انتخابات سابق در عراق اندک بود و ائتلاف‌های بزرگ اهمیت کمتری به نامزدهای زن می‌دادند اما قانون فعلی انتخابات نقش بیشتری به زنان می‌دهد به‌ گونه‌ای که کرسی‌های هر استان بین حوزه‌های انتخابیه تقسیم شده است و سهم زنان برای تضمین حضور یک زن در هر حوزه انتخابیه نیز مشخص شده است، از این‌ رو برخی احزاب که می‌دانستند نمی‌توانند با نامزدهای مرد رقابت کنند، فقط با نامزدهای زن وارد رقابت شدند. 

 

* سهم اقلیت‌ها

9 کرسی پارلمانی سهم اقلیت‌های قومی و دینی شامل مسیحی، ایزدی، صابئی مندائی، شبکی و کردهای فیلی خواهد بود. از این تعداد، 5 کرسی سهم مسیحیان است و اقلیت‌های شبکی، صائبی، ایزدی و کردهای فیلی هر کدام یک کرسی خواهند داشت. 

 

* شمار واجدان شرایط شرکت در انتخابات

جمعیت عراق بنا بر آمار ارائه شده از سوی سازمان ملل به 2/40 میلیون نفر می‌رسد که ۶۰ درصد آن پایین ۲۵ سال است. بر این اساس شمار واجدان شرایط رأی‌دهی به ۲۵ میلیون نفر می‌رسد که از این میزان بنا به اعلام کمیساریای عالی انتخابات عراق، ۲۳ میلیون نفر دارای کارت «بیومتریک» (کارت شناسایی الکترونیک) هستند و در ۸۳ دایره انتخابات و ۸۲۷۳ صندوق رای تقسیم خواهند شد.