فرزانه دانایی: فرانسه از ابتدای ماه ژانویه سال جدید میلادی ریاست اتحادیه اروپایی را برعهده می‌گیرد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه اما تلاش دارد از این فرصت در جهت پیشبرد برنامه خود برای حذف کامل حکم اعدام در سراسر جهان استفاده کند؛ ایده‌ای که به‌ نظر نمی‌رسد قابل اجرایی شدن باشد و تنها به‌ دنبال پیشبرد اهداف سیاسی شخصی مکرون در جهان است. این در حالی است که فرانسه آخرین کشور غربی در اتحادیه اروپایی بود که به لغو حکم اعدام رای داد. آلمان غربی حکم اعدام را سال ۱۹۴۹ لغو کرد و انگلستان سال ۱۹۶۵، با این ‌حال فرانسه تا سال ۱۹۸۱ طول کشید تا تصمیم بگیرد آیا می‌خواهد حکم اعدام را لغو کند یا نه. نکته جالب در این ماجرا این است که فرانسه تا سال ۱۹۷۷ محکومان خود را با گیوتین اعدام می‌کرد!

چند روز پیش چهلمین سالگرد لغو قانون اعدام در فرانسه بود و حالا که دولت مکرون به ‌عنوان یکی از آخرین کشورهای غربی لغو‌کننده اعدام، 40 ‌سالگی این مساله را جشن می‌گیرد، تلاش دارد آن را به سایر نقاط جهان نیز صادر کند، حتی اگر مجبور باشد این کار را با زور و فشار سیاسی و دیپلماتیک انجام دهد!

 

*  کنایه پاریس به واشنگتن؟

 با توجه به اینکه در اتحادیه اروپایی هیچ کشوری قانون اعدام ندارد، فرانسه تلاش دارد لغو حکم اعدام را به سایر نقاط جهان کشانده و نقشی جهانی در این باره ایفا کند اما هدف اصلی امانوئل مکرون از این اقدام که در نهایت می‌تواند حرکتی تبلیغاتی و شکست‌خورده باشد، چیست؟ در وهله اول فرانسه قصد دارد با استفاده از فشارهای سیاسی و دیپلماتیک ناشی از این مساله به سمت اجرای خواسته‌های خود در عرصه جهانی برود. امانوئل مکرون که این روزها بشدت از سوی همتایان آمریکایی خود ضربه دیده و از مباحث بین‌المللی دور افتاده ‌است، تلاش می‌کند شکست خود در مساله توافق امنیتی آمریکا، انگلستان و استرالیا را با فشار سیاسی بر آمریکا دنبال کند. بر اساس آمارهای موجود، ایالات متحده یکی از کشورهایی است که هنوز بالاترین میزان حکم اعدام را در سیستم قضایی خود دارد. ۲۷ ایالت آمریکا در قوانین جزایی خود حکم اعدام دارند و با وجود اینکه در طول سال‌های دوران ریاست‌جمهوری اوباما تلاش شد حکم‌های اعدام فدرال اجرایی نشود، ترامپ دوباره حکم اعدام فدرال را بازگرداند و کسانی که به جرم‌های مختلف در زندان‌های فدرال بوده و محکوم به اعدام شده بودند، در طول سال‌های ریاست‌جمهوری ترامپ حکم اعدام‌شان اجرا شد. بایدن نیز تلاشی برای لغو حکم اعدام فدرال نکرده‌ است و از زمان روی کار آمدن او نیز این احکام همچنان در حال اجرا است. 

ادبیات مکرون در این باره در مواجهه با آمریکا بسیار جالب ‌توجه است. رئیس‌جمهور فرانسه مسلما بخوبی می‌داند حکم اعدام تنها توسط کشورهایی مانند چین و هندوستان که از کشورهای بزرگ در عرصه اقتصاد جهان هستند، اجرایی نمی‌شود و آمریکا نیز جزو کشورهایی است که این حکم را اجرا می‌کند. او با این ‌حال ترجیح داد اجرای حکم اعدام را «عملی شنیع» بداند. مکرون در مراسم سالگرد لغو حکم اعدام در فرانسه گفت: «سال گذشته ۴۸۳ قتل دولتی توسط 33 رژیم انجام ‌شده است که عمدتا دارای استبداد در سیستم سیاسی خود بوده و در جهانی بودن مساله حقوق‌بشر تردید دارند». این ۳۳ رژیم مطمئنا شامل حال آمریکا نیز می‌شود. با در نظر گرفتن این مساله که در آمریکا تنها در طول یک‌ سال گذشته ۱۷ نفر به دلیل مسائل مختلف اعدام شده‌اند، به ‌نظر می‌رسد مکرون تلاش داشته کنایه‌ای نیز به مسؤولان ایالات ‌متحده‌ زده و آنها را نیز دارای خوی استبدادی بداند!

 

* رقابت مکرون و بایدن

در بررسی مساله اما نمی‌توان رقابت‌های مکرون با بایدن را نیز نادیده گرفت. بایدن در نخستین اقدام مهم در عرصه سیاست خارجی‌اش فرانسه را از توافق امنیتی با انگلستان و استرالیا برای تأمین زیردریایی‌های هسته‌ای برای استرالیا کنار گذاشت، این در شرایطی بود که فرانسه بدون اینکه از قبل چیزی بداند به یکباره میلیون‌ها دلار را در این قرارداد از دست داد. مهم‌ترین مساله دیگر که چندان به آن پرداخته نشد این است که با این اقدام بایدن، فرانسه در اصل جایگاه خود به ‌عنوان یک قدرت مستقر در منطقه شرق آسیا را از دست داد. گلایه مکرون از بایدن در همین راستا بود. رسانه‌ها عنوان کرده بودند فرانسه به دلیل داشتن برخی سرزمین‌های تحت حاکمیت خود در حوزه شرق آسیا و داشتن نیروهای نظامی در کشورهای مختلف این منطقه تا قبل ‌از این قرارداد، به‌ عنوان یکی از قدرت‌های منطقه شرق آسیا شناخته می‌شد که نیروهای نظامی خوبی را نیز در این منطقه مستقر کرده بود. با این ‌حال توافق آکاس نشان داد آمریکا برای نیروها و حتی فرانسوی‌هایی که در کشورهای حوزه شرق آسیا سکونت دارند هیچ شأن و جایگاهی قائل نیست. 

مکرون حالا در رقابت شخصی با بایدن تلاش دارد گفتمان جدیدی را در مقابله با آمریکا در پیش بگیرد. بایدن هنگامی‌ که ریاست‌جمهوری را در دست گرفت، اعلام کرد در حوزه مسائل خارجی یکی از مهم‌ترین اولویت‌هایش دموکراسی در جهان است، بر همین اساس بود که او پیشنهاد برگزاری همایش با حضور سران دنیا درباره دموکراسی را مطرح کرد اما این همایش به دلیل کرونا به ‌صورت مجازی برگزار شد و چندان توجهی در سطح دنیا و رسانه‌ها به آن نشد. بایدن در عین‌ حال آنقدر درگیر مسائل داخلی و اولویت‌های داخلی ایالات‌ متحده است که نمی‌تواند برنامه‌های خود برای گسترش دموکراسی در جهان را انجام داده و به نتیجه برساند. بر همین اساس است که از همان ابتدا این شعار و این همایش شکست‌خورده به ‌نظر می‌رسید. حالا مکرون سعی دارد با در دست گرفتن مسائل حقوق ‌بشری مانند لغو حکم اعدام، به بایدن نشان دهد می‌تواند به‌ عنوان رئیس اتحادیه اروپایی، نقش رهبری در مسائل مرتبط با حقوق ‌بشر را در دست گرفته و دنیا چندان هم به رهبری آمریکا در این مسائل نیاز ندارد. 

 

* فرانسه و رهبری کمپین سیاسی علیه چین

رئیس‌جمهور فرانسه در عین ‌حال تلاش می‌کند نقش رهبری فشارهای دیپلماتیک و سیاسی بر کشورهایی مانند چین را نیز در حوزه شرق آسیا برعهده بگیرد تا نشان دهد اگر آمریکا به‌ صورت نظامی وارد منطقه می‌شود، فرانسه از قبل با برعهده گرفتن نقش رهبری سیاسی برای فشار بر چین در منطقه حضور داشته‌ است. اما سوال اصلی در این باره این است: آیا مکرون می‌تواند برنامه خود را با فشارهای دیپلماتیک و سیاسی ادامه دهد؟ اگر چه فرانسه قصد دارد از مساله‌ای مانند لغو حکم اعدام به ‌عنوان ابزاری جهت فشار آوردن بر کشورهای دیگر مانند هندوستان، آمریکا یا حتی ایران استفاده کند اما سابقه حقوق‌ بشری کشورهای غربی اجازه نمی‌دهد هر کشوری چه آمریکا باشد یا فرانسه یا بریتانیا، بتواند در این باره حرف یا برنامه‌ای داشته باشد. سوال بعدی این است: اگر کشورهای مختلف در مقابل فرانسه ایستاده و نقش فعال دیپلماتیک مکرون را نادیده بگیرند، او چگونه می‌خواهد به آنها جواب بدهد؟ مسلما کشوری مانند چین به صحبت در ظاهر حقوق‌بشری مکرون اهمیتی نمی‌دهد. کشورهای عرب منطقه بویژه سعودی نیز تحت تاثیر صحبت‌ها قرار نمی‌گیرند زیرا می‌دانند با وجود اینکه مسائل حقوق‌ بشری دیگری مانند قتل فجیع خاشقجی، روزنامه‌نگار عربستانی به وجود آمد اما هیچ‌کدام از کشورهای غربی نتوانستند در این زمینه اقدامی انجام داده یا حتی قراردادهای تسلیحات نظامی‌شان با عربستان را متوقف سازند! 

جدای از مخالفت‌هایی که در سطح بین‌المللی با این اقدام مکرون انجام می‌شود، مهم‌ترین نکته، مسائل داخلی فرانسه است. طبق آخرین نظرسنجی صورت‌گرفته در فرانسه، ۵۵ درصد مردم این کشور بر این باورند حکم اعدام باید به سیستم قضایی فرانسه بازگردانده شود. مکرون می‌خواهد رهبری جهان در حذف حکم اعدام را برعهده بگیرد اما در وهله اول باید با افکار عمومی در داخل کشور خودش مقابله کند. در عین ‌حال انتخابات ریاست‌جمهوری نیز در فرانسه در پیش است و با وجود اینکه مکرون سعی دارد با این ابتکار خود نشان دهد در سطح بین‌المللی حرفی برای گفتن دارد، رقبای او اطمینان دارند این اقدام با شکست مواجه می‌شود و به ‌همین دلیل سعی دارند از این مساله به نفع خود استفاده کنند. مارین لوپن، نامزد راست‌گرای ریاست‌جمهوری فرانسه، بارها گفته ‌است با بازگرداندن حکم اعدام به این کشور موافق است. همین مساله نشان می‌دهد تلاش‌های مکرون نه در سطح جهانی، بلکه در سطح داخلی نیز به ‌احتمال زیاد با شکست بزرگی مواجه خواهد شد.