گروه سیاسی: مذاکرات بین ایران و عربستان که چهارمین دور آن نیز چند روز پیش برگزار شد، اکنون وارد مراحل جدیدی شده‌‌ است. خبرگزاری فرانسوی به نقل از منابع آگاه اعلام کرد مقرر شده است بزودی پس از 6 سال، ۲ کشور اقدام به بازگشایی کنسولگری‌‌های خود کنند؛ اتفاقی که می‌‌تواند نقطه‌‌ عطفی در رابطه‌‌ طرفین پس از چند سال تنش و کشمکش در منطقه باشد و نشان می‌‌دهد خروج نیروهای ایالات متحده آمریکا از منطقه نه ‌‌تنها لزوما به افزایش تنش‌‌ها نمی‌‌انجامد، بلکه می‌‌تواند به شکل‌‌گیری یک نظام بومی ثبات‌‌ساز منجر شود. 

به گزارش «وطن‌امروز»، خبرگزاری فرانسه در خبری اختصاصی آورد: در هفته‌های گذشته، مقاماتی از ایران و عربستان سعودی گزارش داده‌اند تهران و ریاض از ماه آوریل گفت‌وگوهایی خصوصی در بغداد جهت حصول تفاهم داشته‌اند. این مذاکرات در دوران دولت روحانی آغاز شده و دولت رئیسی این مذاکرات را ادامه داده است. یک دیپلمات خارجی در عربستان سعودی که در جریان مذاکرات قرار دارد، اعلام کرد در دور آخر مذاکرات «طرفین در شرف توافق بودند تا از تنش‌ها و جنگ‌های نیابتی در منطقه بکاهند». فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی اعلام کرده دور چهارم مذاکرات ماه سپتامبر برگزار شده و ابراز امیدواری کرده بود این مذاکرات زیرساخت حل‌و‌فصل مشکلات میان ۲ کشور را بنا بگذارد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران نیز عنوان کرده بود این مذاکرات در مسیر درست قرار دارد. وی‌ گفته بود: ما به نتیجه و توافق‌هایی رسیده‌ایم اما هنوز به گفت‌وگوهای بیشتر نیاز است. به‌‌ گفته دیپلمات خارجی، ایران و عربستان احتمالا در دور آتی مذاکرات که ممکن است تا چند روز دیگر آغاز شود «آخرین تغییرات را در توافق اعمال کنند». این دیپلمات که خواست ناشناس بماند، به ‌«ای‌اف‌پی» گفت: آنها به طور کلی بر سر باز کردن مجدد کنسولگری‌ها به توافق رسیده‌اند و گمان کنم اعلامیه عادی‌سازی روابط طی هفته‌های آتی صادر شود. علی الشهابی، مشاور دولت سعودی هم اعلام کرد پیش از آنکه ریاض بخواهد اقداماتی نظیر باز شدن سفارت‌ها را در نظر بگیرد، ایران باید اقداماتی «بنیادین» در یمن انجام دهد. وی به «ای‌‌اف‌‌پی» گفت: ایران باید گام‌های واقعی بردارد، نه اینکه فقط مشغول صحبت‌های خوب باشد. 

با توجه به خبر بالا به ‌‌نظر می‌‌رسد مذاکرات دوجانبه بین ایران و عربستان در مسیر سازنده‌‌ای قرار دارد؛ امری که مسؤولان سیاست خارجه‌‌ 2 کشور نیز بارها به آن اشاره داشته‌‌اند. بر همین اساس انتظار می‌‌رود در صورت شکل‌‌گیری تفاهم قطعی بین طرفین، ضمن رشد روابط دوجانبه، شاهد کمتر شدن تنش‌‌ها در منطقه غرب آسیا نیز باشیم؛ مساله‌‌ای که در یک دهه‌‌ اخیر در اوج خود قرار داشته ‌‌است. بیشترین نمود این اتفاق احتمالا در یمن مشاهده شود. برخی کارشناسان یکی از دلایل اصلی شکل‌‌گیری مذاکرات بین ایران و عربستان را که تاکنون نتایج مثبتی برای طرفین داشته، خروج قریب‌‌الوقوع ایالات متحده آمریکا از منطقه و شکست اکثر پروژه‌‌های منطقه‌‌ای سعودی‌‌ها در سالیان اخیر دانسته‌‌اند. 

 

* خروج آمریکا راه همگرایی منطقه‌‌ای را باز کرد!

خروج نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا از افغانستان و عراق و احتمالات خروج آنها از اکثر مناطق خاورمیانه، زنگ هشداری را برای کشورهای همپیمانش به صدا درآورد. به همین خاطر این کشورها که هم‌‌اکنون خود را بدون پشتیبان می‌‌بینند، به همگرایی‌‌های منطقه‌‌ای برای ایجاد ثبات رو آورده‌اند، زیرا می‌‌دانند در صورت بیشتر شدن بی‌‌ثباتی در منطقه، به ‌‌علت نبود پشتیبانی خارجی، بسیار آسیب‌‌پذیر خواهند بود. همچنین مذاکرات ایران و عربستان که بیشترین سطح تنش‌‌ها را در سالیان اخیر داشتند، بار دیگر نشان داد خروج آمریکا از منطقه نه ‌‌تنها بی‌ثباتی را افزایش نمی‌‌دهد، بلکه باعث می‌‌شود کشورهای اصلی منطقه برای استقرار ثبات، نظام‌‌های بومی را ایجاد کنند. این گزاره را بسیاری از تحلیلگران از جمله برخی تحلیلگران در داخل ایالات متحده نیز تایید کرده‌‌اند. به‌‌ عنوان مثال مجله آمریکایی «اسلیت» در گزارشی نوشت: درسی که می‌‌توان از این تحول [روند مثبت مذاکرات بین ایران و عربستان] گرفت این است که در برخی  نقاط جهان، کنار رفتن آمریکا از درگیری‌‌های سیاسی و نظامی ممکن است نیروی مثبتی برای صلح و ثبات باشد. این بر خلاف عرف رایج در این کشور است که می‌گوید حضور ایالات متحده برای حفظ مناطق ناپایدار ضروری است و خروج ایالات متحده «خلأ قدرت» ایجاد می‌‌کند. هنوز مشخص نیست مذاکرات ایران و عربستان به کجا می‌‌رود اما این نوع مذاکرات که ممکن است با تمرکز کمی آغاز شود، اغلب باعث «فرآیند اعتمادسازی و کاهش سردی روابط» می‌‌شود. «بروس ریدل» تحلیلگر سابق سیا و همکار ارشد مرکز سیاست خاورمیانه موسسه بروکینگز نیز می‌‌گوید: اخیرا سعودی‌‌ها با خروج ناگهانی و کلی ایالات متحده از افغانستان «بسیار متزلزل» شده‌‌اند. وی تصریح کرد: «تصاویر ترک افغانستان (از سوی آمریکایی‌‌ها) از برای اعراب خلیج‌فارس ترسناک است». جنبه مثبت همه این اتفاقات این است که این کشورها - قطر، کویت، عمان، امارات عربی متحده، بحرین و عربستان سعودی- باید چشم‌‌انداز منطقه‌‌ای خود را مجددا ارزیابی کرده و مسؤولیت امنیت خود را بر عهده بگیرند و این احتمالا به صلاح منطقه است. 

یک تحلیلگر قطری به نام «خالد الجابر» در این باره در «نشنال اینترست» نوشت: در حالی ‌‌که کشورهای منطقه برای دوران پساآمریکا آماده می‌شوند، دریافته‌اند تعامل با یکدیگر، حتی در گستره‌ای محدود، برای تقویت پایداری در خاورمیانه آشفته بسیار کارساز است. به نظر می‌رسد بسیاری از دولت‌های خاورمیانه از مواضع افراطی‌شان در سیاست خارجی دوران ترامپ کوتاه آمده و رویکردی تازه را برای امور منطقه‌ای برگزیده‌اند. هرچند شکاف‌های ایدئولوژیک ادامه دارد و به آتش تنش‌ها در منطقه دامن می‌زند اما اغلب رقبای خاورمیانه‌ای، به شکل فزاینده، به این باور رسیده‌اند که گشایش باب گفت‌‌وگوهای بیشتر به سودشان است. تعامل دیپلماتیک و سازش بتدریج جایگزین خشونت و جنگ‌طلبی می‌شود.  وی ادامه داد: فاکتورهای سیاسی ایالات متحده از اصلی‌ترین پیشران‌های این گرایش است. پایان دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، عدم تمایل بایدن برای حمایت از رژیم‌های استبدادی منطقه و خروج آمریکا از افغانستان به‌‌ عنوان نشانه‌ای از پایان حضور ایالات متحده در خاورمیانه، باعث شده است ریاض و سایر دولت‌های منطقه روی بهبود روابط با همسایگان‌شان سرمایه‌گذاری کنند. 

البته لازم به ذکر است خروج نظامیان آمریکا از منطقه یکی از علل - هرچند پراهمیت- است. در سالیان اخیر اغلب برنامه‌‌های عربستان سعودی در منطقه با شکست روبه‌رو شده است. به طور مثال یکی از مهم‌ترین شکست‌‌های عربستان را می‌‌توان در یمن مشاهده کرد؛ جایی که انصارالله یمن روز به روز قدرتمند می‌‌شود و هم‌‌اکنون در حال فتح استان استراتژیک مأرب است که شاکله‌‌ نیروهای وابسته به سعودی را خواهد شکست. الجابر در جای دیگری از تحلیل خود به این هم اشاره می‌‌کند که «کارشناسان می‌گویند حمله به آرامکو در سپتامبر 2019 مهم‌ترین عاملی بود که باعث شد ریاض به این نتیجه برسد که گفت‌وگو با ایران بهتر از رویگردانی می‌تواند منافع سعودی‌ها را تامین کند».

منطقه در برهه‌‌ کنونی در موقعیت خاصی سیر می‌‌کند. برخی کشورهای منطقه که با پشتیبانی قدرت‌‌های خارجی اقدام به بی‌‌ثبات‌‌سازی منطقه می‌‌کردند، اکنون باید از زیاده‌‌خواهی‌‌های خود فاصله گیرند و تعامل و گفت‌وگو را جایگزین تنش سخت کنند. در این موقعیت جمهوری اسلامی ایران بهترین فرصت را دارد تا با ابتکارات خود، روابطش با کشورهای منطقه را گسترش دهد.