یونس مولایی: آغاز به کار دولت سیزدهم در میانه موجی از بیم و امید عمومی بود. از سویی بخش بزرگی از جامعه ایران با نیت ترمیم شرایط موجود و نزدیک شدن به موقعیت مطلوب رو به انتخاب گزینه‌ای آوردند که وعده «امکان تغییر شرایط» را می‌داد و بخش دیگری از جامعه نیز که اساسا دلسرد و سرخورده از حوادث سال‌های اخیر بودند، به صندوق‌های رای پشت کردند. در میان چنین بیم و امیدی، سیدابراهیم رئیسی به عنوان هشتمین رئیس‌جمهور کشور راهی ساختمان پاستور شد تا آنچنان که بارها در ایام تبلیغات انتخاباتی وعده داده بود، شرایط داخلی کشور را به سامان نسبی رسانده و موقعیت بین‌المللی ایران را که در سایه دیپلماسی نامناسب دولت‌های یازدهم و دوازدهم ضربه خورده بود، احیا کند؛ ماموریتی که هرچند دشوار به نظر می‌آید اما می‌تواند به تغییر مسیر آتی کشور منتهی شود. 

با این اوصاف یکی از مغفول‌ترین مباحثی که دولت سیزدهم و در راس آن شخص رئیس‌جمهور باید به آن توجه داشته باشد، عدم تفکیک ساخت قدرت در مناسبات داخلی و خارجی است و تعامل صحیح و اقتدارآفرین میان آورده‌های داخلی و خارجی است. نخبگان سیاسی کشور هنوز فراموش نکرده‌اند رویکرد تقلیل‌گرایانه سیاست خارجی دولت قبل تا جایی این تعامل را مختل کرد که عملا یک جامعه شرطی در فضای داخلی کشور گرفت؛ جامعه‌ای که حتی خرده‌ترین کنش‌های خود را در قالب واکنش به اخبار و مناسبات خارجی تنظیم می‌کرد. 

فهم چنین واقعیتی و مدیریت صحیح آن پیش از هر چیز نیازمند یک سیاست‌گذاری همه‌جانبه از سوی دولتمردان و اقناع عمومی از سوی اهالی رسانه و گروه‌های مرجع سیاسی است. برای نمونه در یک دهه اخیر بارها این گزاره تکرار شده که انعکاس سیاست خارجی را می‌توان در رفاه داخلی دید. هر چند در صحت این گزاره نمی‌توان شکی وارد کرد اما شدت تکرار آن باعث شده عملا متغیرهای دیگر چندان به چشم نیاید. از جمله این واقعیت که توفیق دیپلماسی نیز تا حد زیادی مرهون و معلول سیاست‌های داخلی یک کشور است. برای نمونه در یک موقعیت فرضی و برابر ۲ دولت تحریم شده‌ای را در نظر بگیرید که قصد مذاکره با دشمنان خود برای رفع تحریم‌های‌شان را دارند (در این موقعیت فرضی تمام برگ‌های برنده هر ۲ دولت را یکسان می‌پنداریم)، در دولت اول گسل‌های اجتماعی تا حدی فعال شده است که هر آن می‌توان انتظار شورش خیابانی را داشت، فساد به بالاترین سطح خود رسیده، دولت عملا ابتکار عمل خود را در مواجهه با تحریم‌ها از دست داده و هیچ امکانی برای تبادلات خارجی در شرایط تحریمی نیندیشیده اما در دولت دوم الگوی توزیع عادلانه مواهب باعث شده هر چند تحریم خارجی به کشور فشار آورده اما اولیات زندگی همگان کماکان تامین باشد، دولت پشتوانه مردمی حداکثری داشته باشد و در نهایت با ابتکار عمل‌هایی مختص شرایط تحریم بخش زیادی از فشار اقتصادی آن مهار شده باشد. ناگفته پیداست در چنین شرایطی دولت دوم به رغم برگ برنده‌هایی یکسان، موقعیت ممتازی به نسبت دولت اول داشته باشد. 

با این اوصاف احتمالا ۲ رویکرد مورد تاکید رهبر حکیم انقلاب مبنی بر «خنثی‌سازی تحریم‌ها»1 و «پیوست عدالت»2 به تصمیم‌گیری‌های دولت را می‌توان ۲ رکن اصلی سیاست‌گذاری دولت جدید دانست که در عین بهبود شرایط داخلی به افزایش فرصت‌ها و دامنه اقتدار سیاست خارجی ختم می‌شود. واقعیت آن است که هر قدر دولت سابق بر لزوم رفع تحریم‌ها تاکید داشت و این تاکید را تا به آنجا کشانده بود که شعار «هر توافقی بهتر از عدم توافق است» را در میانه مذاکرات هسته‌ای طرح کرد اما نه میلی به خنثی‌سازی تحریم‌ها داشت و نه گفتمانش این اجازه را می‌داد که برای مساله عدالت در سیاست‌گذاری داخلی جایگاهی قائل باشد. حال آنکه در عمل تلاش برای تضعیف نظام تحریم‌ها و بی‌هدف کردن تحمیل آنها مقدمه‌ای برای از میان برداشتن گزینه جنگ اقتصادی می‌شود و حکمرانی عادلانه نیز اقتدار‌آفرینی می‌کند و با تقویت مناسبات داخلی باعث یک بازدارندگی قوی در مواجهه با فشارهای خارجی می‌شود. بر این اساس در شرایطی که نتایج رویکرد غلط دولت روحانی در تضعیف قدرت خارجی ایران و به بن‌بست کشاندن موقعیت داخلی کشور تبدیل به درس عبرتی برای تاریخ شده است، از دولت جدید انتظار می‌رود با فهم صحیح این واقعیت که بخش بزرگی از قدرت چانه‌زنی خارجی را باید در عملکرد داخلی جست‌وجو کرد بیش از پیش، در پیگیری ۲ رویکرد مذکور تلاش کند. 

--------------------------------

پاورقی

1- رفع تحریم دست دشمن است و خنثی ‌کردن تحریم دست ما است؛ دشمن باید رفع تحریم کند اما خودمان می‌توانیم این تحریم دشمن را خنثی کنیم. پس این مقدم است، این درست است؛ بیشتر دنبال این باشیم. نمی‌گویم دنبال رفع تحریم نباشیم؛ اگر بتوانیم تحریم را رفع کنیم، یک ساعت هم نباید تأخیر کنیم. البته ۴ سال است تأخیر شده. اگر بتوانیم با روش درست تحریم را برطرف کنیم، باید برطرف کنیم اما به این نیندیشید؛ عمده به خنثی کردن تحریم بیندیشید که دست شما است. (دیدار دست‌اندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج‌قاسم سلیمانی و خانواده شهید سلیمانی- 26/9/99)

2- هر تصمیمی که می‌گیرید باید یک پیوست عدالت داشته باشد. بخشنامه‌ها و مصوبات دولت پیوست عدالت داشته باشد. هر لایحه‌ای که در دولت تنظیم می‌کنید باید یک پیوست عدالت داشته باشد. باید مراقب باشید این روش، این کار، این دستور ضربه به عدالت نزند، طبقات مظلوم را پایمال نکند. (دیدار اعضای هیات دولت سیزدهم - 6/6/1400)