ماجراجویی‌های سیاسی، نظامی و دیپلماتیک سلطان- پرزیدنت آنکارا آن هم در بحرانی‌ترین روزهای اقتصاد ترکیه، این کشور را در آستانه شرایطی غیرقابل پیش‌بینی قرار داده است؛ وضعیتی که حتی ممکن است زمینه آغاز فروپاشی این کشور مصنوعی درگیر تقابل‌های قومیتی و نارضایتی‌های اجتماعی را فراهم آورد. 

درست زمانی که ارزش لیر جدید ترکیه به پایین‌ترین نرخ برابری خود در مقابل دلار رسیده است، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور همزمان در حال درگیر کردن نیروهای نظامی این کشور در مرزهای جنوبی، شرقی و غربی و حتی آن سوی دریای مدیترانه در لیبی است و از طرف دیگر شمشیر را برای کشورهای عضو ناتو - که ترکیه خود شرقی‌ترین عضو این پیمان امنیتی غربی محسوب می‌شود- بویژه مهم‌ترین حامی غربی‌اش، آمریکا کشیده است؛ گویی این حاکم متوهم، آخرین گام را برای انتحار خود و ترکیه برمی‌دارد. 

از ابتدای هفته جاری، یک دلار آمریکا به 9 لیر و 66 قوروش رسید و تنها 34 قوروش مانده که دلار، 10 لیری شود؛ رکوردی که با توجه به حذف چندین صفر در اصلاحات قبلی پول ملی ترکیه، تاکنون در تاریخ این کشور سابقه نداشته و از نظر فعالان و تحلیلگران اقتصادی بسیار نگران‌کننده است. 

روزنامه‌های چاپ آنکارا از این موضوع خبر داده‌اند که با افزایش مداوم نرخ دلار، قیمت اقلام غذایی و کالاهای اساسی نیز ساعت به ساعت گران‌تر می‌شود و وقتی مردم خبردار می‌شوند که فلان فروشگاه بزرگ، روغن مایع را با قیمت ۲ هفته پیش عرضه می‌کند، برای خرید هجوم می‌برند و صف‌های طویل تشکیل می‌شود.  از سوی دیگر کاهش امتیاز اعتبار مالی ترکیه توسط موسسه بین‌المللی اعتباری S&P از بی ‌پلاس، به رده مالی نگران‌کننده بی ‌منفی، نشانگر آن است که دیگر حرکت سرمایه بین‌المللی نیز به سوی آناتولی جریان ندارد و ترکیه اردوغان دیگر بهشت سرمایه‌گذاری خاورمیانه محسوب نمی‌شود. همین موضوع تامین منابع ارزی برای دولت ترکیه را روز به روز دشوار‌تر می‌کند، این در حالی است که ارقام سرمایه‌گذاری‌های قطری و اماراتی در بخش املاک این کشور نیز آنچنان نیست که بتواند این کشور را از بحران نجات دهد. در چنین شرایطی قرار گرفتن ترکیه در فهرست ممنوعه FATF چشم‌انداز اقتصادی این کشور وابسته به سرمایه‌داری جهانی را بغرنج‌تر هم کرده است. 

در آخرین نشست سران گروه ویژه اقدام مالی در پاریس، نام ترکیه در لیست خاکستری کشورهایی قرار گرفت که در برابر جرائم مرتبط با پولشویی و حمایت از گروه‌های تروریستی اقدامات لازم را انجام نمی‌دهند. 

بدین ترتیب بحران اقتصادی ترکیه، حزب حاکم و اردوغان را به سوی بحرانی سیاسی سوق می‌دهد چنانکه رهبران احزاب مخالف عدالت و توسعه، «کمال قلیچدار اوغلو» رهبر حزب جمهوری خلق و «علی باباجان» رهبر حزب جهش و دموکراسی، از این فرصت برای حمله به فساد دولت اردوغان استفاده کرده‌اند. باباجان در این باره گفته است: «آنچه ما دیدیم یک اقدام عجیب نبود، چرا که متاسفانه در نظام اقتصادی ما چیزی به نام شفافیت مالی وجود ندارد. اگر آقایان، برای ساماندهی اقتصاد به سمت شفافیت مالی حرکت نکنند، باید از همین حالا خود را برای کابوس‌های بزرگ‌تری مهیا کنند». 

قلیچدار اوغلو نیز حزب حاکم را به تروریسم اقتصادی متهم کرده است و گفته دود آن به چشم مردم ترکیه می‌رود و آبرو و اعتبار کشور را از بین می‌برد. او افزوده است: «پلیس بارها قاچاقچیان بزرگ مواد مخدر و سران باندهای مافیایی را دستگیر کرده و آنها را به دادگاه تحویل داده است اما بعضی مقامات قضایی با یک تماس آنها را رها کرده‌اند. متاسفانه به شرایطی رسیده‌ایم که پولشویی و فعالیت باندهای مواد مخدر و دیگر اقدامات مجرمانه در ترکیه راحت شده است».

تورم و بیکاری در کنار افزایش سهمناک هزینه‌های تولید و واردات، شرایط سنگینی را برای میلیون‌ها خانوار ترکیه به وجود آورده است و اغلب تحلیلگران معتقدند ترکیه به سالیان بسیار سخت ۳ دهه پیش تحت حاکمیت نظامیان بازگشته است اما دولت و مقامات حزب حاکم عدالت و توسعه هنوز هم مدعی‌اند چیزی به نام بحران وجود ندارد و همه چیز عادی است!

شرایط وقتی وخیم‌تر می‌شود که اردوغان در چنین شرایطی نیز حاضر به دست برداشتن از ماجراجویی‌های قدرت‌طلبانه‌اش نیست.  او پس از آنکه هفته گذشته طی دستوری تاریخی، در کار بانک مرکزی ترکیه برای کاهش بهره بین بانکی دخالت کرد و باعث هرج و مرج در بخش اقتصاد شد، عرصه دیپلماسی کشورش را هم با صدور دستور اخراج سفرای ۱۰ کشور عمدتا مهم در روابط خارجی آنکارا به هم ریخت. 

رئیس‌جمهور ترکیه به وزارت خارجه دستور داد سفرای 10 کشور آمریکا، فرانسه، آلمان، کانادا، فنلاند، دانمارک، هلند، نیوزیلند، نروژ و سوئد را که دوشنبه هفته گذشته در بیانیه‌ای خواستار آزادی «عثمان کاوالا» تاجر مخالف دولت اردوغان شده بودند، «عنصر نامطلوب» تلقی کرده و اخراج‌شان کند. 

او روز شنبه گفت سفرای خارجی مزبور اگر دیگر‌ شناختی از ترکیه ندارند، باید این کشور را ترک کنند. 

کاوالا از 4 سال پیش بدون حکم قضایی در زندان به سر می‌برد و سفرای مزبور در بیانیه خود خواستار حل‌و‌فصل سریع و منصفانه پرونده کاوالا شده بودند. 

دولت آنکارا، کاوالا را جزو حامیان تظاهرات اعتراض‌آمیز سال ۲۰۱۳ معروف به اعتراضات پارک گزی و دخیل در کودتای نافرجام تابستان ۲۰۱۶ می‌داند و به تلاش برای سرنگونی دولت متهم می‌کند.  جالب اینکه با وجود اصرار اردوغان بر اخراج این 10 سفیر - که البته به شکل عجیبی سفیر بریتانیا در میان آنها نیست- و ادعای احضار آنها توسط وزارت خارجه ترکیه اما هنوز هیچ اقدام عملی در این راستا نشده است. حتی سفیر نروژ از این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کرده که نشان می‌دهد وزارت خارجه ترکیه دستور رئیس‌جمهور را به برخی سفارتخانه‌ها ابلاغ هم نکرده است. یکی از سخنگویان وزارت خارجه ایالات متحده بامداد دیروز درباره قصد ترکیه برای اخراج سفیر این کشور و 9 کشور اروپایی دیگر به دستور اردوغان توضیح خواسته است. «دیوید ساسولی» رئیس پارلمان اروپا نیز در واکنش به تهدید رئیس‌جمهور ترکیه درباره اخراج سفرا توئیت ‌زده که این تهدید نشانه اقدام مستبدانه دولت ترکیه است. 

 

* اردوغان در ادلب سراب می‌بیند

 در چنین شرایطی ادعای آنکارا بر ادامه دخالت‌های نظامی در مرزهای جنوبی، بیشتر به یک لاف بزرگ شبیه است. کارشناسان امور نظامی در گفت‌وگو با روزنامه الوطن سوریه با اشاره به هیاهوی رئیس‌جمهور ترکیه مبنی بر ورود ارتش به شمال شام، رویای اردوغان برای سیطره بر شهر راهبردی «تل رفعت» در حومه شمالی حلب را سرابی بیش نمی‌دانند. بر اساس این تحلیل، اوضاع تل رفعت کاملا با اوضاع منطقه کرد‌نشین عفرین در سال 2018 متفاوت است. تل رفعت لقمه راحت‌الحلقومی نیست که اردوغان آن را براحتی ببلعد و او نیز به این موضوع آگاهی دارد و با پرداختن به موضوع سوریه صرفا به دنبال منحرف کردن نگاه داخلی به خارج است. ترکیه از بحران اقتصادی و کاهش ارزش لیر‌ رنج می‌برد و روابطش با متحد آمریکایی‌اش هم بد است. در عین حال روسیه دستاورد نظامی مجانی در آن منطقه حیاتی به ترکیه نخواهد داد. همزمان ساکنان تل رفعت با برگزاری تظاهراتی، تهدیدات ترکیه برای حمله به این منطقه را محکوم کردند. هزاران نفر از شرکت‌کنندگان در این تظاهرات اعلام کردند در صورت حمله ارتش ترکیه پایداری خواهند کرد. از اوضاع میدانی نیز چنین بر‌می‌آید که ترکیه این بار راهی برای حمایت از تروریست‌های وابسته به خود در ادلب ندارد و آنها را در نبرد پاکسازی سوریه و متحدانش تنها خواهد گذاشت. به گزارش المانیتور، فرماندهی ارتش ترکیه به فرماندهان شبه‌نظامیان وابسته به خود در ادلب دستور داده است برای حمله قریب‌الوقوع در شمال سوریه آماده باشند و این یعنی خبری از حمایت ارتش ترکیه نخواهد بود. 

***