رئیس‌جمهور سالخورده آمریکا در دومین سفر خارجی خود طی دوران زمامداری 10 ماهه‌اش در کاخ سفید، باز هم وارد اروپا شد. جو بایدن در نخستین سفر خارجی خود اواخر خرداد گذشته برای شرکت در اجلاس گروه 8 به لندن رفته و سپس در ژنو با همتای روس خود، ولادیمیر پوتین در نشست محرمانه موسوم به «یالتا۲» دیدار کرده بود. این بار او در حالی برای شرکت در اجلاس گروه 20 وارد رم پایتخت ایتالیا شده که نه‌تنها جایگاه خودش در واشنگتن نیز متعاقب برملا شدن بیماری زوال ذهنی‌اش متزلزل به نظر می‌رسد، بلکه مقصد سفرش، قلمروی یک اتحادیه در حال فروپاشی در قاره اروپاست. 

اجلاس سالانه سران 20 اقتصاد برتر دنیا در حالی در رم برگزار می‌شود که برخی از رهبران آن ترجیح داده‌اند به جای حضور فیزیکی، به شکل مجازی (برخط) در آن شرکت کنند. شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین که از اوایل همه‌گیری جهانی کرونا (زمستان ۲۰۲۰) تاکنون از کشورش خارج نشده، در کنار ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن از آن جمله هستند. بایدن اما به دلیل اهمیتی که این دوره از اجلاس «جی 20» برای آمریکا و غرب دارد، با وجود حال بدش مجبور شده خود را هر طور شده به رم برساند. این در حالی است که سفر بهار پیش رئیس‌جمهور آمریکا به انگلستان، به رسوایی‌های متعدد رسانه‌ای و سیاسی درباره وضعیت بغرنج سلامت ذهنی این پیرمرد 79 ساله انجامید. 

بایدن دیروز جمعه در بدو ورود به اروپای فاقد رهبری واحد به شکل تحقیرآمیز به واتیکان، پایتخت دولت کاتولیک رفت تا با پاپ فرانسیس دیدار کند. او دومین رئیس‌جمهور کاتولیک تاریخ ایالات متحده است که با رهبر کاتولیک‌های جهان ملاقات می‌کند. جوی خواب‌آلود اما ماموریتی به مراتب مهم‌تر از مباحث صوری با پاپ آرژانتینی و کاردینال‌های واتیکان درباره بحران مهاجرت، مبارزه با فقر و تغییرات آب و هوایی دارد. او پیش از آغاز رسمی اجلاس «جی 20» با مقامات عالی ۲ کشور محوری کاتولیک اروپا درباره حیاتی‌ترین موضوعات اتحادیه مباحثه کرد، آن هم در حالی که لهستان و اسپانیا، ۲ کشور مهم کاتولیک دیگر قاره در حال عصیان علیه اتحادیه اروپایی هستند. بایدن دیروز ابتدا با نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور کشور میزبان و سپس رئیس‌جمهور فرانسه ملاقات کرد. 

 اهمیت «جی 20» سال 2021 در این است که قرار است در نشست‌های امروز و فردا (شنبه و یکشنبه 30 و 31 اکتبر) در پشت‌پرده نشست‌های عمومی در رم، در پوشش مسائلی مثل مبارزه جهانی با همه‌گیری کرونا، بررسی راه‌های مقابله با تاثیرات مخرب تغییرات آب و هوایی و همچنین تقویت توسعه اقتصادی، درباره آینده تشکیلات اتحادیه اروپایی و وضعیت جدید تقسیم‌بندی قاره اروپا بحث شود؛ اتحادیه و قاره‌ای که برای نخستین‌بار طی 500 سال اخیر نقش محوری‌اش در سرمایه‌داری جهانی به چالش کشیده است. 

شکی نیست 20 کشور صاحب بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا که رهبران‌شان امروز و فردا به صورت حضوری و مجازی در رم گرد هم می‌آیند، مسؤول تولید بیش از ۸۰ درصد گازهای گلخانه‌ای کره زمین هستند و دستور کار اول «جی 20» امسال نیز ظاهرا تعیین ساز‌و‌کار مالیات بر سرانه تولید کربن جهانی در آستانه نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل است. 

با این حال وقتی بدانیم گروه 20 هنوز در به اجرا درآوردن مصوبه سال 2009 خود ناکام مانده که بر مبنای آن قرار بود تا سال 2020، کشورهای ثروتمند سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار برای کمک به کشورهای فقیرتر در راستای سازگاری‌شان با تغییرات آب و هوایی اختصاص دهند، آن وقت متوجه صوری بودن موضوعات آب و هوایی و اقلیمی در دیدار رهبران جهان در رم می‌شویم. 

حتی این نکته که بایدن پس از اجلاس رم در ادامه سفر اروپایی خود یکشنبه‌شب به گلاسکو سفر می‌کند تا در یکی از نشست‌های بین‌المللی مهم تغییرات آب و هوایی موسوم به «کوپ ۲۶» حضور به هم رساند نیز نمی‌تواند اصل ماجرا را تغییر دهد، چرا که رئیس‌جمهور دموکرات رو به افول پیش از ترک واشنگتن به مقصد اروپا، از تصویب طرح هزار و ۷۵۰ میلیارد دلاری دولتش برای مقابله با تغییرات آب و هوایی در کنگره‌ای با اکثریت هم‌حزبی‌های دموکراتش در هر ۲ مجلس هاوس و سنا عاجز بود. 

بایدن از زمان روی کار آمدن در کاخ سفید همواره مدعی بوده قصد دارد در عرصه بین‌المللی مسیری عکس سلف جمهوری‌خواه خود دونالد ترامپ برود و نماد این رویکرد تبلیغاتی بازگشت آمریکا در دولت او به «پیمان پاریس» بوده است اما با نگاهی گذرا به سیاست خارجی دولت دموکرات جدید واشنگتن، تفاوت خاصی در مسیر دیپلماسی ترامپیزه‌شده آمریکا نمی‌بینیم؛ موضوعی که بوق و کرنای دولت بایدن در موضوعات اقلیمی و محیط‌زیستی را کاملا نمایشی جلوه می‌دهد. 

در عین حال متعاقب برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه)، تضعیف نقش رهبری فرانسه در اتحادیه، تغییر رهبری سیاسی آلمان (رهبر اصلی اتحادیه)، اعلام خودمختاری نسبی ایتالیا از اتحادیه، احیای نسبی بلوک سابق در شرق قاره و خیزش روزافزون کشورهای مهم عضو اتحادیه از لهستان و مجارستان گرفته تا یونان و اسپانیا که در مقابل تصمیمات و ساز‌و‌کارهای مختلف بروکسل (مقر مرکزی کمیسیون اتحادیه اروپایی) می‌ایستند، باید فروپاشی قریب‌الوقوع ساختار فعلی تشکیلات منطقه یورو را به عنوان یک حقیقت پذیرفت. 

در بدو ورود بایدن به اروپا شاهد عمیق‌تر شدن اختلافات اعضای اتحادیه بدون رهبری واحد هستیم. از یک طرف لهستان، راهبردی‌ترین عضو منطقه یورو در شرق اروپا سر به مخالفت با مرجعیت قضایی اتحادیه اروپایی برداشته و آوای پولگزیت (جدایی لهستان از اتحادیه) همراه با قهقهه‌های روس‌ها و متحدان شرقی‌شان بلندتر از هر زمان دیگری شنیده می‌شود و از طرف دیگر فرانسه و انگلستان که در زمان شکل‌گیری اروپای جدید از اواخر قرن نوزدهم، ۲ قدرت و شریک راهبردی اصلی قاره‌ای محسوب می‌شدند، خصمانه‌ترین روابط خود طی 150 سال اخیر را تجربه می‌کنند، بویژه پس از خیانت لندن به پاریس در تشکیل ارتش متحد اروپایی و سپس خنجر زدن آنگلوساکسون‌ها به فرانکوفیل‌ها در غائله اوکاس؛ معاهده نظامی انگلیس و آمریکا با استرالیا در حوزه پاسیفیک که منجر به لغو قرارداد مشابه فرانسوی با کانبرا شد. 

موضع‌گیری اتحادیه اروپایی به نفع پاریس و علیه لندن در موارد مختلف از جمله بحران ماهیگیری اخیر بین ۲ کشور نیز دردی از سکان بدون ناخدای ایده اروپای متحد دوا نمی‌کند. 

مجموعه این تحولات باعث می‌شود حضور رئیس‌جمهور آمریکا، کشوری که بعد از جنگ دوم جهانی عملا نقش پدرخوانده اروپا را داشته در اجلاس «جی 20» رم اهمیتی فزاینده یابد. مثلا دیدار پرتنش دیروز بایدن با امانوئل مکرون، نخستین رویارویی روسای‌جمهور آمریکا و فرانسه پس از غائله دور خوردن فرانسوی‌ها در معامله سنگین زیردریایی‌های هسته‌ای اوکاس و به هم خوردن موقت روابط پاریس با واشنگتن و پسرعموهای آنگلوساکسون یانکی‌ها در انگلیس و استرالیا محسوب می‌شد؛ تحولی که باعث شد تشت رسوایی فرانسه به عنوان کشوری تضعیف شده که دیگر در حد و اندازه رهبری یک اتحادیه قاره‌ای نیست، از بام بیفتد. علاوه بر نمایان شدن عریانی مکرون خام و بی‌تجربه، خداحافظی آنگلا مرکل، مقتدرترین رهبر اروپای غربی در 2 دهه گذشته از قدرت نیز خلأ جبران‌ناپذیر دیگری در اتحادیه اروپایی به وجود آورده است. 

آمریکایی‌ها درصددند این اتحادیه در حال فروپاشی را که در واقع تشکیلات سیاسی اتحادیه نظامی- امنیتی ناتو محسوب می‌شود، تبدیل به یک یا چند اتحادیه منسجم‌تر کنند که کاملا گوش به فرمان واشنگتن باشد. بایدن در همین راستا دیروز با «ماریو دراگی» نخست‌وزیر ایتالیا دیدار کرد؛ رئیس دولت میزبان اجلاس رم که در حال تبدیل شدن به راهبردی‌ترین شریک اروپایی آمریکا در قاره اروپا پس از انگلیس است و آهنگ آن کرده به اتکای تمدن کهن رومی‌اش، با رهبری اتحادیه جدید کشورهای مدیترانه‌ای (در قالب ناتوی مدیترانه)، از تشکیلات فعلی یورو در بروکسل، استراسبورگ و فرانکفورت انشعاب کند.