گروه سیاسی: نامه عذرخواهی مرحوم آذری‌قمی از رهبر حکیم انقلاب اسلامی برای نخستین‌بار در کتاب «روشن‌بینی امام خمینی در نامه 6 فروردین 1368» جدیدترین اثر آیت‌الله محمد محمدی‌ری‌شهری از سوی انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر شد. 

به گزارش «وطن‌امروز»، زندگی شیخ احمد آذری‌قمی را می‌توان از نقاط عبرت‌آموز تاریخ انقلاب اسلامی و لغزش‌های مقطعی اما پرهزینه برخی خواص دانست که با استقبال جریانات ضدانقلاب نیز مواجه شده است. آغاز فعالیت‌های انقلابی این روحانی را می‌توان در جریان تحصن طلاب در سال 44 در منزل آیت‌الله العظمی گلپایگانی پی گرفت. وی پس از آن تحصن بارها به زندان افتاد و ۳ سال هم تبعید بود. او از مؤسسان جامعه مدرسین به شمار می‌رفت و امضایش پای اعلامیه‌های این نهاد علمی - سیاسی ماندگار است‌. آذری‌قمی پس از انقلاب نیز مسؤولیت‌های گوناگونی از جمله‌ دادستان‌ دادگاه‌های انقلاب‌ تهران‌، نماینده‌ امام‌ برای‌ اجرای‌ حکم‌ عفو در استان‌ خوزستان، نمایندگی‌ مردم‌ قم‌ در دوره‌ دوم‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌، عضویت‌ در شورای‌ بازنگری‌ قانون‌ اساسی‌ و نمایندگی‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری‌ در دوره‌ اول‌ و دوم‌ از استان‌ تهران‌ را پذیرفت اما عمده فراز و نشیب‌های زندگی سیاسی آذری‌قمی به دهه پایانی زندگی و پس از ارتحال بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی بازمی‌گردد. رفتارهایی که مجموعه آنها در کنار یکدیگر نشان از عدم ثبات نظری و عملی آیت‌الله آذری‌قمی در زیست سیاسی‌اش داشت که او را تبدیل به یک نیروی همواره پشیمان از گذشته کرد.

هر چند اقداماتی همانند ماجرای اعتبارنامه وی در مجلس دوم، انتشار مباحث محرمانه مجلس در روزنامه رسالت و نزاع و هتاکی با حاج‌احمد خمینی یادگار فقید حضرت امام(ره)، آذری‌قمی را در همان سال‌های دهه 60 نیز تبدیل به چهره‌ای نه ‌‌چندان باثبات کرده بود اما مواجهه متناقض وی با موضوع رهبری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای را می‌توان مهم‌ترین امتحان زندگی سیاسی آذری‌قمی دانست. از تاکید و پافشاری بر انتخاب رهبر انقلاب تا مخالفت علنی با ایشان عملا دهه پایانی عمر آذری‌قمی را تبدیل به یکی از برهه‌های عبرت‌آموز تاریخ معاصر کشورمان کرده است. در میان روایت‌های منتشر شده و مستند از جلسه خبرگان رهبری پس از ارتحال امام خمینی(ره)، اظهارات شیخ احمد آذری‌قمی را می‌توان یکی از ارکان ثابت روایت‌ها دانست. برای نمونه آیت‌الله سیدعلی‌اکبر قریشی از نمایندگان حاضر در جلسه مذکور در کتاب خاطرات خود با اشاره به طرح نام آیت‌الله خامنه‌ای در آن جلسه می‌نویسد: «یادم هست از همه بیشتر مرحوم آیت‌الله آذری‌قمی در این مورد تأکید کرد و حتی خطاب به مقام معظم رهبری گفت: آقای خامنه‌ای! من از هم‌اکنون با جنابعالی بیعت می‌کنم و وظیفه شرعی خود می‌دانم از شما تبعیت کنم؛ شما فرمان بدهید، من اجرا کنم». در کتاب خاطرات حجت‌الاسلام سیدمحسن موسوی‌فرد نیز با اشاره به واقعه مورد بحث آمده است: «خبرگان رهبری پس از شور و مشورت‌های فراوان، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان مقام رهبری برگزیدند. در خبرگان رهبری هنگامی که مساله رهبری آیت‌الله خامنه‌ای مطرح شد تنها یک نفر با آن مخالفت کرد و او خود شخص مقام معظم رهبری بودند. ایشان به عنوان مخالف گفتند: من با این نظریه مخالفم. مثلا این آقای آذری‌قمی که با من اختلاف سلیقه و فکری دارد، آیا حرف من را به عنوان رهبر جامعه می‌پذیرد؟ من چطور می‌توانم رهبری این جامعه را قبول کنم». با این حال گذر تاریخ پیش‌بینی رهبر انقلاب را تبدیل به واقعیتی غیرقابل انکار کرد، تا جایی که آذری‌قمی که روزگاری می‌گفت «ولی‌فقیه حتی می‌تواند اصل توحید را هم تعطیل کند» دچار دگردیسی فکری شد. فضل‌الله صلواتی، از مبارزان سیاسی پیش از انقلاب و از یاران نزدیک آیت‌الله آذری‌قمی درباره او گفته است: «آذری اصل ولایت فقیه را قبول داشتند و موافق این مساله بودند اما بعد نظر دادند اصل ولایت فقیه برای نظارت قوانین و مقررات کشور است تا بر ۳ قوه نظارت داشته باشد و نقش ارشادی برای آن قائل بودند. ایشان بسیار به مواضع آیت‌الله منتظری نزدیک شده بودند و سعی می‌کردند با مواضع ایشان تطبیق داشته باشند».

کاظم انبارلویی، سردبیر وقت روزنامه رسالت سال 97 در گفت‌وگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی با اشاره به سیر تغییرات آذری‌قمی در دهه پایانی عمرش گفت: «آقای خامنه‌ای جلساتی را روزهای چهارشنبه در بیت داشت که در این جلسات فقهای بزرگ از جمله فقهای شورای نگهبان شرکت می‌کردند. از آقای آذری‌قمی هم دعوت کرده بودکه بیاید و در آنجا بحث‌های عمیق فقهی را مطرح کند اما ایشان نرفت. از سویی امام که فوت کرد، ایشان گفت آقای خامنه‌ای هم رهبر است و هم فقیه است ولی با مرجعیت آقا مخالفت می‌کرد. حتی می‌گفت ایشان نباید به استفتاها پاسخ دهد. آقای راستی‌کاشانی که رفیق آقای آذری بود، به ایشان می‌گفت مگر شما ایشان را به عنوان فقیه قبول ندارید، خب! وقتی شخصی فقیه است چطور می‌تواند به استفتاها و سوالاتی که از او می‌شود پاسخ ندهد؟ وقتی هم این سوالات به حد معینی می‌رسد این فقیه دیگر مرجع تقلید به حساب می‌آید. یعنی کسی که مثلا ۲ هزار سوال فقهی از او پرسیده شده و به آنها پاسخ داده است، پس حتما عده‌ای می‌خواهند از او تقلید کنند و دیگر این فرد مرجع تقلید است». 

 

* عذرخواهی از رهبر انقلاب پیش از مرگ

با تمام این اوصاف نامه عذرخواهی مرحوم آذری‌قمی از رهبر حکیم انقلاب اسلامی برای نخستین‌بار در کتاب «روشن‌بینی امام خمینی در نامه 6 فروردین 1368» جدیدترین اثر آیت‌الله محمد محمدی‌ری‌شهری از سوی انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر شد. این کتاب را می‌توان سومین اثر سیاسی آیت‌الله ری‌شهری دانست که حاوی اسناد و اطلاعاتی تازه پیرامون آقای منتظری است. آیت‌الله ری‌شهری تلاش کرده است در این اثر خود به برخی ادعاهای آقای منتظری در کتاب «انتقاد از خود» پاسخ دهد. انتقاد از خود یکی از آثار منتظری است که در آن تلاش کرده به برخی سوالات درباره عملکرد خود پاسخ دهد و اشتباهات گذشته خود را به نحوی توجیه کند و حتی برخی مواضع سیاسی و فقهی گذشته خود را در این کتاب تغییر داده است. در بخشی از کتاب روشن‌بینی امام خمینی(ره) نامه‌ای آمده است که در آن آیت‌الله آذری در سال 75 به خاطر مواضع جنجالی خود علیه رهبر انقلاب از ایشان عذرخواهی کرده است. 

متن نامه‌ آقای آذری‌قمی خدمت رهبر انقلاب به شرح زیر است:

بسمه تعالی

14 محرم 1417

1375/3/12

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری انقلاب مقدس اسلامی ایران دامت برکاته

پس از سلام و تحیت 

بر اساس یک سوء‌ظن و شدت علاقه به نظام مقدس اسلامی، گرفتار یک تلاطم درونی که مرا بین ۲ محذور - یعنی دو ترک وظیفه- مخیر می‌کرد، ناخواسته مبتلا به ضربه‌ای علیه نظام شدم و از این رنج درونی، سرانجام سحر شب یازدهم عاشورا با توسل به قمر بنی‌هاشم رها شدم و خداوند مرا نجات داد. اکنون جز رضایت خاطر مبارک و ائتمار به اوامر مبارک را نمی‌خواهم. در عین حال، نه جناب عالی و نه آقایان حجازی و محمدی را در مظان استجابت دعا فراموش نکردم. خواسته‌ای هم جز خواسته‌هایی را که جنابعالی بپسندید، ندارم. تفصیل مطالب را اگر میل مبارک باشد از آقای مسعودی سوال داشته باشید. 

احمد آذری‌قمی 

آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی -که همدرس مرحوم آذری‌قمی بود- نیز در کتاب جرعه‌ای از دریا بر وجود چنین نامه‌ای صحه گذاشته و درباره موضع‌گیری آقای آذری گفته است: «آقای آذری در جهات سیاسی تند بود. بعد از رحلت آقای خمینی، وقتی مجلس خبرگان آقای خامنه‌ای را برای رهبری انتخاب کرد، ظاهرا وقتی آقای خامنه‌ای از پذیرش این بار سنگین استنکاف کرده و پرسیده بود چه کسی رهبری من را می‌پذیرد، آقای آذری گفته بود: نخستین نفر خود من هستم. ولی چند سال بعد، وقتی با آقای خامنه‌ای اختلاف نظر پیدا کرد، با ایشان مخالف شد. اواخر عمر هم از این کار خود پشیمان شد و نامه‌ای به ایشان نوشت به این مضمون که: «من بر اثر سوء‌ظن به انقلاب به ناراحتی‌ای درونی مبتلا و سحرگاه یازدهم محرم به حضرت قمر بنی‌هاشم متوسل شدم و خداوند مرا از آن مشکل نجات بخشید».