سعید رضا صائمی: بی تعارف باید بگویم چه با جهان سینمایی فیلم «منصور» و قهرمانش همسو باشیم یا نباشیم و چه فیلم را در روایتی ایدئولوژیک فرو بکاهیم یا نکاهیم و به طور کلی و به زبان ساده چه فیلم را دوست داشته باشیم یا نداشته باشیم، نمی‌توانیم بازی محسن قصابیان در این فیلم را نادیده یا دست‌کم بگیریم. به عبارت دیگر می‌توان فیلم «منصور» را دوست نداشت اما سخت است بازیگر نقش منصور را دوست نداشت یا توانایی و قدرت بازیگری‌اش را انکار کرد. عقبه‌های تئاتری محسن قصابیان، ریشه‌های این نقش‌آفرینی را مستحکم کرده و شباهت ظاهری‌اش با شهید ستاری نیز مزید بر علت شده تا جامه نقش بر قامت او به تناسب و تقارن بنشیند. یادمان نرود ایفای نقش یک شخصیت واقعی که اسطوره است و تشخص ملی دارد و از آن سو در میان مردم محبوب است، نه‌تنها کار ساده‌ای نیست که سخت‌تر از بازی در نقش قهرمان‌های خیالی و سینمایی است. مخاطب به واسطه آشنایی پیشین و تصویر ذهنی که در حافظه‌اش نسبت به شخصیت‌محوری قصه دارد با یک پیش‌فرض مبتنی بر واقعیت به تماشای اثر می‌نشیند و مدام در ذهنش در حال انطباق نقش و بازیگر با شخصیت واقعی است و این کار بازیگر را برای ایفای نقش سخت‌تر می‌کند. بازیگر در چنین موقعیتی هم از یک سو باید مراقب باشد تا آشنایی‌زدایی به معنای تعارض و خوانش متفاوت بین نقش و تصویر ذهنی مخاطب رخ ندهد و از سوی دیگر چون قرار است زوایایی پنهان، ناگفته و رازهای مگو هم از قهرمان قصه ارائه شود که در واقع اطلاعات تازه‌ای درباره اوست، به فرآیند آشنایی‌زدایی هم کمک کند. 

بازی کردن در نقش تیمسار شهید ستاری برای محسن قصابیان راه رفتن روی لبه تیغ است؛ تا هم خط ذهنی مخاطب را نشکند و هم بشکند. بازی در چنین نقشی مواجهه‌ای نفسگیر و چالش با نقش است. آرامش و تسلط بر زبان بدن و گفتار در محسن قصابیان که اندوخته‌های تئاتری او هستند کمک کرده تا وی بتواند «قهرمان‌گونگی» شهید ستاری را در شکل و شیوه بازیگری خود بازنمایی کرده و باورپذیر کند. مخاطب با تماشای فیلم سمپات عجیبی با منصور پیدا می‌کند و کلام نافذ و جذبه شخصیتی او حتی مخاطب را هم تحت شکوه و شوکت نقش قرار می‌دهد؛ مخاطبی که کمتر در سینمای ما شاهد روایتی از زندگی یک شخصیت ارتشی بوده است. در واقع بازی در نقش یک ارتشی با دیگر تیپ‌های نظامی که در سینمای جنگ شاهد بودیم از بسیجی تا فرمانده و از سرباز تا پاسدار متفاوت است و خرده‌فرهنگ‌های برخاسته از دیسپلین ارتشی در این پرسوناژ وجود دارد که هم مخاطب کمتر شاهد آن بوده و هم خود بازیگر. بر این اساس اگر محسن قصابیان قرار بود مثلا نقش یک فرمانده جنگ در جبهه را ایفا کند، می‌توانست به انبوه کاراکترهای خلق شده در سینمای دفاع‌مقدس رجوع کرده و الگو بگیرد اما ایفای نقش منصور فارغ از حساسیت و موقعیت شهید ستاری در مفاخر معاصر نظامی، از آنجا دشوار است که یک ارتشی بود و یک فرمانده ارتشی که سویه‌های سیاسی و رفتارشناسی مبتنی بر آن هم باید در او لحاظ می‌شد و مجموعه این مؤلفه‌ها کار را سخت کرده است. 

با این همه محسن قصابیان توانسته بخوبی از پس این نقش برآید و شخصیتی کاریزماتیک و محبوب را خلق کند که قطعا در حافظه سینمایی دفاع‌مقدس ماندگار می‌ماند. قصابیان برای نزدیک شدن به نقش با خانواده و اقوام شهید ستاری هم ملاقات کرد تا با برخی خصوصیات خصوصی‌تر او آشنا شود و نقش را نه صرفا در سویه دراماتیک که از حیث مستند بودن نیز صورت‌بندی کند. مثلا استفاده از «باباجان» یا «پسرجان» از تکه کلام‌های شهید ستاری بود که در همین ملاقات‌ها نسبت به آن آگاه شده و در دیالوگ‌ها از آن بهره برده است؛ دیالوگ‌هایی که صمیمیت این شخصیت را تقویت می‌کرد. 

واقعیت این است که ما در شخصیت منصور با ۲ سویه جدی و رسمی ارتشی و سویه فردی و شخصی که همواره با مهربانی و حسن خلق همراه است، مواجه می‌شویم و بازیگر بخوبی توانسته از این ۲ مؤلفه مهم در جای خود بهره ببرد و به شخصیت عمق و بعد ببخشد. ای کاش فیلم به خلوت و تنهایی قهرمان خود بیشتر می‌پرداخت تا شاهد زوایای بیشتری از فردیت شهید ستاری می‌بودیم. این دوسویگی جذابیت دراماتیک نقش را بیشتر می‌کرد. چنانکه شاهدیم اقتدار و نافذ بودن او در موقعیت‌های بیرونی وقتی با مهربانی و احترام و خودمانی بودنش در خانه و در رفتار با همسرش ترکیب می‌شود، چقدر به تلطیف و بالانس شدن کاراکتر کمک می‌کند و همدلی بیشتر مخاطب با او را برمی‌انگیزد. هم شخصیت خود شهید ستاری شخصیتی فعال و کنشگر بود و هم بازیگر توانسته با کنشمندی خود در ایفای نقش او این وجه رفتاری او را بخوبی نشان دهد؛ شخصیتی بی‌قرار برای اهداف و آرمان‌هایش و در عین حال آرام و متین و صبور. فردی که فرمانده است و دستور می‌دهد اما وقتی به خانه می‌آید فقط به دستورها گوش می‌سپارد و چقدر محبت کردن یک فرمانده به همسرش جذابیت باشکوه مردانه دارد. به گمانم پس از هادی حجازی‌فر که با ایفای نقش شهید متوسلیان در فیلم «ایستاده در غبار» توانست شمایل یک فرمانده قهرمان را به شکل باورمند به تصویر بکشد، محسن قصابیان هم توانسته با بازی تاثیرگذارش در نقش شهید ستاری هم قدرت یک قهرمان را نشان دهد و هم در قامت یک قهرمان ظاهر شود. 

نقش‌آفرینی او شایسته تحلیل و تقدیر است حتی اگر در نگاه داوران جشنواره به چشم نیامده باشد اما مطمئنا مخاطبانی که برای تماشای «منصور» به سینما خواهند رفت، با شمایل باورپذیری از یک قهرمان ملی مواجه خواهند شد. 

***

حذف ‌رفسنجانی از «منصور»  

سکانس‌های مربوط به دیدار شهید ستاری و مرحوم هاشمی‌رفسنجانی از فیلم سینمایی «منصور» حذف شد. به گزارش «وطن‌امروز»، فیلم سینمایی «منصور» به کارگردانی سیاوش سرمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی از چهارشنبه ۱۹ آبان‌ماه در سینماهای کشور اکران می‌شود. هر چند پیش از این سازندگان «منصور» اعلام کرده بودند این فیلم سینمایی ۱۱۷ دقیقه‌ای بدون هیچ‌گونه حذفی به نمایش درمی‌آید اما شنیده‌ها حاکی از آن است که ۱۷ دقیقه از این اثر سینمایی برای اکران عمومی حذف شده است. سکانس‌های حذف شده از فیلم «منصور»، مربوط به دیدار شهید ستاری و مرحوم اکبر هاشمی‌رفسنجانی است که گویا به درخواست خانواده هاشمی‌رفسنجانی این اتفاق افتاده است. این فیلم سینمایی در سی‌و‌نهمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. «منصور» که از چهارشنبه 19 آبان روانه پرده سینماهای سراسر کشور می‌شود، با نگاهی به بخش‌هایی از زندگی شهید ستاری و طراحی و تولید نخستین جنگنده کاملا ایرانی در جنوب ایران و تهران ساخته شده و در آن بخش‌های ناگفته‌ای از ۸ سال دفاع‌مقدس برای نخستین‌بار روایت شده است.  محسن قصابیان نقش شهید ستاری را در فیلم سینمایی «منصور» ایفا می‌کند و لیندا کیانی، حمیدرضا نعیمی، علیرضا زمانی‌نسب، سیدجواد هاشمی، مهدی کوشکی و قاسم زارع دیگر بازیگران این فیلم هستند.  فیلم سینمایی«منصور» محصول سازمان هنری-‌ رسانه‌ای «اوج» به تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی و تولید شده در استودیو بادبان است و فیلمیران پخش این فیلم را برعهده دارد.