محمد شلتوکی*: ارتش جمهوری اسلامی ایران امسال نیز مطابق سنوات گذشته رزمایش بزرگ و مشترک خود را با نام «ذوالفقار 1400» با مشارکت نیروهای چهارگانه زمینی، دریایی، هوایی و پدافند هوایی در منطقه جنوب شرق کشور برگزار کرد؛ رزمایشی که در کنار ویژگی‌های بارز عملیاتی، از منظر امنیت ملی نیز حائز پیام‌های قابل توجهی بود. فرماندهی و کنترل صحنه رزمایشی مشترک با آرایه‌های متعدد آفندی و پدافندی در زمین، هوا و دریا نیازمند کار دقیق از سویی و ارتباطات و سامانه‌های فرماندهی از سوی دیگر است؛ موضوعی که طی سال‌های اخیر با افزایش چشمگیر رزمایش‌های مشترک در نیروهای مسلح، بشدت مورد توجه قرار گرفته تا در یک صحنه رزم واقعی بتوانیم تمام قابلیت‌های تهاجمی و دفاعی کشورمان را برای حضور در یک جنگ شبکه‌محور با فرماندهی واحد دخیل کنیم. 

یک: از ویژگی‌های بارز رزمایش ذوالفقار ارتش، حجم بالای شلیک انواع موشک‌های کروز ضدکشتی بود که به طور مشخص شاهد شلیک چندین فروند موشک کروز در بردهای مختلف از «نصر» تا «قادر» و «قدیر» بودیم. موشک‌های کروز ضدکشتی که طی سال‌های اخیر در کشورمان توسعه پیدا کرده است، امروز به عنوان یکی از برگ‌های برنده نیروهای دریایی ارتش و سپاه در هرگونه مواجهه دریایی محسوب می‌شوند. هفته گذشته که شاهد انتشار تصاویر غرورآفرین رویارویی دریادلان نیروی دریایی سپاه با تروریست‌های آمریکایی در دریای عمان بودیم، یک عنصر مهم و حیاتی که آمریکایی‌ها را از حماقت بیشتر بازداشت، همین موشک‌های کروز ضدکشتی بود که تعداد قابل توجهی از آنها در دریا و ساحل به سمت ناوشکن‌های آمریکایی نشانه گرفته شد.

حجم بالای شلیک موشک‌های کروز در رزمایش ذوالفقار 1400 پیام دقیقی برای آمریکایی‌هایی دارد که این روزها با شراکت صهیونیست‌ها و شرکای دیگرشان سعی در تقویت حضور خود در آب‌های خلیج‌فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند دارند؛ پیامی از جنس تهدید منافع و تجهیزات‌شان در دریا تا فاصله 2000 کیلومتری با موشک‌های کروز و بالستیک ضدکشتی. 

دو: به‌کارگیری پهپادها در انواع مختلف انتحاری، بمب‌افکن، رهگیر، مراقبت و شناسایی در این رزمایش، از دیگر موارد چشمگیر بود. وقوع جنگ قره‌باغ در سال گذشته و استفاده گسترده نیروهای جمهوری آذربایجان از پهپادهای انتحاری ساخت رژیم صهیونیستی علیه مواضع ارتش ارمنستان از جمله موارد بارز به‌کارگیری پهپاد انتحاری است که سر و صدای زیادی نیز در محافل دنیا به راه انداخت. ارتش جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری ویژه‌ای در حوزه به‌کارگیری پهپادها انجام داده که عمده آن هم در حوزه پهپادهای انتحاری است؛ تمرکز ارتش در توسعه پهپادهای نقطه‌زن انتحاری مانند «کیان» و «آرش» باعث شده امروز ناوگان عظیمی از این پهپادها در اختیار ارتش باشد. پهپاد آرش با برد 2000 کیلومتر امروز دوربردترین پهپاد انتحاری جهان است که می‌تواند از این فاصله هر هدفی را مورد اصابت قرار دهد. اما در رزمایش ذوالفقار ارتش، در اصابت دقیق پهپاد انتحاری آرش به هدفش یک نکته نیز مستتر بود؛ هدفی که برای این پهپاد تعریف شده بود در دامنه یک کوه قرار داشت و بیانگر شبیه‌سازی یک منطقه نبرد کوهستانی است؛ موضوعی که می‌توان آن را در راستای تنش‌های اخیر میان ایران و جمهوری آذربایجان تحلیل کرد؛ آنجا که باکو قصد تحرکات و تغییرات در مرزهای منطقه را داشت اما با تحرک به‌موقع ارتش جمهوری اسلامی ایران و برگزاری رزمایش «فاتحان خیبر» این توطئه - که با صحنه‌گردانی صهیونیست‌ها همراه بود- عقیم ماند. 

سه‌: رهگیری هوایی هم ماموریتی است که ارتش چند سال است برای پهپادهایش تعریف کرده است؛ پیش‌تر عملیات رهگیری هوایی پرنده‌های ناشناسی که به محدوده شناسایی پدافند هوایی کشور (ADIZ) وارد می‌شدند توسط جنگنده‌های شکاری و رهگیر نیروی هوایی ارتش انجام می‌شد اما طی سال‌های اخیر، ارتش برای کاستن از هزینه‌های ناشی از پرواز جنگنده‌ها، توانسته است پهپادهای «کرار» خود را به موشک‌های هوابه‌هوای «آذرخش» و تیربار مسلح کند و از آنها در نقش رهگیری هوایی استفاده کند، در رزمایش ذوالفقار هم این عملیات اجرا شد که دست بر قضا این عملیات به صورت واقعی در مواجهه با ۲ فروند پهپاد آمریکایی از نوع MQ9 و RQ4 رخ داد. 

عملیات دوربرد پهپادهای سیمرغ نیروی دریایی ارتش در آب‌های دور و انهدام اهداف دریایی هم از آن دست ماموریت‌هایی است که حامل پیام‌های قابل تأملی است. آمریکایی‌ها در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند برای در امان ماندن از خطر موشک‌های کروز و بالستیک ضدکشتی ایران، منطقه ایستایی حضور خود را از خلیج‌فارس و تنگه هرمز به شمال اقیانوس هند و دریای عرب منتقل کنند تا در صورت وقوع درگیری احتمالی، بتوانند علاوه بر حملات دورایستا، از تهدید موشک‌های ایرانی نیز دور باشند. اگرچه امروز موشک‌های ایرانی قادرند هر هدفی را در برد 2 هزار کیلومتر در دریا و خشکی، ثابت یا متحرک مورد حمله قرار دهند اما این فقط موشک‌ها نیستند؛ پهپادهای «سیمرغ» نیروی دریایی ارتش با بمب‌های «سدید» از جمله توانمندی‌های ویژه‌ای است که می‌تواند تهدید جدی و خاصی برای آمریکایی‌ها باشد. 

مجموع آنچه ارتش جمهوری اسلامی ایران در رزمایش ذوالفقار به میدان آورد، ترکیب آرایه‌های تهاجمی و دفاعی با رویکرد مقابله با جدی‌ترین تهدید برای منافع جمهوری اسلامی ایران، یعنی ارتش تروریست ایالات‌متحده آمریکاست؛ آن هم نه دفاع در حوزه سرزمینی، بلکه دفاعی توأم با تهاجم برای ضربه زدن به امکانات اصلی و تجهیزات عمده آمریکا در منطقه.

* پژوهشگر حوزه دفاعی