در باب اهمیت تأثیر تجارت بر توسعه، علاوه بر نظریات سنتی، بر اساس «نظریه پیچیدگی» هر قدر محصولات تولیدی و صادراتی یک کشور پیچیده‌تر باشند، آن کشور رشد اقتصادی پایدارتر و درآمد سرانه بیشتری خواهد داشت. شاخص پیچیدگی نشان می‌دهد در خلال 50 سال اخیر وضعیت ایران در مقایسه با سایر کشورها نه‌تنها بهبود نیافته، بلکه بسیار بدتر شده و به رتبه 88 (در سال 2016) رسیده است. تنوع‌بخشی به محصولات صادراتی (یکی از 2 محور نظریه پیچیدگی) به عنوان بنیانی برای رشد اقتصادی مطرح است و اصولا فرآیند توسعه اقتصادی را فرآیند تغییر ساختاری تعریف می‌کنند، به گونه‌ای است که کشورها از تولید «کالاهای کشورهای فقیر» به سمت «کالاهای کشورهای ثروتمند» حرکت کنند. استراتژی توسعه صنعتی یا سیاست صنعتی عامل این تغییر ساختار بوده و سیاست‌های تجاری و دیپلماسی اقتصادی ابزاری برای سیاست صنعتی است.  

 دیپلماسی اقتصادی را می‌توان استفاده از ابزار سیاسی بین‌المللی (دیپلماسی) برای به دست آوردن اهداف اقتصادی تعریف کرد. بنابراین برای درک بهتر دیپلماسی اقتصادی لازم است به بررسی اثر تجارت خارجی بویژه صادرات بر رشد اقتصادی و توسعه کشورها بپردازیم. مایکل تودارو  که از اندیشمندان سرشناس توسعه محسوب می‌شود درباره اهمیت نقش تجارت خارجی در توسعه کشورها می‌نویسد: تجارت بین‌الملل نقش بسیار مهمی در تجربه تاریخی کشورهای در حال توسعه ایفا کرده است. مانند سایر مسائل توسعه، تنوع زیادی در میان تجارب کشورهای در حال توسعه در زمینه تجارت وجود دارد. در سال‌های اخیر بیشتر توجهات در زمینه مسائل توسعه و تجارت بر درک موفقیت‌های حیرت‌انگیز صادرات شرق آسیا متمرکز بوده است؛ تایوان، کره‌جنوبی و دیگر اقتصادهای شرق آسیا پیشگام این استراتژی بوده‌اند و استراتژی آنها با همسایه بسیار بزرگ‌شان یعنی چین به طور موفقی دنبال شده است.  

با توجه به اهمیت تجارت و صادرات در دنیای کنونی، برخی اندیشمندان تلاش کرده‌اند با معرفی برخی شاخص‌ها تبیین بهتری از اثر صادرات بر رشد اقتصادی کشورها ارائه کنند. از جمله مهم‌ترین شاخص‌ها در این میان شاخص «پیچیدگی» است که هاسمن و هیدالگو -استادان دانشگاه‌های هاروارد و ام‌آی‌تی - ارائه داده‌اند. بر اساس نظریه پیچیدگی، هرقدر محصولات تولیدی و صادراتی یک کشور پیچیده‌تر باشند، آن کشور رشد اقتصادی پایدارتر و درآمد سرانه بیشتری خواهد داشت. برای سنجش کیفیت محصولات صادراتی یک کشور نیز از 2 مفهوم «تنوع» و «فراگیری» استفاده می‌شود. مفهوم تنوع در محصولات تولیدی به معنای آن است که اقتصادهای پیچیده‌تر ضمن دسترسی به مجموعه‌ای از دانش‌های ضمنی پیشرفته، به تولید محصولات متنوع‌تری قادر هستند، حال آنکه تنوع کمتر در محصولات تولیدی به معنای در اختیار داشتن سطوح پایین‌تر دانش و در نتیجه پیچیدگی اقتصادی کمتر است. از سوی دیگر، محصولات فراگیر به محصولاتی اطلاق می‌شود که کشورهای زیادی تولید می‌کنند. 

برای درک بهتر این مساله هاسمن و هیدالگو مثالی را بیان می‌دارند. آنها به ۳ کشور 15 میلیونی کامرون، شیلی و هلند با درآمدهای سرانه ۶۳۵، ۴۹۱۷ و ۲۴۱۸۰ دلار اشاره می‌کنند که به ترتیب در ۹۱، ۴۸۷ و ۷۴۵ کالا صادرات غیر صفر دارند. البته ترکیب این کالاها نیز مهم است و هر قدر کالاهای صادراتی کشوری پیچیده‌تر باشد و در نتیجه کشورهای کمتری آن را تولید می‌کنند، رشد اقتصادی آن کشور بالاتر است. آنها بیان می‌دارند در مثال پیشین کالاهای کامرون، شیلی و هلند به طور متوسط به ۸۷، ۶۱ و ۴۱ کشور صادر می‌شود. آنها در این باره می‌نویسند: «کشورهایی که کالاهای صادراتی آنها تنوع کمی دارد کالاهایی را می‌سازند که بسیاری از کشورها تولید می‌کنند در حالی که کشورهایی که تنوع کالایی بالایی دارند محصولاتی را تولید می‌کنند که کشورهای اندکی آنها را می‌سازند». بر اساس مفهوم قابلیت و پیچیدگی، هاسمن و هیدالگو با همکاری چند اندیشمند دیگر در سال ۲۰۰۷ به انتشار کتابی با عنوان «اطلس پیچیدگی اقتصادی: نقشه‌برداری مسیرهای موفقیت » اقدام کردند که نسخه به‌روز شده آن در سال ۲۰۱۳ انتشار یافت. برای درک و بررسی بهتر مباحث فوق، شاخص پیچیدگی را معرفی کرده‌اند. نگاهی به این شاخص نشان می‌دهد در خلال 50 سال اخیر وضعیت ایران در مقایسه با سایر کشورها نه‌تنها بهبود نیافته، بلکه بسیار بدتر شده است (بهترین رتبه یک است).  

همان‌طور که در جدول ۲ نمایان است، رتبه پیچیدگی ایران در خلال 50 سال گذشته بدتر شده که این امر به دلیل پیشرفت قابل توجه برخی کشورها و عملکرد نامناسب کشور در این زمینه است. به عنوان مثال همان‌طور که در جدول فوق نمایان است کره‌جنوبی در خلال 50 سال گذشته عملکرد بسیار خوبی داشته است. با مقایسه صادرات ایران و کره‌جنوبی در 50 سال گذشته تصویر روشن‌تری از تفاوت ایران و کره‌جنوبی ارائه خواهد شد. بررسی دقیق‌تر کالاهای صادراتی ایران و کره‌جنوبی نیز بخوبی نشان می‌دهد که چرا شاخص پیچیدگی کره در گذشته و حال از ایران بهتر بوده است. 

همان‌طور که در نمودارها نمایان است محصولات صادراتی کره در طول زمان پیچیده و متنوع شده است. این در حالی است که در کالاهای صادراتی ایران تحول عمده‌ای دیده نمی‌شود. اثر این مساله بخوبی در تفاوت میان درآمد سرانه ایران و کره‌جنوبی قابل مشاهده است. 

در مجموع باید گفت در جهانی که تجارت نقشی بی‌بدیل در رشد اقتصادی و توسعه کشورها یافته است، دیپلماسی اقتصادی به ابزاری مهم برای رشد اقتصادی و توسعه کشورها بدل شده است.