گروه سیاسی: آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی با بیان اینکه مذاکره با جهان، یک فهم و سواد بالغ سیاسی بین‌المللی می‌خواهد، اظهار داشت: اگر کشوری توانست یک‌طرفه و یک‌جانبه از توافق و قرارداد صورت گرفته خارج شود، این یعنی این قرارداد «عوامانه» نوشته شده است. تبدیل شدن تجربه برجام و مذاکرات هسته‌ای کشورمان در دولت حسن روحانی به یک تجربه عبرت‌آموز را می‌توان از پرهزینه‌ترین درس‌هایی دانست که دولت سابق مسؤولیت آن را بر عهده داشته است؛ توافقی که با گذشت بیش از 6 سال از عکس یادگاری جمعی محمدجواد ظریف با وزرای خارجه ۱+۵ پس از انعقادش کماکان محل بحث و مذاکره است و سرنوشت نامعلوم آن باعث شد در حداقلی‌ترین و خوشبینانه‌ترین حالت ممکن مدیریت کشور با یک رکود چندساله و اقتصاد کشور نیز با خسارت‌های بعضا جبران‌ناپذیری مواجه شود. در این میان محوری‌ترین عامل در شکل‌گیری این فضا را پیش از روند مذاکرات هسته‌ای باید در زاویه دید دولتمردان وقت و در رأس آنها روحانی و ظریف جست‌وجو کرد. برجام برای دولت روحانی بیش از آنکه یک توافق خارجی با مقتضیات خاص مناسبات بین‌المللی باشد یک برگ برنده انتخاباتی در فضای سیاسی داخل کشور بود، به‌گونه‌ای که حتی دستگاه سیاست خارجی دولت یازدهم در میانه مذاکرات هسته‌ای وقت اقدام به تشکیل کمپین «هر توافقی بهتر از عدم توافق است» کرد که عملا نشان از فاقد اولویت بودن محتوای توافق هسته‌ای داشت. مضاف بر این خوش‌بینی به غرب و دور از تصور دانستن بدعهدی و پیمان‌شکنی آمریکا به عنوان دشمن دیرینه جمهوری اسلامی باعث شد ظریف اساسا تمایل و عزمی برای تضمین گرفتن از آمریکا و تحمیل هزینه به واشنگتن برای عهدشکنی نداشته باشد. هرچند این روزها مقامات دولت روحانی با برجسته کردن گزاره هنجارشکن بودن ترامپ به عنوان یک رئیس‌جمهور خاص آمریکا سعی می‌کنند نسبت به خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 97 از خود مسؤولیت‌زدایی کنند اما به گواه مواضع ظریف پیش از این اقدام آمریکا، خروج یک‌طرفه آمریکایی‌ها از برجام عملا بلااثر به حساب می‌آمده است. هرچند بعدها روحانی و دولتمردانش در موضعی متناقض با ادعای سال 94 ظریف خروج آمریکا از برجام را مساوی با تحمیل شدن سنگین‌ترین نظام تحریمی به کشورمان خواندند. اما این پایان کار نبود و سال گذشته نیز دولت روحانی مخالفت خود را با هرگونه اقدام عملی در چارچوب قانون هسته‌ای مجلس در برابر عهدشکنی آمریکا نشان داد تا ثابت شود اساسا دولت‌های یازدهم و دوازدهم تحت هیچ شرایطی حاضر به آزرده کردن خاطر دولت آمریکا نیستند. 

با مجموعه این اوصاف و در میانه دور جدید مذاکرات ایران با 1+4 برای بازگشت آمریکا به برجام کماکان گمانه‌زنی‌ها و بیم نسبت به تکرار رویه تجربه شده وجود دارد، به‌گونه‌ای که یکی از محوری‌ترین موضوعاتی که تیم جدید مذاکره‌کننده برای شروط بازگشت به نقطه صفر تعهدات برجامی مطرح کرده مساله تضمین و ضرورت جلوگیری از تکرار تجربه خروج آمریکا از برجام است. 

 

* نشانه‌های یک «قرارداد عوامانه»

آیت‌الله جوادی‌آملی روز پنجشنبه در دیدار حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه اظهار داشت: مذاکره با جهان، یک فکر جهانی لازم دارد، ما از جهان جدا نیستیم، چه بخواهیم و چه نخواهیم باید با آنها مذاکره کنیم و با آنها دست بدهیم اما بعد از آن حتما باید انگشتان خود را بشماریم. وی خاطرنشان کرد: در نظام بین‌الملل به هیچ‌کس اعتماد نیست اما در عین حال هیچ کس از مذاکره و تبادل با دیگر کشورها هم بی‌نیاز نیست، از این رو مذاکره با کشورهای جهان یک کار سنگینِ علمیِ عمیقِ حقوقی و سیاسی در حوزه بین‌الملل است. فیلسوف بزرگ جهان اسلام ادامه داد: مذاکره با جهان، یک فهم و سواد بالغ سیاسی بین‌المللی می‌خواهد، باید طرز توافق‌ها را نوشت که کسی نتواند زیر آن بزند و از آن خارج شود و از تعهد خود شانه خالی کند، اگر کشوری توانست یک‌طرفه و یک‌جانبه از توافق و قرارداد صورت گرفته خارج شود، این یعنی این قرارداد عوامانه نوشته شده است! این یعنی آن تکیه‌گاهی که محل سوءاستفاده دشمن قرار گرفته تا بر اساس آن از توافق خارج شود مورد غفلت قرار گرفته است، این یعنی در قرارداد دیده نشده که اگر یکی از طرفین به صورت یک‌جانبه از توافق خارج شود و آن را فسخ کند، چه عواقبی دارد. این یعنی همه جوانب کار دیده نشده است. آیت‌الله جوادی‌آملی تصریح کرد: حضرت علی(ع) در نامه خود به استاندار مصر، مالک اشتر، نوشتند مردم عمود دین هستند، این حرف از سر ترحم ‌زده نشده، این یک حقیقت است، کدام خطر بود که مردم سینه سپر نکردند؟! کجا لازم به فداکاری و ایثار بود که این مردم دریغ کرده باشند؟! مردم، این کشور را با خون حفظ کردند، لیاقت این مردم نه آن قراردادهای عوامانه است و نه این اختلاس‌ها و سوء‌مدیریت‌ها و حقوق‌های نجومی، از این رو داخل را نیز باید محترم بشماریم و با متفکران داخلی و صاحب‌نظران مشورت کنیم، این سابقه عظیم تاریخی و این فکرها را باید قدر بدانیم و از آنها استفاده کنیم. وی ادامه داد: اگر اختلاس‌ها و حقوق نجومی و سوءمدیریت در این کشور نباشد، این مملکت کاملا می‌تواند خود را اداره کند. مرجع تقلید شیعیان خطاب به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای تاکید کرد: مانیفست نظام بین‌المللی بر اساس حق و عدل نیست! آنها اساسا این مفاهیم را قبول ندارند، آنچه آنها قبول دارند و ما باید بر اساس آن با آنها مذاکره کنیم، یک عقل استدلالی است، باید طرف ما بداند که خروج یک‌طرفه از برجام، امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند، تا قرارداد ما با امنیت بین‌المللی گره نخورد ضمانت اجرا نخواهد داشت، قرارداد هسته‌ای باید یک تعهد محترم متقابل باشد و همه جوانب حقوق بین‌الملل در آن دیده شود. بله! ادب بین‌المللی را رعایت می‌کنیم، دست هم می‌دهیم اما پس از دست دادن انگشتان خود را هم می‌شماریم. 

 

* هشدارها نسبت به تجربه معامله با غرب

اظهارات و تذکرات صریح آیت‌الله جوادی‌آملی نسبت به عدم تکرار تجربه برجام را البته نمی‌توان موضعی جدید از سوی این مرجع تقلید دانست. اردیبهشت 95 تنها چند ماه پس از آغاز تعهدات طرفین در برجام بود که مواضع ایشان در هشدار نسبت به تعامل دولت وقت با دولت‌های غربی خبرساز شد. آیت‌الله‌العظمی جوادی‌آملی 9 اردیبهشت 95 در جریان بیست‌و‌دومین اجلاس سالانه جامعه المصطفی العالمیه اظهار داشتند: رهبر معظم انقلاب درباره پیمان با غرب فرمودند تا جایی به تعهدات خود عمل کنید که طرف مقابل عمل می‌کند، چرا که بر اساس روایات اگر کشور ما به تعهدات خود عمل کند و آنها به آنچه گفته بودند عمل نکنند، این بردگی است. 

البته این پایان ماجرا نبود تا این استاد بزرگ فلسفه جهان اسلام 19 اردیبهشت همان سال در دیدار محمدرضا عارف که ریاست فراکسیون امید (اصلاح‌‌طلبان) مجلس دهم را برعهده داشت با بیان اینکه واژه‌ای به شکوه و عظمت «غیرت» کم دیده‌ام، بیان داشت: در غیرت باید 3 عنصر جمع شود تا آن را بسازند؛ عنصر اول غیرزدایی است به این معنا که اجازه ندهیم بیگانه نفوذ کند و خودمان هم در کار دیگران تجسس نکنیم. وی با بیان اینکه دیاثت یا اخلاقی است یا سیاسی عنوان کرد: کسی که بیگانه را راه می‌دهد دیوث سیاسی است. بیگانه را در حریم خود راه دادن و وارد حریم غیر شدن با غیرت سازگار نیست. این مرجع تقلید در ادامه 3 عنصر معرفت، هویت و غیرزدایی و دیوث‌زدایی را برای ابراز غیرت لازم و ضروری خواند. 

آیت‌الله جوادی‌آملی بعدها در 13 اسفند 96 در درس تفسیر خود که در مسجد اعظم قم برگزار شد، ابراز داشت: قرآن می‌فرماید اگر دشمنان دست از دشمنی برنمی‌دارند باید با آنها دشمن بود، چند سال قبل که مسؤولان وزارت امور خارجه دیداری با ما داشتند به آنها گفتم وقتی با آمریکایی‌ها دست می‌دهید انگشتان خود را بشمارید، چون به هیچ وجه قابل اعتماد نیستند که مذاکرات با اذن مسؤولان عالی نظام انجام شد. وی عنوان کرد: در کودتای ۲۸ مرداد آمریکایی‌ها را دیدیم، بعد از آن هم گفتیم که دیاثت سیاسی هم وجود دارد که باید مراقب بود و قبل از اینکه دیگران بگویند برجام خطر دارد ما به اینها گفتیم انسان اگر با کفار معامله کرد باید انگشت خود را بشمارد اما اگر خدایی نکرده فریب بخورد تقصیر خود اوست.