یونس مولایی: 1- دور جدید گفت‌وگوهای وین میان ایران و 1+۴ در حالی در دولت سیزدهم با تیم جدید وزارت امور خارجه وارد مرحله تازه‌ای شده است که پیوند پرونده هسته‌ای کشورمان با گفت‌وگوهای بین‌المللی، 2 دهه از تاریخ معاصر کشور را با فراز و نشیب‌های مختلفی همراه کرده است. در این میان هر چند دولت سیزدهم، ششمین دولتی است که سیاست‌های خود را در مواجهه با این موضوع پیگیری می‌کند اما بیشترین پیوند و عاملیت‌بخشی میان مذاکرات و امور جاری کشور را در دولت‌های یازدهم و دوازدهم که منتهی به برجام شده بود مشاهده کردیم، به‌ گونه‌ای که مذاکرات فعلی نیز فارغ از سرانجام و سرنوشت نهایی امتدادی از توافق مذکور به حساب می‌آید. 

دولت روحانی با نگاهی خاص به سیاست خارجی و تعامل با غرب از سال 92 مذاکرات را پیگیری کرد و سال94 نیز با انعقاد برجام به ظاهر پرونده هسته‌ای کشورمان را به نقطه نهایی نزاعش با غرب رساند؛ توافقی که همان ایام نیز سرانجام خسارت‌بارش و احتمال قریب به یقین خروج بدون دردسر آمریکا از آن توسط کارشناسان مورد تذکر قرار گرفت. دولت وقت و شخص روحانی و ظریف البته نه ‌تنها اعتنایی به این هشدارها نشان ندادند که طریقه تخریب و تحقیر را بهترین استراتژی برای بی‌اعتبار کردن منتقدان یافتند. در نهایت خروج واشنگتن از برجام در اردیبهشت 97 و سکوت و انفعال رضایت‌آمیز اروپا در مواجهه با اقدام آمریکا حجاب از سیمای حقیقت برداشت تا بار دیگر واقعیت‌های خصمانه نظام جهانی، جریان غربگرا در کشور را در بهت و حیرت فرو ببرد و تبدیل به بخشی از حافظه و تجربه جمعی ملت ایران شود. 

2- تعبیر آیت‌الله‌العظمی جوادی‌آملی، فیلسوف بزرگ جهان اسلام در دیدار با وزیر امور خارجه کشورمان درباره برجام و «عوامانه» توصیف کردن برجام را می‌توان یکی از دقیق‌ترین تعابیری دانست که در سال‌های اخیر درباره این توافق به عنوان مهم‌ترین میراث دولت غربگرا برای ایران استفاده شده است. ایشان با بیان اینکه «اگر کشوری توانست یک‌طرفه و یکجانبه از توافق و قرارداد خارج شود، این یعنی این قرارداد عوامانه نوشته شده است»، راهکار روشنی نیز درباره چگونگی مواجهه با قدرت‌های غربی در مذاکرات فعلی نیز طرح کرد که می‌توان آن را در امتداد استراتژی اقتدار برای تنظیم روابط خارجی فهم کرد. این مرجع تقلید با بیان اینکه مانیفست نظام بین‌المللی بر اساس حق و عدل نیست، اظهار داشت: «آنها اساسا این مفاهیم را قبول ندارند؛ آنچه آنها قبول دارند و ما باید بر اساس آن با آنها مذاکره کنیم، یک عقل استدلالی است. باید طرف ما بداند خروج یک‌طرفه از برجام، امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند؛ تا قرارداد ما با امنیت بین‌المللی گره نخورد، ضمانت اجرا نخواهد داشت. قرارداد هسته‌ای باید یک تعهد محترم متقابل باشد و همه جوانب حقوق بین‌الملل در آن دیده شود».

3- گذار از «پیوند توافق خارجی به ثبات اقتصادی ایران» به «پیوند توافق خارجی با امنیت بین‌المللی» را می‌توان مرز روشنی برای تغییر رویکرد سیاست خارجی از موقعیت منفعل به سمت دیپلماسی فعال و دارای ابتکار عمل دانست. به عبارت ساده‌تر مهم‌ترین تضمین برای صیانت از منافع ملت ایران در مذاکرات و جلوگیری از تکرار تجربه عهدشکنی دولت آمریکا در مواجهه با توافق هسته‌ای را باید در بالا بردن هزینه عهدشکنی برای غرب جست‌وجو کرد. دولت روحانی و دکترین سیاست خارجی جریان غربگرا به دلایل عدیده حتی در زمان تعرض خارجی به توافق دوطرفه نیز تمایلی به تحمیل هزینه به غرب نداشت، به‌ گونه‌ای که روحانی 3 سال پس از تجربه خروج آمریکا از برجام، پس از خلق تعابیری همچون «پیروزی اخلاقی ایران»(!) و تقلیل یک توافق خارجی به پیمانی اخلاقی و دستاوردسازی در این نزاع اخلاقی، هرگونه ابتکار عمل از سوی ایران و واکنش عملی به عهدشکنی آمریکا را ناقض منافع ملی می‌دانست(!) و حتی با همین نگاه به مجلس شورای اسلامی نیز بابت تصویب قانون اقدام راهبردی برای رفع تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران حمله و از آن به عنوان سنگ‌اندازی مقابل دولت یاد می‌کرد. 

در چنین فضایی مسیر مذاکرات در دولت جدید اما باید با نگاهی متفاوت از دولت روحانی پی گرفته شود، به گونه‌ای که ضمن پافشاری بر لزوم لغو تحریم‌ها به عنوان بدیهی‌ترین پیش‌شرط برای بازگشت ایران به تعهدات برجامی، هزینه‌های خروج طرف مقابل از تعهداتش نیز بالا رود، چرا که یک طرفه بودن هزینه‌ها در مناسبات بین‌المللی عملا موضع کشوری را که هزینه‌ها را پرداخت می‌کند، به مرور زمان تضعیف می‌کند و امکان بازدارندگی و ابتکار عمل را نیز از این کشور سلب خواهد کرد. عبور از یک «توافق عوامانه» به سمت توافقی که حداکثری‌ترین سطح منافع ملت ایران را تامین کند، بیش از هر چیز نیازمند بازتعریف استراتژی کشورمان در میدان مذاکرات است. تجربه یک سال اخیر ایران در کاهش محسوس نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و آغاز غنی‌سازی 20 و 60 درصد بخوبی نشان داد بر خلاف انگاره‌های ذهنی دولت سابق، مسیر گفت‌وگو نه از مسیر ایده پرتهدید «تنش‌زدایی» و کاهش اهرم‌های بازدارنده که از افزایش اقتدار و قدرت چانه‌زنی عبور می‌کند. مضاف بر اینها پیگیری طرح‌های کلان و جامع در راستای «خنثی‌سازی تحریم‌ها» و کاهش ضریب تاثیرگذاری احتمالی این گزینه عملا به کاهش ابتکار عمل طرف مقابل منتهی می‌شود. واقعیت آن است که یکی از مهم‌ترین عواملی که آمریکا را سال97 به سمت خروج از برجام هدایت کرد، این پیشفرض بود که دولت مستقر در تهران نه گزینه بدیلی در مواجهه با بازگشت تحریم‌ها دارد و نه تمایلی به برداشتن گام هجومی در مواجهه با این اقدام آمریکا از خود نشان می‌دهد. متاسفانه این پیش‌فرض در عمل نیز رنگ واقعیت به خود گرفت و اگر موضع صریح رهبر حکیم انقلاب نبود، دولت وقت به گفت‌وگوی جدید برای قبول تعهدات بیشتر نیز بی‌علاقه نبود. حال با تغییر دولت و عزم تیم جدید دستگاه سیاست خارجی برای اصلاح دیپلماسی کشور، باید حرکت به سمت پیوند زدن توافقات خارجی ایران با امنیت بین‌الملل به عنوان مهم‌ترین ابزار بازدارندگی در خدمت منافع ایران پی گرفته شود.