کد خبر: 241678تاریخ: 1400/9/27 00:00
حصول توافق خوب و رفع واقعی تحریم‌ها نیازمند ارسال پیام توانایی ایران برای مدیریت شرایط حتی در صورت پابرجا ماندن تحریم‌هاست
پیام اقتدار برای وین
بودجه 1401 دولت چه پیامی برای 1+4 و مذاکرات وین داشت؟
گروه سیاسی: آغاز دور جدید گفت‌وگوهای ایران و 1+4 در وین حالا تبدیل به یکی از سرخط‌های ثابت خبری و موضوع مباحثات سیاسی در داخل و خارج از کشور شده است؛ مذاکراتی که از 8 آذرماه در هتل کوبورگ در پایتخت اتریش با تیم جدیدی از مذاکره‌کنندگان از سر گرفته شده و کماکان نمی‌توان سرنوشت محتومی را برای آن در نظر گرفت. هرچند در این میان رسانه‌ها و چهره‌های همسو با دولت سابق از حالا و پس از پایان هر دور از گفت‌وگوها خبر از شکست راهبرد دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی می‌دهند و سعی می‌کنند همسو با روایت‌های غربی از مذاکرات وین لزوم پذیرش زیاده‌خواهی‌های آمریکا به عنوان طرف خاطی و خارج شده از برجام را تئوریزه کنند اما واقعیت آن است که افکار عمومی این بار بیش از هر زمان دیگری نتایج سیاست خارجی را در وضعیت عمومی کشور مشاهده می‌کند.
به گزارش «وطن‌امروز»، حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی که از زمان حضور در میدان انتخابات ریاست‌جمهوری یکی از وعده‌های اصلی خود را چرخش سیاست خارجی کشور به سمت رویکردی مقتدرانه طرح کرده بود حالا نیز متناسب با وعده انتخاباتی‌اش مورد قضاوت قرار می‌گیرد. در این میان اما یقینا میز مذاکره را باید صحنه نهایی تغییرات در سیاست خارجی دانست. تجربه روحانی در تضعیف موضع خارجی کشور از طریق پیام‌های ضعفی که از مدیریت داخلی کشور ارسال می‌کرد باعث شده تا رد تغییر ریل سیاست خارجی را تا حد زیادی در سیاست داخلی دولت و در راس آنها مساله اقتصاد جست‌وجو کنیم.
* از اقتصاد مقاومتی تا اقتصاد شرطی
با نزدیک شدن به دهه90 و عیان شدن سرمایه‌گذاری آمریکا برای آسیب وارد کردن به کشورمان از طریق اقتصاد، عمده مطالبات رهبر حکیم انقلاب نیز به سمت سامان بخشیدن و تقویت بازدارندگی اقتصاد ایران متمایل شد. از همین رو ایشان مدت‌ها پیش از شدت گرفتن و مشهود شدن تحریم‌های غرب در آغاز دهه90 بر کلیدواژه «اقتصاد مقاومتی» به عنوان یک سیاست کلان برای کاهش تاثیرپذیری اقتصاد کشور از فشارهای خارجی و قوی نگه داشتن موضع جهانی جمهوری اسلامی تاکید کردند. با این حال در سایه جدی گرفته نشدن این هشدارها شروع دهه90 با افزایش فشار تحریم‌های خارجی همراه شد و سرانجام مقدمه روی کار آمدن دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی را فراهم کرد. اما انتخابات هیچگاه برای روحانی به پایان نرسید، او که به قدرت رسیدن خود را مرهون مشکلات اقتصادی پس از تحریم‌های غرب می‌دانست حتی پس از کسب قدرت نیز تمام تمرکز خود را بر برجسته‌سازی متغیر تحریم‌ها در عرصه‌های مختلف گذاشت و حتی حل شدن مشکل آب آشامیدنی مردم را نیز به توافق با غرب گره زد. در چنین فضایی هرقدر که او بیشتر از سیاست خارجی برای موقعیت داخلی خود وام می‌گرفت موضع کشورمان بیشتر تضعیف می‌شد؛ به‌گونه‌ای که دولت سابق شعار ضدملی «هر توافقی بهتر از عدم توافق است» را در میانه مذاکرات مطرح کرد. در این میان توافق میان ایران و 1+5 در تیرماه سال94 فارغ از ضعف ساختاری و عدم توازنش پیشاپیش همه سیاستمداران آمریکایی را برای عهدشکنی تشویق کرد و در نهایت اردیبهشت97 با خروج یک‌طرفه آمریکا تبدیل به توافقی جوانمرگ و بی‌ثمر شد. دولت روحانی نیز که هیچ ایده‌ای برای اداره کشور در شرایط تحریمی نداشت ایستاده به تماشای آب رفتن توان اقتصادی مردم پرداخت. در این میان مهم‌ترین گره دولت وقت گرهی بود که با دستان روحانی بسته شده بود و او هیچگاه قادر به باز کردنش نبود. پیوند زدن تمام امور به فرجام برجام باعث شد کنترل اقتصاد در دوران پسابرجام عملا برای دولت ناممکن شود. طرف مقابل نیز که بخوبی نسبت به این شرایط و عدم تمایل دولت مستقر به واکنش درخور آگاهی داشت با فشار مداوم به دنبال آن بود که از موضع تضعیف شده دولت بیشترین بهره را ببرد. خیاط درون کوزه افتاده بود و ایران قربانی استراتژی روحانی شده بود. در این میان رهبر حکیم انقلاب نیز سال 98 در دیدار فعالان اقتصادی از فقدان ابتکار عمل اقتصاد کشور گلایه کرده و اظهار داشتند: «نباید حل مسائل اقتصادی را به این کارها (نتایج تحولات خارجی) گره زد و افکار عمومی را شرطی کرد».
حالا «اقتصاد شرطی» و آگاهی غرب از این مساله پاشنه‌آشیل ایران در مواجهه با فشارها و زیاده‌خواهی آمریکا شده بود. تا جایی که امکان فشار داخلی و اعتراضات خیابانی نیز می‌توانست تبدیل به گزینه وسوسه‌کننده‌ای برای آمریکا و اروپا در جهت پیگیری استراتژی مهار ایران شود.
* دیپلماسی از هدف تا وسیله
تبدیل شدن گزینه دیپلماسی به هدف دولت‌های یازدهم و دوازدهم و پیگیری استراتژی «گفت‌وگو برای گفت‌وگو» به جای «گفت‌وگو برای تقویت منافع ملی»، ایران را در سال پایانی ریاست‌جمهوری روحانی به شکننده‌ترین موقعیت تجربه شده در دهه‌های اخیر رساند. هرچند روحانی تا پایان از خود دفاع می‌کرد و حتی آدرس کاخ سفید را برای ارسال شکایت‌ها به مردم اعلام کرد اما آنچه عیان بود نشان از ویرانگر بودن استراتژی سیاست خارجی دولت وقت بود.
انتخابات 1400 و پیروزی سیدابراهیم رئیسی به عنوان مبدأ تحولات و گذار از دولتداری روحانی تا حدی امید به اصلاح و تغییر شرایط را در جامعه ایران زنده کرد. او که سابقه رقابت با حسن روحانی را در انتخابات سال96 در کارنامه خود داشت تغییر سیاست خارجی ایران و پیگیری منافع مردم از طریق سیاست خارجی مقتدرانه را به عنوان یکی از وعده‌های انتخاباتی خود مطرح کرد. هرچند رقبا سعی داشتند از مخالفت او با روحانی معنای مخالفت با مذاکره خارجی را استخراج کنند اما رئیسی همه جا از باز بودن امکان مذاکره به شرط تامین منافع ملی سخن گفت و خبر از تغییر دادن دیپلماسی از هدف دولت به یکی از وسایل و امکان‌های پیگیری منافع ایران داد.
* عبور از اقتصاد شرطی و تقویت سیاست خارجی مبتکر
آغاز دور جدید گفت‌وگوهای ایران و 1+4 یقینا دشوارترین آزمون دیپلماسی رئیسی در مدت کوتاه شروع ریاستش بر قوه مجریه بود. دشواری این آزمون اما بیش از هر چیز به این علت بود که دولت جدید باید موضع تهران را در میانه مذاکراتی که از پیش از آغاز به کار دولت آغاز شده بود و امتدادی از دیپلماسی دولت سابق بود، ارتقا می‌بخشید.
تجربه عبرت‌آموز روحانی بخوبی نشان داده بود موضع خارجی هر کشور را میزان تسلط بر شرایط داخلی و امکان‌هایی که در مواجهه با زیاده‌خواهی طرف مقابل دارد، تعیین می‌کند. اگر روحانی تکرار هر روزه این گزاره را که عدم توافق مساوی با پایان دنیاست، شرط پیروزی دیپلماسی می‌دانست، این بار ایران در موضعی دیگر باید به تکرار و اثبات این گزاره می‌پرداخت که به رغم تمایل به توافق، عدم توافق پایان گزینه‌های ایران نیست. رسیدن به این مهم اما نیازمند برنامه‌ریزی داخلی و داشتن نقشه راهی برای شرایط پابرجایی تحریم‌ها بود. به عبارت ساده‌تر دولت این بار تهدیدزدایی تحریم‌ها را در گرو داشتن برنامه برای مواجهه با پابرجا ماندن تحریم‌ها می‌دانست و معتقد بود زمانی می‌توان به خط خوردن تحریم به عنوان یک ابزار فشار خارجی امید داشت که طرف مقابل و بویژه آمریکا از امکان‌های ایران برای «بی‌اثر کردن تحریم‌ها» آگاهی پیدا کند. اگر در فاصله 92 تا 1400 سیاست داخلی ایران بیشترین تاثیر را از سیاست خارجی گرفت، حالا زمان آن شده است سیاست خارجی از امتیازهای سیاست داخلی بهره گرفته و ابتکار عمل را به دست بگیرد. از همین رو از یک سو اولویت‌بخشی به همسایه‌گرایی و ارتباط با شرق و از سوی دیگر برنامه‌ریزی برای قوام بخشیدن به اقتصاد در این شرایط به عنوان بخشی از نقشه راه سیاست خارجی دولت سیزدهم در مواجهه با تحریم‌های غرب پی گرفته شد.
* تحریم‌شکنی با پادتن تحریم
همزمانی آغاز مذاکرات ایران و 1+4 در وین با تدوین بودجه 1401 در تهران یکی از فرصت‌های جدی دولت سیزدهم برای نشان دادن عزمش برای مواجهه جدید با فشارهای غرب بود. این بار همزمان با استقبال دستگاه سیاست خارجی از رسیدن به یک توافق خوب که به رفع واقعی تحریم‌ها منجر شود، تیم اقتصادی دولت نقشه راه خود را برای اقتصاد 1401 مستقل از نتیجه مذاکرات و با فرض گرفتن باقی ماندن تحریم‌ها تدوین کرد.
در این میان البته فشار رسانه‌ای جریان غربگرا به دولت و شانتاژ منفی علیه بودجه 1401بار دیگر نیاز دولت سیزدهم به اقناع عمومی برای پیگیری سیاست‌های مبتکرانه را به دولتمردان و شخص رئیس‌جمهور یادآوری کرد. عبور از اقتصاد شرطی و تغییر ریل سیاست خارجی کشور بدون همراه کردن مردم ناممکن خواهد بود. با این حال دولت به درستی دریافته که شکستن تحریم‌ها با وارد شدن به دومینوی پایان‌ناپذیر عقب‌نشینی و اهدای امتیازات جدید امکان‌پذیر نیست و تنها زمانی می‌توان به این مهم دست یافت که ابتکار عمل داخلی، قدرت چانه‌زنی خارجی را افزایش دهد. از همین رو تدوین بودجه مستقل از برجام و تکثر بخشیدن به نقشه راه‌های سیاست خارجی از جمله تقویت مناسبات منطقه‌ای را می‌توان پیامی روشن و سازنده و البته قدرت‌آفرین دانست.
***
منابع غربی به نقل‌از دیپلمات‌های اروپایی از احتمال ادامه مذاکرات از ششم دی خبر دادند
تنفس 10 روزه مذاکرات
نشست اختتامیه کمیسیون مشترک برجام با حضور هیأت‌های مذاکره‌کننده ایران و گروه ۱+۴ و نماینده اتحادیه اروپایی به منظور رفع تحریم‌ها در هتل کوبورگ شهر وین برگزار شد. «علی باقری» مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران و «انریکه مورا» هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام و معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی ریاست این نشست را بر عهده داشتند. به گزارش «وطن‌امروز»، این نشست به منظور ارزیابی مذاکرات اخیر در وین و هماهنگی‌ها برای ادامه گفت‌وگوها برگزار شد. نشست جدید در شرایطی برگزار شد که روز پنجشنبه، یک منبع مطلع نزدیک به مذاکرات ایران و ۱+۴ در وین درباره آخرین وضعیت مذاکرات به خبرگزاری فارس گفت: در حالی که اروپایی‌ها در ابتدا با عدم پذیرش پیش‌نویس‌های ایران درباره تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای، تنها پیش‌نویس‌های حاصل از ۶ دور مذاکره قبلی را مبنای ادامه مذاکره می‌دانستند، در نهایت پذیرفتند متن سومی مبنا قرار بگیرد. این منبع مطلع افزود: متن جدید، از ترکیب متن اول و اضافه شدن پیشنهادات ایران تهیه و بر روی آن کار می‌شود. تاکنون 2 «non paper» از سوی آمریکایی‌ها درباره پیش‌نویس‌های تحریم و هسته‌ای به ایران ارائه شده که پاسخ‌ها در ۱۲ صفحه از سوی هیات ایرانی تهیه و با واسطه به آنها داده شده است. در همین حال «باراک راوید» خبرنگار وبگاه صهیونیستی «واللا» و وبگاه آمریکایی «آکسیوس» در توئیتی به نقل از دیپلمات‌های اروپایی ۳ کشور عضو برجام از احتمال ادامه مذاکرات وین در تاریخ ۲۷ دسامبر (ششم دی) خبر داد. وی همچنین به نقل از دیپلمات‌های مذکور مدعی شد با سرعت فعلی پیش رفتن گفت‌وگوها، «ممکن است ۶ ماه طول بکشد تا توافقی به دست آید». در همین حال مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره دوربین‌هایی که قرار است در تأسیسات کرج نصب شوند توضیحاتی ارائه کرد. «رافائل گروسی» درباره نحوه دسترسی به تصاویر ضبط‌شده مدعی شد: «این بخشی از مذاکرات بود که بتوانیم اطلاعات را در دوربین‌ها ثبت کنیم و موضع ما این بود که باشد، اطلاعات می‌توانند در ایران بمانند اما همچنان دوربین‌ها مهروموم آژانس را خواهند داشت. یعنی دوربین‌ها متعلق به ما هستند اما نمی‌توانیم [فیلم] آنها را ببینیم. گروسی در ادامه گفت: «در حالت ایده‌آل و با احیای برجام، مهر و موم دوربین‌ها را باز می‌کنیم و به اطلاعات آن دست پیدا می‌کنیم».او در پاسخ به سوالی درباره تقدم رفع تحریم‌ها بر دسترسی آژانس به محتوای دوربین‌ها و ادعای خبرنگار درباره «ناراضی بودن آمریکا از توافق ایران و آژانس» گفت: «اطلاعات زمانی با ما به اشتراک گذاشته می‌شود که توافق حاصل شود و این توافق زمانی حاصل می‌شود که تحریم‌ها رفع شوند. یک چیز را فراموش نکنید. هنگامی که ما با ایرانی‌ها به توافق برسیم، به اطلاعات دوربین‌ها دسترسی خواهیم داشت اما توافق [احیای برجام] را طرف‌های دیگری قرار است انجام دهند».او درباره فاصله زمانی پیش‌آمده درباره فیلمبرداری دوربین‌های کرج گفت: «من در همه گزارش‌هایم گفته‌ام از این بابت واقعا نگران هستم. به همین دلیل از زمان سفرم در ماه سپتامبر [به ایران] که توافق کردیم تمام تجهیزات را جایگزین کنیم و این اتفاق برای کرج نیفتاد، در این باره ابراز نگرانی کردم. نگرانی من این بود که این خطر به وجود بیاید که بخشی مهم از اطلاعات دوربین‌ها را از دست بدهیم و این نگرانی هنوز وجود دارد».