هفدهمین اجلاس فوق‌العاده شورای وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی در شرایطی روز گذشته با حضور ۲۰ تن از وزیران خارجه و ۱۰ تن از معاون‌های وزیران خارجه اعضای این سازمان از سراسر جهان اسلام در شهر اسلام‌آباد در محل تالار مجلس شورای ملی پاکستان برگزار شد که موضوع افغانستان و آینده مبهمش در 4 ماه گذشته یکی از مهم‌ترین موضوعات منطقه بوده است. در این میان حضور امیرخان متقی، وزیر خارجه موقت دولت طالبان را می‌توان مهم‌ترین حاشیه اجلاس فوق‌العاده شورای وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی دانست. ‌حسین امیرعبداللهیان که برای شرکت در این نشست راهی پایتخت پاکستان شده بود در بدو ورود و در جمع خبرنگاران اظهار داشت: این اجلاس باید یک پیام مهم برای مردم افغانستان داشته باشد و آن اینکه مردم افغانستان باید در آستانه فصل سرما و در شرایط سختی که به سر می‌برند مورد حمایت جامعه جهانی قرار بگیرند و کمک‌های انسان‌دوستانه باید به سمت افغانستان سرازیر شود. رئیس دستگاه دیپلماسی یادآور شد: روزانه حدود 5 هزار آواره از افغانستان به سمت مرزهای ایران و برخی کشورهای همسایه می‌روند که می‌تواند یک فاجعه انسانی را در داخل این کشور رقم بزند و پیامدهای نامطلوبی داشته باشد. امیرعبداللهیان خاطرنشان کرد: اگر افغانستان امن نباشد و دارای ثبات سیاسی و امنیتی نباشد، تاثیر نامطلوبی بر منطقه خواهد داشت. وی ادامه داد: برای اینکه به یک افغانستان امن برسیم، نیازمند دولتی فراگیر با مشارکت همه اقوام افغان هستیم و در این اجلاس و در رایزنی‌هایی که خواهیم داشت و در تلاشی که در داخل افغانستان از مسیر ارتباط با همه طرف‌های افغان از جمله هیأت حاکمه موقت افغانستان داریم، تلاش کنیم همه طرف‌ها را تشویق کنیم که از طریق این راهکار سیاسی صلح و ثبات و امنیت در افغانستان رقم‌ زده شود و شاهد تاثیرات مطلوب آن بر امنیت، ثبات و توسعه منطقه باشیم. 

 

* پیشنهادات ایران برای کمک به مردم افغانستان

امیرعبداللهیان در ابتدای سخنرانی خود در نشست اضطراری وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی درباره افغانستان با بیان اینکه آنچه ما را در اینجا گرد هم آورده است، بحران طولانی افغانستان است که روز به‌ روز بر ابعاد آن افزوده می‌شود، اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران، امنیت پایدار و ثبات سیاسی و اجتماعی در افغانستان را در راستای منافع جمعی منطقه ارزیابی می‌کند. وی ادامه داد: ما معتقدیم امنیت پایدار و ثبات سیاسی و اجتماعی در افغانستان تنها از طریق مشارکت جمعی واقعی و حکومت فراگیر و موثر که همه اقوام و مذاهب در آن نقش داشته باشند، میسر است. تأخیر در این امر، به دشمنان مردم افغانستان فرصت خواهد داد با گسترش تروریسم (داعشی) و مشکلات اقتصادی و شرایط بحرانی در معیشت و بهداشت و نیاز‌های اولیه زندگی، شبکه وسیعی از مجرمان اجتماعی را فعال کرده و هرج و مرج، فقر و قحطی را پس از 20 سال اشغالگری و نابودی هرگونه زیرساخت، گسترش داده و ناکارآمدی را بر مقامات کابل و مردم این کشور تحمیل کند. وزیر امور خارجه کشورمان آشتی ملی، انسجام ملی و مشارکت فراگیر در حکومت و حکمرانی، در کنار خیرخواهی و مساعی جمیله کشورهای همسایه و منطقه و کشورهای اسلامی در مبارزه با تروریسم، ناامنی و بی‌ثباتی و کمک‌های بشردوستانه را فوری‌ترین اقدام برای حمایت از مردم افغانستان و تضمین آینده این کشور خواند و اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران در 40 سال گذشته میزبان میلیون‌ها مهاجر و آواره افغان بوده است. این مهاجران و آوارگان، حاصل تجاوز و اشغالگری آمریکا بوده‌اند. شرایط بحرانی امروز افغانستان نیز به دلیل احساس ناامنی، تروریسم و بحران مالی و اقتصادی موج مهاجرت را به شکل روزانه بر ایران تحمیل کرده است. روزانه بیش از 5 هزار افغان وارد ایران می‌شوند. وی با بیان اینکه ایران تاکنون هیچگونه مساعدت بین‌المللی دریافت نکرده است، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر انگیزه‌های اسلامی و انسانی کماکان به کمک‌های انسان‌دوستانه به مردم افغانستان ادامه خواهد داد. 

وزیر امور خارجه در این نشست پیشنهاداتی برای کمک به مردم افغانستان به شرح زیر ارائه کرد:

  کشورهای اسلامی، هیات حاکمه سرپرستی افغانستان و همه طرف‌ها را به تشکیل دولت فراگیر تشویق کنند. 

  مردم افغانستان نیازمند کمک‌های فوری بشردوستانه هستند. تشکیل صندوق مالی بین کشورهای اسلامی برای این هدف ضروری است. 

  آزادسازی دارایی‌های مالی افغانستان یک ضرورت است. 

  بی‌تردید دولت‌های عضو سازمان ملل متحد و دبیرکل آن می‌توانند نقش مهمی در کمک به تشکیل دولت فراگیر و کمک به مردم افغانستان ایفا کنند و مانع بروز یک فاجعه انسانی جدید شوند. 

امیرعبداللهیان در ادامه گفت:‌ امیدواریم دولت فراگیر با مشارکت همه اقوام در افغانستان بزودی تشکیل شود تا نمایندگان دولت فراگیر افغانستان بتوانند در اجلاس بعدی سازمان همکاری اسلامی شرکت کنند و میز افغانستان در این سازمان خالی نماند. وزیر امور خارجه در خاتمه به وضعیت بحران جاری در فلسطین نیز پرداخت و افزود: معتقدیم بازگشت همه فلسطینیان به سرزمین آبا و اجدادی خود و تشکیل دولت فلسطین در سراسر سرزمین مادری (تاریخی) به پایتختی قدس شریف باید همچنان مورد تأکید سازمان همکاری اسلامی باشد. امیرعبداللهیان بیان کرد: تجربه روند سازش با رژیم جعلی اسرائیل و عادی‌سازی روابط، نشان می‌دهد مسأله فلسطین فقط با پایان کامل و حقیقی اشغال غیرقانونی این سرزمین اسلامی قابل حل است. ایران بار دیگر بر پیشنهاد خود - برگزاری یک همه‌پرسی فراگیر با شرکت همه ساکنان اصلی سرزمین فلسطین اعم از مسلمان، مسیحی و یهودی- به عنوان راه‌حل دموکراتیک تأکید می‌کند. 

 

* تأکید پاکستان و ترکیه بر تشکیل دولت فراگیر در افغانستان

عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان که نخستین سخنران این نشست بود با اشاره به حضور داعش در افغانستان، تنها راه مقابله با گروه‌های تروریستی را وجود یک رژیم با ثبات در کابل دانست و گفت: وضعیت امروز افغانستان نتیجه سال‌ها حکومت فاسد، تعلیق کمک‌های خارجی، مسدود شدن دارایی‌های خارجی و سیستم بانکی ناکارآمد است که می‌تواند منجر به فروپاشی هر کشوری شود. وی با هشدار به جامعه جهانی درباره وضعیت 40 میلیون مردم افغانستان ادامه داد: طالبان نیز باید درک کند که تشکیل یک دولت فراگیر، احترام به حقوق بشر بویژه حقوق زنان و عدم استفاده از خاک افغانستان برای تروریسم در سایر کشورها، راه را برای کمک‌های بین‌المللی هموار خواهد کرد. 

مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه هم با بیان اینکه کار با طالبان برای ثبات افغانستان ضروری است، اظهار داشت: به عنوان «برادران» به آنها می‌گوییم که دولت فراگیر و حقوق زنان و دختران در کار و آموزش را برای پایان دادن به این وضع و مشروعیت داخلی و بین‌المللی درنظر بگیرند. 

امیرخان متقی، وزیر خارجه موقت دولت طالبان هم ضمن تاکید بر تضمین اجازه ندادن استفاده از افغانستان برای تعرض به مرزهای سایر کشورهای همسایه گفت: ما به تمام جهان بویژه کشورهای اسلامی اطمینان می‌دهیم طالبان هیچ کشوری را در دنیا تهدید نمی‌کند و به عنوان نظام حاکم این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که با جهان روابط رسمی داشته باشد و یک عضو مسؤول جامعه بین‌المللی باشد. 

 

* ایده دولت فراگیر، ضربه‌گیر بحران‌ها

موضع جمهوری اسلامی ایران از زمان سقوط دولت اشرف غنی و تصرف افغانستان توسط طالبان بر مولفه «دولت فراگیر» شکل گرفته است. از این رو پیگیری این موضع و همراه کردن دیگر بازیگران منطقه‌ای با ایده دولت فراگیر را می‌توان نقشه راه تهران برای صلح و امنیت همسایه شرقی دانست. شرایط خاص افغانستان و تکثر بافت قومیتی در این کشور و ضعف نهاد دولت در دهه‌های اخیر عملا باعث شده عمده نزاع‌های این کشور بر محور مناقشات قومیتی شکل بگیرد. در حالی که 50 قوم و تیره‌‌ مختلف در افغانستان زندگی می‌کنند که از لحاظ جمعیتی هیچ کدام در اکثریت مطلق قرار ندارند اما اقوام اصلی ساکن در افغانستان به ترتیب جمعیتی پشتون‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها هستند. در کنار این تعدد قومیتی، جغرافیای سخت افغانستان به نحوی است که اعمال حاکمیت دولت مرکزی در کابل را بر تمام نقاط این کشور سخت و حتی غیرممکن می‌کند. با این حال طالبان از لحاظ قومیتی و سنتی متعلق به پشتون‌های افغانستان است و در چینش کابینه خود نیز تمایلی به شراکت دادن باقی قومیت‌ها نداشت و جز 2 تاجیک و یک ازبک، باقی افراد کابینه را پشتون‌ها تشکیل دادند. در این میان مرز مشترک ایران و افغانستان و تجربه سرازیر شدن مهاجران این کشور به سمت ایران و مخاطرات بالقوه و دائمی در مرزهای 2 کشور اهمیت امنیت افغانستان را برای ایران مضاعف کرده است. در چنین موقعیتی یقینا عدم تشکیل یک دولت مقتدر در کابل می‌تواند دومینویی از بحران‌ها را نیز برای ایران به ارمغان آورد. از این رو تشکیل دولت فراگیر و مشارکت همه اقوام در مدیریت نظم سیاسی افغانستان علاوه بر تضمین صلح و امنیت داخلی در افغانستان، بسیاری از نگرانی‌های همسایگان این کشور را نیز رفع خواهد کرد. با این اوصاف اجماع نسبی در میان بازیگران منطقه‌ای در تاکید بر شکل‌گیری دولت فراگیر در افغانستان را می‌توان امری امیدوارکننده برای سرنوشت افغانستان و امنیت منطقه دانست. 

***